عوامل موثر بر تدریس خوب، بخش دوم

وضعیت کلاس درس
کلاس درس باید به اندازه کافی روشن باشد، زیرا نور کم یا زیاد موجب خستگی و کاهش فعالیت دانش آموزان می شود و انضباط کلاس را بهم می زند.
دانش آموزان باید از لحاظ نشستن در کلاس راحت باشند، فضا و جای مناسب برای کار و فعالیت داشته باشند .
نحوه قرار گرفتن صندلی ها یا میز و نیمکت طوری باشد که موجب حواس پرتی دانش آموزان نشود .
فضای کلاس باید جذاب و نشاط آور باشد ، برای این کار می توان از عکس ها، نقشه های رنگی و مانند آن ها استفاده کرد ،
که علاوه بر زیبایی و ایجاد شادابی در کلاس، می تواند برای دانش آموزان از نظر یادگیری موضوعات مختلف درسی بسیار مفید و مؤثر باشد.
کلاس درس باید از هر نظر نشاط انگیز و محرک کنجکاوی و یادگیری باشد و این کار به خلاقیت معلم در تصمیم گیری های کلاسی بستگی دارد.

وسایل کمک آموزشی
تجارب روانشناسی کودک و روانشناسی تربیت، ثابت کرده اند که کودک امور مادی و محسوس را زودتر از امور معنوی و انتزاعی می فهمد ؛ از اینرو ، قواعد کلی تدریس تأکید می کنند که تدریس به کودکان با محسوسات آغاز شود و به همین سبب به کار بردن وسایل کمک آموزشی در تدریس کاملاً ضرورت دارد .
یکی از یافته های روانشناسی این است که هرگاه در یادگیری یک امر، دو حس یا بیشتر با همدیگر همکاری کنند ، فراموشی کمتر اتفاق خواهد اُفتاد و ما، در کاربرد وسایل کمک آموزشی یا به اصطلاح سمعی و بصری ، حواس مختلف دانش آموزان را در آنِ واحد به کار می اندازیم و این کار یادگیری آن ها را آسان می کند و میزان آنرا بالا می برد ؛ بنابراین، معلم باید وسایل کمک آموزشی لازم برای توضیح درس خود را پیش بینی کند و نیز چگونگی و موارد استفاده از این وسایل را روشن نماید، تا در هنگام تدریس به موقع از آن ها استفاده کند و برای دانش آموزان مؤثر و سودمند واقع شوند .

خلاصه درس
بیشتر متخصصان تعلیم و تربیت توصیه می کنند که معلم باید در پایان تدریس خود، خلاصه ای از نکات مهم درس را روی تخته گچی یا وایت بورد بنویسد و یا بصورت شفاهی به دانش آموزان بگوید. معلم باید در خلاصه درس، شرایط زیر را رعایت کند:
در ارائه خلاصه درس، باید ترتیب منطقی درس رعایت شود .
خلاصه درس باید در بر گیرنده نکات مهم درس و همراه با ذکر مثال های لازم برای توضیح هر یک از نکات باشد .
خلاصه نویسی روی تابلوی کلاس، حتماً باید بوسیله خود معلم و با خطی خوانا انجام گیرد و در صورتی که خلاصه نویسی دارای کلمات دشواری باشد، باید معلم آن کلمات را مشخص کند و سپس آن ها را به دقت و شمرده بخواند .
خلاصه نویسی ممکن است باعث شود که دانش آموزان خود را از مراجعه به کتاب درسی و مطالعه عمیق بی نیاز احساس کنند؛ از این رو معلم باید خلاصه درس را به گونه ای تهیه و تنظیم کند که دانش آموزان به مطالعه نیازمند شوند.

کاربرد آموخته ها
کاربرد آموخته ها میزان موفقیت مارا در آموختن یک درس نشان می دهد . در اینجا باید میان کاربرد و گفتگو با دانش آموزان فرق بگذاریم؛ زیرا گفتگو یا مذاکره با دانش آموزان، میزان محفوظات آن ها را روشن می کند، در حالی که هدف کاربرد این است که معلومات یا آموخته های دانش آموزان را در ذهن آن ها تثبیت کند؛ به علاوه ،کاربرد معلومات ، میزان فایده آنها را در زندگی نشان می دهد . وقتی که دانش آموزان آن ها را در زندگی عملی و حل مسائل به کار می برند ، به ارزش و اهمیت واقعی آن ها شخصاً پی می برند و این نیز علاقه، رغبت و فعالیت یادگیری آن ها را افزایش می دهد . هر ماده درسی را کاربرد خاصی است که با کاربرد درسهای دیگر فرق می کند و حتی در باره ی یک ماده درسی کاربرد ایده آلی وجود ندارد، بلکه کاربرد هر ماده یا موضوع درسی به قدرت ابتکار معلم بستگی دارد . کاربرد بعضی از درس ها براحتی در زندگی عملی امکان پذیر است، مانند اخلاق و بهداشت ، که خود زندگی، محک اساسی میزان فهم دانش آموزان درباره این قبیل درس هاست؛ یعنی از روی رفتار دانش آموزان می توان دریافت که چقدر این درسها را فهمیده اند و می توانند آموخته های خود را عملاً به کار ببرند. از جمله ویژگی های آموزش و پرورش جدید این است که می کوشد دانش آموزان را عملاً توانا سازد. تا آن ها تنها به حفظ کردن اکتفا نکنند ، بلکه موارد و چگونگی کاربرد آموخته های خود را نیز دریابند و عملاً از آن ها استفاده کنند .

