آلرژی، آنافیلاكسی و آنتی هیستامین ها
اكتشافات تصادفی در پزشكی ( قسمت دوم )
شارل رابرت ریشه، جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشكی را در سال 1913 به سبب اكتشافاتش در زمینه آلرژی و آنافیلاكسی دریافت كرد.
ریشه در سال 1850 در پاریس به دنیا آمد. پدرش استاد جراحی بالینی بود. او نیز به نوبه خود استاد فیزیولوژی شد، اما علایقش را به آن موضوع محدود نكرد. ریشه، مقالاتی در زمینه شیمی فیزیولوژیك، آسیب شناسی، داروسازی و روان شناسی منتشر كرد. او پیشرفت صنعت هوانوردی را با دقت پیگیری می كرد و خود نیز طرح هواپیمایی را ریخته بود. لازم به ذكر است او در جنبش های صلح جویانه نیز فعالیت داشت. شاید علاقه اش به دو موضوع اخیر ناشی از این باشد كه یكی از پسران خلبانش در جنگ جهانی اول كشته شده بود.
پژوهشی كه منجر به اعطای جایزه نوبل به او شد، ناشی از نتیجه ای كاملاً غیره منتظره بود. در مراسم اعطای جوایز، ریشه، اكتشافات خود را با زبانی متواضعانه چنین شرح داد:
بگذارید به شما بگویم كه در چه اوضاعی برای نخستین بار این پدیده را مشاهده كردم. اگر اجازه می دهید من وارد جزئیات منشأ آن شوم. در واقع خواهید دید كه این اكتشاف به هیچ وجه نتیجه تفكری گسترده نبود، بلكه ناشی از مشاهده ای ساده و تقریباً تصادفی بود.
ریشه، در ادامه ، سفری را شرح می دهد كه بر كشتی تفریحی شاهزاده آلبرت موناكو داشته است ، و این كه چطور شاهزاده او را تشویق كرده بود تا زهر جانور دریایی را كه به رزمناو پرتغالی معروف بود مورد مطالعه قرار دهد ( عده زیادی با این جانور دریایی برخورد كرده اند و درد عذاب آوری از نیش آن كشیده اند). وقتی ریشه، به فرانسه- كه در آنجا استاد فیزیولوژی در دانشگاه پاریس بود- برگشت، نتوانست به راحتی جانور مورد نظر را به دست آورد و تصمیم گرفت به جای آن زهر شاخك های اكتینیه را مطالعه كند ( كه نوعی شقایق دریایی است و بر سنگ های سواحل اروپا خیلی كم یافت می شود). او زهر را استخراج و در گلیسرین حل كرد، و در پایان كارش، با استفاده از سگ ها به عنوان حیوانات آزمایشگاهی، كوشید مقدار سمی آن را تعیین كند. این آزمایش ها ساده نبودند، چون زهر به كندی اثر می كرد، و گاهی لازم بود روزها بگذرد تا بیشترین اثر خود را اعمال كند.
بعضی از سگ ها از چنگ مرگ می گریختند، شاید چون مقدار زیادی سم به آنها داده نشده بود، یا این كه دلیل ناشناخته دیگری داشت. پس از چندین هفته، وقتی به نظر می رسید كه سگ ها سلامت خود را به دست آورده اند ، باز هم از آنها در آزمایش های جدید استفاده می شد. در آن موقع بود كه حادثه شگفت انگیز و پیش بینی نشده ای اتفاق افتاد. سگ هایی كه در مرحله اول به آنها زهر داده شده بود، پس از آنكه در مرحله دوم مقدار بسیار كمتری مصرف كردند، بی درنگ علامت های خطرناكی از خود نشان دادند: از قبیل استفراغ، بی هوشی، خفگی و مرگ. ریشه ، چنین شرح می دهد:
پس از آنكه این آزمایش بنیادی را در مواقع مختلف تكرار كردیم، توانستیم در سال 1902 به این سه واقعیت اساسی، كه به حق پایه های سرگذشت آنافیلاكسی هستند، پی ببریم: اول ، جانوری كه قبلاً به او تزریق شده است، بسیار حساس تر از جانوری جدید است؛ دوم ، علامت هایی كه پس از تزریق دوم ظاهر و با توقف سریع و كامل فعالیت دستگاه عصبی مشخص می شوند، هیچ شباهتی به نشانه های ایجاد شده بر اثر تزریق اول ندارند؛ سوم ، برای آنكه این حالت آنافیلاكتیك تثبیت شود، احتیاج به سه یا چهار هفته فاصله است كه به این مدت دوره نهفتگی گفته می شود.
ریشه و دیگران، با ارائه پژوهش های خود پدیده نویافته آنافیلاكسی، یا حساس شدن بدن به تزریق مقادیر كم پروتئین را تعمیم دادند. ریشه، با گرفتن خون حیوان حساس و تزریق آن به حیوانی سالم كه باعث حالت آنافیلاكتیك در حیوان دوم شد، نشان داد كه این اثر قابل انتقال است. بنابراین مشخص شد كه عامل به وجود آورنده آن از مواد شیمیایی خون است.
ریشه، واژه آنافیلاكسی را مقابل پروفیلاكسی برای توصیف نوعی حالت حساسیت وضع كرد. پروفیلاكسی حالتی است كه در آن به طور مثال تزریق سموم باكتریایی موجب ایمنی می شود. و این موضوعی بود كه ریشه نیز مطالعه كرده بود. امروزه بیشتر از مترادف آنافیلاكسی یعنی آلرژی برای توصیف این حساسیت استفاده می شود. در حال حاضر بیماری های آلرژیك بخش عمده ای از طب داخلی را تشكیل می دهند.
روش های اصلی برای درمان آلرژی ها :
1 - یكی حساسیت زدایی پس از شناسایی پادگن یا پادگنهای درگیر است؛ در این روش مقادیر ناچیزی از عواملی كه مشكوك به ایجاد واكنش های آلرژیك هستند در فواصل زمانی مشخص تزریق می شوند و به تدریج مقدار آنها افزایش می یابد، تا سرانجام در بدن بیمار مقاومت به وجود آید.2 - استفاده از داروی آنتی هیستامینی است- دارویی كه آثار هیستامین ترشح شده در بدن را كه بر اثر عواملی كه فرد به آنها آلرژی دارد خنثی می كند. داروهای آنتی هیستامینی برای همه آشنا هستند، بخش وسیعی از بازار دارویی انواعی شامل با نسخه و بدون نسخه را تشكیل می دهند، این رشته با پژوهش های شارل رابرت ریشه آغاز شد.
این پژوهش ها از واكنش نامنتظره سگی در برابر مقدار ناچیزی زهر شقایق دریایی شروع شد- اما ریشه، به ماهیت غیرعادی این واكنش پی برد، و توضیحی برای آن یافت.
