پوکی استخوان

مرکز یادگیری تبیان - محبوبه همت
پوکی استخوان چیست ؟ چه اهمیتی دارد و چگونه باید با آن مقابله کرد؟ در این نوشتار، هدف ما پاسخ دادن به این سؤالات است.

"پوکی استخوان یا استئوپروز یعنی کم شدن توده استخوان بدن و افزایش شکنندگی استخوان."

پوکی استخوان از چند نظر حائز اهمیت بسیار است:
1*شیوع این بیماری فوق العاده زیاد است و تعداد زیادی از افراد میان سال و مسن، به خصوص خانم ها، به درجاتی از این مشکل رنج می برند. از سکته قلبی، سکته مغزی، سرطان و پوکی استخوان در حکم چهار  دشمن اصلی انسان نام برده می شود.

در آمریکا بیش از 28 میلیون  نفر دچار کاهش توده استخوانی هستند و 10 میلیون نفر آن ها پوکی استخوان  دارند.

در ایران آمار دقیقی وجود ندارد، ولی تخمین زده می شود که 7/1 میلیون نفر در معرض ابتلا به شکستگی های استخوانی ثانویه به پوکی استخوان هستند.

2* پوکی استخوان از بیماری هایی است که باعث تحمیل هزینه های سنگینی به جامعه می گردد. به همین سبب، از نظر اقتصاد جامعه نیز اهمیت بسیار دارد. تخمین زده می شود که هزینه های مربوط به درمان عوارض ناشی از پوکی استخوان در ایران با تعرفه دولتی نزدیک به 18 میلیارد تومان است.

3*استئوپروز (پوکی استخوان) از بیماری هایی است که  علی رغم گسترش و شیوع زیاد و هزینه های هنگفت، به راحتی قابل پیشگیری است، روش های تشخیص دقیق دارد و داروهای جدید و مؤثری برای درمان آن تولید شده است. شاید مهم ترین مشکل در مورد درمان پوکی استخوان، طبیعت خاموش و بی سرو صدای آن باشد که باعث می شود فرد بیمار تا زمان بروز مشکلات عمیق و گاه جبران ناپذیر، از ماهیت بیماری خود آگاه نشود و به همین دلیل اقدامی نیز برای درمان آن انجام ندهد. پس از این توضیحات لازم است قدری با ساز و کار ایجاد این بیماری آشنا شویم.

شاید در نظر بسیاری از ما استخوان یک جسم و توده ثابت، یک نواخت و ایستا باشد که تا پایان عمر ترکیب اولیه خود را حفظ می کند. د رحالی که استخوان سامانه بسیار فعالی است که به طور مداوم د رحال تخریب و تولید مجدد است.

یعنی بدن همواره از یک سو به تخریب قسمت های فرسوده استخوان می پردازد و از سوی دیگر، به تولید و ساخت استخوان جدید و محکم مشغول است.

تعادل بین این دو پدیده تخریب و تولید مجدد باعث سلامت یا بیماری استخوان می شود. در اوایل عمر و سن رشد (تا 22 سالگی) درصد تولید استخوان بیشتر از تخریب آن است. در این سنین، فرد در حال افزایش توده  استخوانی خویش است در پایان آن، به بالاترین درجه تراکم توده استخوانی خود می رسد. بین 22 تا 35 سالگی، نسبت بین تولید و تخریب تقریباً ثابت می ماند و پس از آن در میان سالی و اوایل پیری، درصد تخریب به افزایش می یابد. در این شرایط، فرد به تدریج توده  استخوانی خود را از دست می دهد و به سوی پوکی استخوان می رود.

پس می توان نتیجه گرفت که پوکی استخوان بیماری ای است که اغلب در سالمندان دیده می شود. هر علتی که باعث شود  در دوره رشد، تولید استخوان به خوبی انجام نشود و نیز هر علتی که باعث افزایش روند تخریب استخوان در میان سالی شود، جزو دلایل ایجاد کننده پوکی استخوان قرار می گیرد.

 علل مهم پوکی استخوان
1-کاهش هورمون استروژن که در زنان در سن یائسگی اتفاق می افتد. به همین دلیل تقریباً 80 درصد موارد پوکی استخوان در خانم ها اتفاق می افتد.
2-کاهش کلسیم بدن: کلسیم از عناصری است که برای ساخت استخوان ضرورت دارد. کاهش کلسیم در اثر مشکلاتی در جذب کلسیم خورده شده ایجاد می شود.
3-زمینه های نژادی و ارثی: پوکی استخوان در بعضی از خانواده ها و بعضی از نژادها بیشتر دیده می شود.
4-کاهش تحرک جسمانی و ورزش نکردن، که از پی آمدهای زندگی مدرن است، یکی از علل ایجاد پوکی استخوان به شمار می رود.
5-افزایش سن: با افزایش سن، توده استخوانی، هم در آقایان و هم در خانم ها، کمتر می شود.
6-سیگار و مشروبات الکلی: با ساز و کارهای گوناگون، باعث پوکی استخوان می شود.
7-بعضی از داروها مثل کورتیکواستروئیدها و هورمون های تیروئید باعث پوکی استخوان می شود.
 
 عوارض پوکی استخوان
خطر اصلی پوکی استخوان در افزایش خطر شکستگی در استخوان هاست. ممکن است فردی که مبتلا به پوکی استخوان است، حتی در اثر ضربه ها و حرکات ساده که برای افراد عادی بی خطر است، دچار شکستگی شود. مثلاً یک خم شدن ساده به جلو باعث شکستگی مهره ها می شود. مهم ترین محل هایی که در خطر شکستگی قرار  دارد، استخوان لگن و سر استخوان ران، مهره های ستون فقرات و ناحیه مچ دست است.

پیشگیری و درمان پوکی استخوان
با توجه به مطالب ذکر شده، پیشگیری از پوکی استخوان آسان است:
*رژیم غذایی مناسب: مهم ترین اصل در رژیم غذایی مناسب، وجود کلسیم کافی است. کلسیم در لبنیات به مقدار کافی وجود دارد. هر لیوان شیر دارای 300 میلی گرم کلسیم است. از این رو کلسیم مورد نیاز یک فرد بزرگسال با مصرف 3-2 لیوان شیر در 24 ساعت قابل تأمین است. کشک، پنیر و ماست نیز از منابع مهم کلسیم به شمار می روند.

*فعالیت فیزیکی و ورزش مداوم یکی از عوامل مهم پیشگیری است.

*دوری از سیگار و مشروبات الکلی.

هورمون درمانی جایگزین در خانم هایی که به سن یائسگی می رسند، حائز اهمیت است و باعث جلوگیری از پوکی استخوان می شود.  

مطالب مرتبط:
نقش تغذیه در پیش گیری از پوکی استخوان
استخونی که تیر می‌کشید
بررسی اثر نوشابه های گازدار بر دندان و ارتباط آن با پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان

منبع: معلم
تهیه کننده: سهیلا نیک نژاد
با همکاری دکتر پیمان بنکدار (متخصص طب فیزیکی)