محمد زکریا چرا به رازی شهرت پیدا کرد؟ درس نگارش پایه چهارم

حمّد بن زَکَریا رازی؛ آثار زیادی در زمینهٔ پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته‌است و به‌عنوان کاشف الکل، جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و نفت سفیدمشهور است، او همچنین پایه‌گذار شیمی نوین و از زمره پزشکانی است که بعضی از عقایدش در طب امروزی نیز به کار می‌رود.

رازی، مردی خوش‌خو و در تحصیل کوشا بود، وی به بیماران توجه خاصی داشت و تا زمان تشخیص بیماری دست از آن‌ها برنمی‌داشت و نسبت به فقرا و بینوایان بسیار رئوف بود. رازی، برخلاف بسیاری از پزشکان، که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و امرا و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشته‌است.

غالب تاریخ‌نویسان معتقدند که او تحصیلات خود را در رشته‌های طب و فلسفه در زمان بزرگی انجام داده حتی برخی بصراحت نوشته‌اند که پس از چهل سالگی بر تلاش و مطالعه علم پزشکی و فلسفه رو کرده و شاید بهمین دلیل است که پیش از حد توانائی خود در راه تحصیل علم رنج و زحمت کشیده و محمد بن حسن الرزاق و قول یکی از اهالی شهر ری نقل می کند که رازی هیچگاه از کاغذ و قلم جدا نمیشد و هروقت بر او وارد شدم او به نوشتن اشتغال داشت.

زندگینامه محمد زکریای رازی

محمد بن زکریای رازی در نیمه دوم قرن سوم و قرن چهارم می‌زیست. در ری زاده شد و دوران کودکی تا جوانی را در این شهر گذراند. در جوانی عود می‌نواخت و شعر می‌گفت و بعدها به کیمیاگری روی آورد. گفته می‌شود که چشم او بر اثر کار با مواد تند و تیزبو آسیب دیده و به دنبال درمان این موضوع بوده که به پزشکی روی آورده است.در کتاب‌های مورخان اسلامی آمده که رازی طب را در بیمارستان بغداد آموخته است. او مدتی نامعلوم در آنجا اقامت گزیده و به تحصیل علم می‌پردازد٬ سپس ریاست بیمارستان عضدی را بر عهده گرفته است.

رازی پس از مرگ معتضد، خلیفه عباسی، به ری بازگشت و عهده‌دار ریاست بیمارستان ری شد. او تا پایان عمر در این شهر به درمان بیماران مشغول بود.

رازی در پایان عمر نابینا شد که درباره علت آن روایت‌های زیادی وجود دارد؛ ابوریحان بیرونی علت کوری او را کار با مواد شیمیایی از جمله بخار جیوه می‌داند. وی در ری وفات یافت و محل آرامگاهش نیز نامعلوم است.

رازی، برخلاف بسیاری از پزشکان که بیشتر مایل به درمان پادشاهان و اُمرا و بزرگان بودند، با مردم عادی بیشتر سروکار داشت. از نظر او یک پزشک باید دارای صفات ویژه‌ای می‌بود. وی همچنین درباره افراد کم‌سواد که خود را طبیب می‌نامیدند، افشاگری‌های متعددی انجام داده و به همین سبب مخالفانی داشته است.

رازی اولین پزشکی بود که تشخیص تفکیکی بین آبله و سرخک را بیان کرد و پیشگام درارایه نظریه ایمنی اکتسابی است. رازی اولین پزشکی بود که تشریح جسد انسان،استخوان‌ها، عضلات، مغز و بعضی از شعب اعصاب را در سر و گردن مشاهده و توضیح داده است.

رازی از اولین کسانی است که بر نقش تغذیه در سلامتی و درمان تأکید بسیار داشته و اسراف در دارو را بسیار مضر می‌داند و معتقد است هر گاه طبیب موفق شود بیماری‌هارا با غذا درمان کند به سعادت رسیده است در غیر این صورت با داروی منفرد و ساده و درصورت عدم بهبودی با داروی مرکب درمان نماید.

رازی بسیاری از داروها را ابتدا بر روی حیوانات امتحان و پس از ثبت اثرات آنها در صورت مثبت بودن اثر به بیماران تجویز می‌کرد.

او نخستین پزشکی است که داروهای الکالوئیدی غیر سمی را ساخت و در درمان بیمارانش استفاده کرد. رازی در جراحی صاحب نظر بود و درباره سنگ کلیه و سنگ مثانه دارای کتابی است که در آن تأکید دارد در صورتی‌که درمان سنگ مثانه با روش‌های طبی امکان‌پذیر نباشدباید به عمل جراحی پرداخت.

اولین طبیبی است که سل مفصلی انگشتان را شرح داده است. رازی نخستین دانشمندی است که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی و همچنین مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز تقسیم ‌نمود.

زکریای رازی اسراف در دارو را بسیار مضر می‌داند و معتقد است مداوا باید تا حد امکان با غذا و در غیر این‌صورت نیز با داروی منفرد و ساده و در نهایت با داروی مرکب انجام شود. این جمله به او منسوب است که «هرگاه طبیب موفق شود بیماری‌ها را با غذا درمان کند، به سعادت رسیده‌ است.» جرج سارتن٬ پدر تاریخ علم ٬از زکریای رازی به عنوان بزرگ‌ترین پزشک ایران و جهان اسلام در زمان قرون وسطی نام می‌برد.