آمادگی قبلی
موفقیت هر معلم در کارش به آمادگی قبلی او برای تدریس بستگی دارد . معلمی که به معلومات و یا اطلاعات موجودش قناعت می کند ، به تدریج به رکود ذهنی و ضعف علمی دچار خواهد شد و این امرنیز از ارزش و اعتبار او خواهد کاست.
معلم قبلاً باید بداند که درس خود را از کجا شروع و کجا پایان خواهد داد ، وگرنه وقت کلاس را تلف می کند و به نظم و انضباط آن لطمه می زند.
آماده کردن درس، کمیت و کیفیت معلوماتی را که باید به دانش آموزان داد، روشن ومعین کند .
مطالعه قبلی، معلم را از صورت ماشینی شدن در تدریس در می آورد، و کار او را همیشه تازه می گرداند.

تهیه طرح درس
یکی دیگر از مهارتهای بسیار مهم معلم پیش از تدریس، تهیه و تنظیم طرح درس است. طرح درس، نقشه و راهنمایی است که معلم بر اساس آن محتوای آموزشی را راحت تر، دقیق تر و منظم تر به دانش آموزان ارائه می دهد، به بیان دیگر، طرح درس برنامه ای مدون و سنجیده است که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه درس تهیه می کند؛ یعنی شرح کامل جریان تدریس و تمامی فعالیت هایی را که قصد دارد، در کلاس درس انجام دهد، در آن می گنجاند. برای طرح درس، الگوهای مختلفی وجود دارند که ممکن است از لحاظ ظاهری با هم متفاوت باشند؛ ولی معمولاً اصول و کلیات تمامی طرح درس ها شبیه به یکدیگر است. داشتن طرح درس برای هر معلم بسیار لازم و ضروری است ؛ زیرا :
معمولاً معلمان نمی توانند تمام مراحل و جزئیات تدریس را در ذهن خود نگه دارند ، ولی داشتن طرح درس این مشکل را برطرف می سازد .
از آن جا که طرح درس براساس اصول و قواعد معینی تهیه و تنظیم می شود ، باعث می گردد که عوامل اصلی در جریان تدریس در نظر گرفته شوند .
طرح درس، توجه معلم را به انتخاب روش ها و فنون مناسب تدریس برای درس های مختلف جلب می کند .
معلمی که بدون برنامه، طرح درس و آمادگی قبلی در کلاس حاضر می شود، با ناکامی روبرو می شود .

ارزشیابی
یکی از فنون تعلیم و تربیت که هیچ معلمی از آن بی نیاز نیست ، آشنایی با شیوه های نوین ارزشیابی است . ارزشیابی از یک طرف بعنوان کنترل کننده تمامی عناصر تعلیم و تربیت، مانند هدف، برنامه، روش و وسایل آموزشی و از طرف دیگر بعنوان روشی برای شناخت و هدایت فعالیت های تحصیلی دانش آموزان به شمار می رود. ارزشیابی یکی از ارکان اصلی و جدایی ناپذیر آموزش و پرورش است ؛ بنابراین ، یکی از صلاحیت های فردی برای اِحراز شغل معلمی، داشتن دانش نظری و مهارت عملی در زمینه ارزشیابی است. ارزشیابی، بخشی از فرایند آموزش و پرورش است، که بر اساس آن اطلاعات لازم در مورد یادگیری یا آموخته های دانش آموز، جمع آوری و تجزیه و تحلیل می شود، تا میزان تحقق هدف های پیش بینی شده مورد قضاوت قرار گیرد. معلم برای برنامه ریزی، تدریس و تصمیم گیری آگاهانه در فرایند آموزش و پرورش، به اطلاعات زیادی در زمینه آمادگی و پیشرفت دانش آموزان و بازده فعالیتهای کلاس نیاز دارد .
نتایج ارزشیابی های مستمر و مبتنی بر موازین علمی او را قادر خواهد ساخت ، که پاسخ بسیاری از پرسش های زیر را پیدا کند و بر اساس این آگاهی ها در مورد برنامه ریزی تدریس، تصمیم های درست بگیرد.

