عوارض داروهای کورتونی چیست؟

کورتون نام عامیانه گروهی از داروهاست که خاصیت مسکن و تضعیف سیستم ایمنی بدن را داشته و در درمان تعداد زیادی از بیماری‌ها کاربرد دارند. نام علمی این داروها کورتیکواستروئید است و به شکل قرص، آمپول، اسپری و پمادهای موضعی در بازار وجود دارند.

پردنیزولون، بتامتازون، دگزامتازون، متیل پردنیزولون، تریامسینولون، هیدروکورتیزون و کلوبتازول همه از انواع کورتون‌ها هستند.

برای درمان برخی بیماری‌ها، به عنوان مسکن فوری از انواع کورتون‌ها استفاده می‌شود، مثلا در حساسیت‌های شدید (مثلا بعد از تزریق پنی‌سیلین)، تزریق یک آمپول کورتون می‌تواند نجات‌بخش باشد، یا در حملات شدید آسم، استفاده از کورتون خوراکی یا تزریقی باعث باز شدن راه‌های هوایی و بهبودی می‌شود.

در بسیاری از بیماری‌های پوستی حاد نیز پمادهای حاوی کورتون برای تسکین علامتی به کار می‌روند.

برای درمان نارسایی غده آدرنال (فوق کلیوی) و زمانی که کورتون در بدن ترشح نمی‌شود، نیز از داروهای کورتونی استفاده می شود.

موارد بی‌شماری از کاربرد این داروها در درمان درازمدت بیماری‌ها وجود دارد که قابل جایگزینی با هیچ داروی دیگری نیستند و به دلیل خاصیت تضعیف ایمنی کورتون‌ها، استفاده وسیع از این داروها برای درمان بیماری‌های خود ایمنی صورت می‌گیرد.

مثلا برای درمان روماتیسم مفصلی، انواعی از بیماری‌های کلیوی، نوعی از هپاتیت که هپاتیت خودایمنی نامیده می‌شود و انواعی از بیماری‌های پوستی مزمن، استفاده از کورتون به مدت طولانی کاربرد دارد.

درمان بیماری کرون که یک بیماری روده‌ای است و بیماری ام‌اس نیز در مراحل مختلف با کورتون‌ها صورت می‌گیرد.

اسپری‌های تنفسی مثال خوبی برای این فرم دارو هستند. اسپری بکلومتازون و فلوتیکازون در حال حاضر اساس درمان درازمدت آسم هستند و خوشبختانه عوارض بسیار کمی دارند. اسپری بینی این داروها نیز موجود است که با کمترین عارضه در درمان حساسیت‌های فصلی به کار می‌روند.

در مورد بیماری‌های مفصلی نیز در صورتی که مصرف دارو لازم باشد، تزریق داخل مفصل موثرتر و با عارضه کمتری همراه است.

اخیرا انواعی از کورتون موضعی به شکل انما برای درمان بیماری‌های روده‌ای نیز به بازار عرضه شده است.

عوارض کورتون‌ها کدامند؟

بعد از چند روز از مصرف کورتون، قرمزی و پف کردن صورت توجه اطرافیان را جلب می‌کند. در صورت ادامه مصرف دارو، جمع شدن چربی در پشت گردن و بین کتف‌ها باعث به هم خوردن تناسب اندام خواهد شد.

از عوارض دیگری که به دنبال مصرف طولانی کورتون به وجود می‌آید، رشد موهای زاید روی ران، تنه و صورت که برای خانم‌ها آزاردهنده است.

همچنین استفاده طولانی مدت در افراد مستعد می‌تواند باعث بالا رفتن قند خون و دیابت شود.

پوکی استخوان نیز از عوارض شناخته شده مصرف طولانی مدت این داروهاست.

از عوارض دیگر باید به افسردگی و فشار خون اشاره شود.

به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی کورتون‌ها، متاسفانه این داروها مورد استفاده بیش از حد و خارج از قاعده قرار می‌گیرند و عوارض زیادی برجا می‌گذارند، مثلا در مورد انواع دردهای معمول اسکلتی و عضلانی گاهی از کورتون تزریقی استفاده می‌شود که اثر آن تسکین موقتی درد است و بیمار شروع به استفاده مرتب از این داروها می‌کند و عوارضی که پیشتر برشمرده شد، گریبانگیر او می‌شود.

در سال‌های اخیراستفاده از دگزامتازون تزریقی برای تسکین گلودردهای ویروسی رایج شده است که به دو دلیل خطاست: اول این‌که گاهی باعث افت قدرت ایمنی شده و بیماری عفونی شدیدتری را به دنبال خواهد داشت و دوم این‌که اگر مرتب تکرار شود، عوارض دارو بی‌جهت به بیمار تحمیل می‌شود.

برای کاهش عوارض کورتون ها چه باید کرد؟

مصرف کورتون البته در درمان بسیاری از بیماری‌ها حیاتی و لازم است و باید عوارض آن را به نوعی پذیرفت. خوشبختانه تمهیداتی برای کاهش این عوارض وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود:

1 ـ کورتون‌ها را باید فقط زمانی که لزوم مصرف آن مشخص است، استفاده کنیم.

2 ـ کمترین میزان ممکن را استفاده کنیم و در کوتاه ترین زمان، درمان را به پایان برسانیم.

3 ـ تا حد امکان از فرم موضعی مثلا اسپری یا تزریق در مفصل استفاده کنیم.

4 ـ عوارض دارو را با درمان‌های کمکی کم کنیم، مثلا برای کاهش عارضه پوکی استخوان استفاده از کلسیم و ویتامینD و برای کاهش فشار خون، محدودیت نمک مصرفی موثر است.