محمد بن زکریای رازی و علم شیمی

او در شیمی بسیار استاد بود و از کشفیات او می‌توان: الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، اکسیدارسنیک و اسید سیتریک را نام برد، عمده تأثیر رازی در شیمی، طبقه‌بندی او از مواد است.

او نخستین کسی بود که اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد. چنان‌چه او از دیدگاه مراحل بعدی علم (بعد از کیمیاگری) در نظر گرفته شود، می‌توان او را یکی از بنیان‌گذاران علم شیمی به حساب آورد.

چنان‌که می‌دانیم رازی قبل از طب به کیمیا مشغول بود و اطلاعات زیادی درباره مواد داشته‌است؛ از جمله آن که مواد را به دو دسته فلز و شبه فلز (به گفته او جسد و روح) تقسیم می‌کند و نیز اولین کسی است که استحالات شیمیایی را وارد طب کرده‌است.

کشف‌های بسیار به رازی نسبت داده می‌شود، از جمله آن‌ها می‌توان به الکل، اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، استات مس یا زنگار که در شست‌وشوی زخم‌ها مورد استفاده بود، اکسید آرسنیک یا مرگ موش، اسید سیتریک و داروهای سمی آلکالوئیدی اشاره کرد.

محمد بن زکریای رازی و فلسفه

رازی را می‌توان برجسته‌ترین چهره خردگرایی و تجربه‌گرایی در فرهنگ ایرانی دانست. وی در فلسفه به سقراط و افلاطون متمایل بود و تأثیراتی نیز از افکار هندی و مانوی در فلسفه او به چشم می‌خورد. با این حال عقاید خاص خود را داشت و هرگز تسلیم افکار مشاهیر نشد؛ بلکه اطلاعات پیشینیان را مورد مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌کرد.در نظر او جهان جایگاه شر و رنج است؛ اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه‌ است. در فلسفه اخلاق رازی مسئله لذت و رنج اهمیت زیادی دارد؛ از دید او لذت امری وجودی نیست، بلکه راحتی از رنج است و رنج نیز خروج از حالت طبیعی به‌وسیله امری اثرگذار است. در نتیجه اگر امری ضد آن تأثیر کند و سبب خلاص شدن از رنج و بازگشت به حالت طبیعی شود، لذت ایجاد می‌کند. او همچنین معتقد بود یک پزشک برجسته باید فیلسوف نیز باشد.

آثار ارزنده ی محمد بن زکریای رازی

رازی از دانشمندان بسیار پرکار محسوب می‌شدو آثار بسیاری از خود باقی گذاشت، خود در این باره می‌نویسد کوشش و پشتکار من در فراگیری به اندازه‌ای بود که به خط ریز بیش از 20 هزار ورقه مطلب نوشتم و پانزده سال از عمر خود را روز و شب در تألیف جامع کبیر (الحاوی) صرف کردم و بر اثر همین کار در بینایی من سستی پدیدآمد و عضله دستم گرفتار سستی شده و مرا از نوشتن محروم ساخت با این همه از جستجوی دانش بازنمانده و پیوسته با یاری این و آن می‌خوانم و به دست ایشان می‌نویسم.

ابن ندیم آثار رازی را 167 جلد و بیرونی 184 جلد و به محققان دیگر 271 جلد ذکرنموده‌اند که بر مبنای فهرست بیرونی از 184 جلد: 56 کتاب در طب که مهمترین آنها الحاوی، المنصوری، الجدری و الحصبیه که هر سه به لاتین ترجمه و هر کدام چندین بار تجدید چاپ شده و تا قرن‌های طولانی در دانشگاه‌های معتبر آلمان، فرانسه تدریس می‌شده است.

32 کتاب در طبیعیات، 7 کتاب در منطق، 10 کتاب در نجوم و ریاضیات، 7کتاب در تفسیر، 17 کتاب در فلسفه، 14 کتاب در الهیات، 32 در شیمی، 6 کتاب درماوراءطبیعیه و 12 کتاب در فنون مختلف نوشته است.

رازی در پنجم شعبان 313 هـ.ق در زادگاه خود (ری) وفات یافت و مدت عمر وی به سال قمری شصت و دو سال و پنج روز و به شمسی شصت سال و دو ماه و یک روز ذکر شده است.

 

سوالات درس نگارش پایه چهارم

محمد پس از بازگشت از ری، چه کرد؟
بیمارستانی در شهر ری تاسیس کرد و در آنجا علاوه بر مداوا و درمان بیماران، به تربیت دانشجویان زیادی پرداخت.

چرا محمد به «رازی» شهرت پیدا کرد.
زیرا او در شهری ری متولد شده است و رازی به معنای منسوب بودن به ری می باشد.

دو مورد از صفات رازی را بنویسید.
اخلاق نیکو و خوش رفتاری او با بیماران.

برای این متن یک عنوان مناسب بنویسید.نگاهی بر زندگی زکریا یا زندگی نامه زکریا رازی.

---