شخصیت معلم
شخصیت معلم از عوامل بسیارمؤثر در تدریس ، هدایت و رهبری دانش آموزان در کلاس درس است . مدرسه با همه ی تدابیر و فعالیت هایش بیش از هر چیز به شخصیت معلم بستگی دارد و همه ی عوامل آموزشی تحت تأثیر او می باشند .
« ابن خلدون » می گوید: در شناخت میزان و کیفیت فرهنگ و تمدن یک جامعه، پیش از هر چیز این سؤال مطرح می شود که معلمان آن جامعه چه کسانی هستند ؟ امروزه کشورهای پیشرفته و حتی فوق صنعتی ، با وجود پیشرفت های خارق العاده تکنولوژی ، مخصوصاً تکنولوژی آموزشی، باز هم معلم ارزش و اعتبار خاص خود را دارد و هنوز هیچ ماشینی نتوانسته است جای او را بگیرد. پس هیچ سازمان تربیتی ، در هیچ شرایطی ، نمی تواند اهمیت و ارزش معلم را انکار کند ، که در این صورت ارزش انسانی ا انکار کرده است ؛ به همین سبب، امروز در همه کشورهای مترقی، قبل از اینکه به برنامه ی درسی ، ساختمان و وسایل آموزشی بیندیشند، به فکر معلم هستند ؛ زیرا همگی این واقعیت را دریافته اند و پذیرفته اند که هیچ یک از آنها بدون وجود معلم خوب تربیت شده، نمی تواند منشأ اثر مطلوب واقع شود. اگر چه ویژگی های شخصیتی معلم ممکن است در موقعیت ها، شرایط و محیط های مختلف، متفاوت باشد، اما بطور کلی ویژگی های شخصیتی او را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :
معلم نباید هیچ گونه کمبود بدنی که توجه دانش آموزان را جلب کند ، داشته باشد .
معلم باید از سلامت جسمانی، عاطفی و روانی برخوردار باشد، تا بتواند وظیفه اش را به خوبی انجام دهد .
حرکات معلم در کلاس باید گویای معانی درس او بوده و در فهم آن ها به دانش آموزان کمک کند .
دید و نظر معلم باید همه دانش آموز را در بر گیرد ، بطوری که هر دانش آموز احساس کند که مورد توجه و محبت معلم است و این احساس پیدا نشود که معلم به یکی از آن ها بیشتر توجه دارد و بقیه را فراموش کرده است .
معلم باید بتواند با بیان خوب و رسا، گفته های خود را در قالب کلمات مناسب و بسیار ساده و شیرین بیان کند، تا دانش آموزان بتوانند براحتی آن را درک کنند.
معلم و دانش آموزان باید بتوانند در یک محیط عاطفی سالم زندگی کنند، نه اینکه نسبت به هم سردی و بی تفاوتی نشان دهند. معلم باید بتواند هنگام تحریک احساسات و عواطفش، بر اعصاب خود مسلط باشد و قیافه اش همیشه خوشحالی او را نشان دهد .
موفقیت معلم بیشتر بر میزان هوش، سرعت فهم و انتقال و عمق تفکرش بستگی دارد و باید در مشاهداتش دقیق باشد ؛ بتواند با دانش آموزان با بی نظری و تعصب بحث کند و قدرت بر انگیختن یادگیری آن ها را دارا باشد .
معلم باید بطور روزانه اهداف تدریس خود را مشخص کند و براساس آن طرح درس تهیه نماید و سپس در کلاس درس حاضر شود.
زبان معلم باید با سطح فهم و سن دانش آموزان متناسب باشد، در ماده و موضوع درس خود، با آخرین یافته های علمی آشنا باشد.
خلاصه این که، معلم باید از لحاظ شخصیت چنان باشد که دانش آموزان او را به عنوان یک رهبر و راهنمای مطلع، مهربان و صدیق بپذیرند و الگوی رفتار خود قرار دهند؛ زیرا تا معلم از چنین پذیرشی از طرف دانش آموزان برخوردار نباشد، موفقیت مطلوب را بدست نخواهد آورد.

مطالب مرتبط:
عوامل موثر بر تدریس خوب، بخش اول
روش های تدریس
بازاندیشی در تدریس

منبع: اطلاعات