تغذيه در سندرم روده ي کوتاه

سندروم روده کوتاه(SBS) زماني اتفاق مي ‌افتد كه قسمت بزرگي از روده از طريق جراحي برداشته شود و باقيمانده ي روده نتواند جذب مواد غذايي را انجام دهد.

در بيشتر بيماراني که قسمت هاي عمده ي روده را دارند، در ابتدا براي اصلاح و حفظ  وضعيت تغذيه اي نياز به TPN دارند. طول مدت TPN و تغذيه درماني بعدي بستگي به وسعت برداشت روده، سلامت بيمار و وضعيت باقيمانده ي دستگاه معدي – روده اي دارد.

به طور کلي، بيماران مُسن تر که قسمت عمده ي ايلئوم خود را برداشته اند، فاقد دريچه ايلئوسکال هستند. همچنين بيماراني که در باقيمانده ي سيستم معدي – روده اي دچار بيماري هستند نيز، وضع مناسبي ندارند. بعضي ها ممکن است در طول زندگي به مکمل همراه با تغذيه ي وريدي براي حفظ وضعيت تغذيه اي و مايعات کافي نياز داشته باشند.

دو اصل کلي براي از سر گرفتن تغذيه ي روده اي بعد از برداشتن روده ي کوچک عبارت هستند از:

1- شروع سريع تغذيه ي روده اي؛

2- افزايش تدريجي غلظت و حجم غذا.

نقش تغذيه ي روده اي، فراهم کردن يک محرک تغذيه اي براي دستگاه معدي – روده اي است. تغذيه ي وريدي براي اصلاح و حفظ وضعيت مواد مغذي استفاده مي شود. هر چه مشکل حادتر باشد، پيشرفت کندتر است. وعده هاي کوچک، مکرر و کم (6 تا 10 وعده در روز)، احتمالا بهتر از وعده هاي بزرگ تحمل مي شوند. اگر از تغذيه ي روده اي استفاده مي شود، شروع تدريجي تغذيه موجب سازگاري معدي – روده اي مي شود. TPN منبع عمده ي مايعات و مواد مغذي را فراهم مي کند. بيشتر مواد مغذي به تدريج به تغذيه ي روده اي اضافه مي شوند و حجم يا غلظت TPN بر طبق آن کاهش مي يابد.

اعمال هضم و جذب باقيمانده ي دستگاه معدي – روده اي به دليل سوء تغذيه و عدم استفاده از دستگاه معدي – روده اي ممکن است به مخاطره انداخته شود و خود سوء تغذيه نيز سازگاري را به تاخير خواهند انداخت. عبور بيشتر(طبيعي) غذاها، ممکن است هفته ها تا ماه ها وقت بگيرد و امکان دارد بعضي از بيماران غلظت ها يا حجم طبيعي غذاها را تحمل نکنند.

حداکثر سازگاري دستگاه معدي – روده اي ممکن است يک سال بعد از جراحي اتفاق بيفتد. سازگاري موجب بهبود عملکرد مي شود، اما روده را به طول يا ظرفيت طبيعي بر نمي گرداند. بعضي غذاهاي کامل از مهم ترين محرک ها براي دستگاه معدي – روده اي هستند، اما ديگر مواد تغذيه اي به عنوان يک عامل تسريع کننده ي فرايند تطبيق و کاهش سوء جذب عمل مي کنند. به عنوان مثال، گلوتامين، سوخت ارجح براي آنتروسيت هاي روده ي کوچک است و بنابراين ممکن است در افزايش سازگاري با ارزش باشد.

نوکلئوتيدها نيز مي توانند تطبيق مخاط را افزايش دهند، اما متأسفانه اين مواد مغذي در اغلب محصولات تغذيه اي روده اي پرانترال وجود ندارند. SCFAs ها (مانند بوتيرات، پروپيونات و استات) حاصل تخمير کربوهيدرات ها و فيبرها توسط ميکروب ها، سوخت هاي اصلي اپيتليوم کولون هستند.