5 ـ تا حد امکان از داروهای کوتاه اثر مثل هیدروکورتیزون و پردنیزولون استفاده شود.

یادآوری این نکته لازم است که برای بسیاری از بیماری‌ها، استفاده کوتاه مدت کورتون و برای برخی بیماری‌ها استفاده درازمدت و حتی مادام‌العمر کورتون‌ها لازم است، ولی باید عوارض این داروها را بدانیم و هرگز آنها را بیجا مصرف نکنیم.

کورتون را خودسرانه مصرف نکنید

بعضی افراد برای افزایش وزن از ترکیبات کورتون‌دار استفاده می‌کنند که این داروها در آنها باعث احتباس آب و نمک در بدن شده و در نتیجه افزایش وزن را موجب می‌شود.

یکی دیگر از عوارض داروهای کورتونی، عوارض گوارشی در کسانی که زخم‌های اثنی عشری و معده دارند، است و در این موارد باید احتیاط کرد و در کنار داروهای کورتونی یکسری داروهای گوارشی تجویز کرد.

بیمارانی که سابقه فشار خون دارند یا ترکیبات افزایش‌دهنده ادرار (دیورتیک) مصرف می‌کنند، باید به تداخل آن با داروهای کورتونی توجه کنند.

اگر مصرف داروهای کورتونی زیرنظر پزشک معالج باشد، نحوه مصرف و دوز مصرفی می‌تواند عوارض را کاهش دهد.

مصرف کورتون را فقط تحت‌نظر پزشک معالج، قطع کنید

کاهش و یا قطع مصرف داروی کورتونی در افرادی که به مدت طولانی مصرف‌‌کننده این دارو هستند، باید تحت‌نظر پزشک معالج صورت گیرد، زیرا قطع ناگهانی و خودسرانه این دارو عواقب ناگواری در پی دارد.

علت بروز این حالت، به سیستم بین غده هیپوفیز و غده فوق‌کلیه در بدن مربوط می‌شود. در افرادی که به علت ابتلا به روماتیسم یا بیماری‌های دیگر، به مدت طولانی از کورتون استفاده می‌کنند، این سیستم بلوکه می‌شود، از این‌رو این احتمال وجود دارد که در صورت قطع ناگهانی داروی کورتون، با هیجانی کوتاه مدت، فرد وارد حالت اغما شود.

از پماد کورتونی برای مدت طولانی استفاده نکنید

پمادهای کورتونی تا 70 درصد باعث بهبود بیماری‌های پوستی فرد می‌شود، اما استفاده طولانی مدت و بیش از دو تا سه هفته از پمادهای کورتونی، به علت بروز برخی عوارض ممنوع است.

هدف و اثر اصلی درمان با پمادهای کورتونی، اثر ضدالتهابی و ضد خارشی آنهاست.

پمادهای کورتونی برای درمان اگزماها مناسب هستند، ولی حتی‌الامکان باید از مصرف کورتون‌های قوی در نوزادان خودداری کرد و در بزرگسالان نیز نباید بیش از دو تا سه هفته از پمادهای کورتون استفاده کرد.

نازکی پوست و عروق سطحی پوست و در پی آن افزایش عفونت‌های ویروسی قارچی از عوارض استفاده نامناسب و طولانی مدت پمادهای کورتونی است.

در کودکان از پماد کورتونی ضعیف استفاده کنید

در دوره کودکی باید از پمادهای کورتونی ضعیف استفاده شود، زیرا در غیر این صورت با توجه به وسعت زیاد سطح پوست بدن کودک نسبت به وزنشان باعث می‌شود که جذب بیشتری از این مواد صورت گیرد و کودکان بیشتر در معرض عوارض ناشی از مصرف این پمادها هستند.

در روی صورت، نواحی چین‌ها، نواحی تناسلی و ناحیه پوشک بچه یعنی در چین‌های کشاله ران جذب پمادهای کورتونی بسیار زیاد است. در این نواحی به دلیل نازکی پوست و فضای بسته چین‌ها قدرت جذب بسیار بالاست که این پمادها وارد سیستم عمومی بدن شده و می‌توانند بر رشد کودکان اثر منفی و معکوس بگذارد.

مصرف پمادهای کورتونی در اطراف چشم و مخصوصا در کودکان باعث ایجاد بیماری‌هایی همچون آب مروارید، آب سیاه و افزایش فشار چشم می‌شود.

استفاده از کورتون با قدرت زیاد بر روی سطح وسیعی از پوست، به خصوص در کودکان باعث جذب داخلی کورتون می‌شود که این جذب داخلی باعث بلوکه شدن ترشحات کورتون داخلی از قشر سورنال شده و فرد ممکن است دچار حملات آدیسونی و یا حملات ناشی از کم کاری هورمون کورتون شود که در برخی موارد سبب مرگ، به ویژه در کودکان و نوزادان می‌شود.

فرآوری: نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

منابع:

جام جم - دکتر رضا کریمی ، متخصص بیماری‌های داخلی

ایسنا - دکتر سید حسن صیرفی ، فوق تخصص پوست و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

ایسنا - دکتر احمدرضا جمشیدی ، عضو هیات مدیره انجمن روماتولوژی

ایسنا - دکتر شادنیا، داروساز و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

مطالب مرتبط:

کورتون ها؛ داروهایی بحث برانگیز

عوارض خود درمانی با قطره های کورتون چشمی

حقایقی درباره داروهای کورتیکواستروئید

زدن آمپول بهتر از خوردن داروست؟

دارو درمانی در آسم