بيماراني که ژژنوم آن ها برداشته شده، ولي کولون و ايلئوم آن ها بي اشکال است، احتمالا به سرعت با رژيم هاي طبيعي سازگاري مي يابند. تعادل طبيعي منابع پروتئين، چربي و کربوهيدرات براي رسيدن به اين سازگاري مناسب است. دريافت غذا به صورت 6 وعده ي غذايي کم حجم به علاوه اجتناب از مصرف لاکتوز، مقادير زياد شيريني هاي تغليظ شده و کافئين ممکن است به کاهش مشکل نفخ، درد شکمي و اسهال کمک کند.

چون رژيم افراد مي تواند از نظر تغذيه اي کمبود داشته باشد و دريافت بعضي از ريزمغذي ها ممکن است در حد حاشيه اي باشد، به بيماران بايد توصيه شود که به کيفيت رژيم خود بيشترين اهميت را بدهند. مکمل مولتي ويتامين و مواد معدني ممکن است براي برآوردن نيازهاي تغذيه اي مورد نياز باشد.

بيماراني که ايلئوم آن ها با عمل جراحي برداشته شده، نياز به گذشت زمان و صبوري دارند تا از تغذيه ي وريدي به تغذيه ي روده اي برسند. به دليل اين که مقداري از ويتامين هاي محلول در چربي، کلسيم، منيزيم و روي در طي جذب از دست مي روند، ممکن است به دريافت مکمل نياز باشد.

ممکن است به محدوديت چربي رژيم غذايي، به ويژه در آن هايي که کولون آن ها برداشته نشده، نياز باشد. دريافت مقادير کم در هر وعده ي غذايي، بيشتر تحمل و جذب خواهد شد.

محصولات MCT موجب افزايش کالري دريافتي مي شوند و به عنوان عاملي براي انتقال مواد مغذي محلول در چربي کمک مي کنند.

چون دريافت توده هاي روغن MCT (مثلا هنگام مصرف به شکل دارويي و در حد يک قاشق چاي خوري) ممکن است موجب افزايش اسهال بيمار شود، بهتر است که دوزها به طور مساوي بين وعده هاي غذايي در طول روز تقسيم شوند.

مايعات و الکتروليت ها به ويژه سديم بايد در مقادير کم و مکرر دريافت شوند.

در بيماراني که قسمت عمده ي روده را جراحي کرده اند(مثلا وقتي دئودنوم و چندين سانتي متر از ژژنوم به بخش هايي از کولون متصل شده باشد)، يک رژيم خوراکي فقط به عنوان بخشي از تغذيه ي فرد محسوب مي شود.

در بعضي موارد تغذيه ي بيش از حد، جهت جبران سوء جذب، به سوء جذب بيشتر منجر مي شود. در اين حال نه تنها غذاهاي خورده شده و مايعات، بلکه مايعات ترشح شده از دستگاه معدي - روده اي(که در پاسخ به غذا خوردن ترشح مي شوند) نيز سوءجذب را تشديد مي کنند.

بيماراني که داراي روده ي کوتاه هستند، براي حداقل قسمتي از مايعات و مواد مغذي خود از نظر تغذيه اي وابسته به محلول هاي وريدي هستند. ميان وعده هاي کوچک و مکرر براي اين بيماران، لذت دهاني(خوراکي) فراهم مي نمايد، اما فقط بخشي از نيازهاي مايعات و مواد مغذي شان را مي تواند تامين کند.

دکتر احمدرضا درستي - متخصص تغذيه

عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران

ماهنامه ي دنياي تغذيه

اگر مي خواهيد با پزشکان سايت مشورت کنيد، اينجا را کليک کنيد. 

براي شرکت در بحث هاي انجمن سايت مرتبط با بهداشت و سلامت، اينجا را کليک کنيد. 

اگر مي خواهيد با کارشناسان تغذيه ي سايت مشورت کنيد، اينجا را کليک کنيد.