زانودرد امانتان را بريده؟
زانودرد امانتان را بريده؟
آقاي دکتر، موافق‌ايد از تعريف آرتروز شروع کنيم؟
آرتروز يا همان استئوآرتريت که شايد آن را با نام "دي جي دي" هم بشناسيد، در واقع ضايعات تخريبي و تحليلي غضروف مفصل هستند که در نهايت به درگيري مفاصل منجر مي‌شود. اين ضايعات با توجه به افزايش سن و در طول زمان بيشتر مفاصل بدن را درگير مي‌کند. اما اگر غضروف مفصل از بين برود و به درگيري استخوان آن قسمت منجر شود، بيماري آرتروز اتفاق مي‌افتد.
آيا همه افراد در دوران سالمندي به آرتروز مبتلا مي‌شوند؟
به‌طور معمول، دهه‌هاي چهارم و پنجم زندگي را مي‌توان سن شروع اين بيماري دانست. اين بيماري در خانم‌ها بيشتر از آقايان ديده مي‌شود و عوامل ژنتيکي، چاقي و برخي بيماري‌هاي زمينه‌اي مفصلي مي‌توانند افراد را براي ابتلا به آرتروز مستعد کند. گاهي اوقات ممکن است تغيير شکل مفصل به دليل مشکلاتي مثل شکستگي رخ داده باشد و آرتروز را در سنين پايين تر هم ببينيم. در واقع ميزان کار کشيدن از مفصل هم مهم است. فشارهاي غير معمول ناشي از کار نيز حتي اگر به تدريج و در طول زمان حاصل شده باشد در وقوع آرتروز دخيل هستند.
پس حالا که با يک بيماري چند علتي مواجه‌ايم، چه طور بايد از آن پيشگيري کنيم؟
شما اگر در خانواده‌تان زمينه ژنتيکي ابتلا به آرتروز را داشته باشيد، نمي‌توانيد از اين خصوصيت فرار کنيد، اما مي‌توانيد با کنترل عوامل قابل پيشگيري، بروز آن را کند کرده و به تاخير بيندازيد؛ براي مثال با کنترل وزن، فراگيري روش‌هاي اصولي صحيح نشستن ، صحيح ايستادن و به کارگيري صحيح مفاصل در انجام کارهاي عادي روزمره و انجام ورزش‌هاي طبي خاص به سلامت مفاصل خود کمک کنيد.
هر چه از عوامل خطرساز پيشگيري کنيد، بهتر است. به خصوص خانم‌ها و باز هم بالاخص آن هايي که بالاي 45 سال دارند و به افزايش وزن خود اهميتي نمي‌دهند. ورزش را شروع کنيد، اما پيش از آن حتما با پزشک متخصص مشورت کنيد که از لحاظ قلبي-عروقي و ديگر شرايط فيزيکي بدنتان بررسي شويد، چرا که مفاصل شما مي‌توانند بر اثر فعاليت‌هاي فيزيکي يا ورزش‌هاي نامناسب آسيب ببينند و به قولي از چاله به چاه بيفتيد. پس لطفا دقت کنيد و اگر علامت‌هاي آرتروز در شما وجود دارد، سريع‌تر به پزشک مراجعه کنيد.
چه علامت‌هايي؟
شايع‌ترين علامت، درد است. دردي که با حرکت و در حين يا پس از کار کردن با آن مفصل، تشديد مي‌شود. اوايل ممکن است درد شما خفيف باشد و براي مثال، مفصل زانو در مقاطعي از شبانه‌روز درد بگيرد و با استراحت بهبود يابد، ولي به مرور زمان و با پيشرفت بيماري آرتروز، حتي در حال استراحت هم درد خواهيد داشت. شکايت ديگري که مبتلايان به آرتروز دارند، خشکي يا سفتي مفاصل است، به‌خصوص در هنگام صبح، البته تذکر مي‌دهم که اين علامت مختص بيماري آرتروز نيست. ديگر شکايت بيماران، شنيدن صداهايي از مفاصل خود در هنگام حرکت است. برخي از بيماران اظهار مي‌کنند که صداي ضعيفي شبيه به پا گذاشتن روي برف‌ها، مي‌شنوند و حتي در موارد پيشرفته صداي تق‌تق زانوها در هنگام راه رفتن شنيده مي‌شود. ورم مفصل نيز علامت ديگري است که شايد با چشم ديده نشود و پزشک با معاينه متوجه آن شود. هرچه ديرتر به پزشک مراجعه کنيد، شدت بيماري بيشتر خواهد شد.
بيشتر چه مفاصلي به آرتروز دچار مي‌شوند؟
مفاصلي که وزن بدن روي آنهاست، مانند زانو و مفصل ران، مستعدترند و اين مشکل در مفاصلي مانند شانه يا مچ دست و پا کمتر شايع است، مگر اين که دچار سانحه‌اي شده باشيد يا از آن مفصل زياد کار بکشيد. در اقوام گوناگون که عادات خاصي دارند نيز نسبت شيوع آرتروز در يک مفصل خاص بيشتر است. براي مثال، در ما ايراني‌ها که عادت به بد نشستن داريم و به زانوهايمان خيلي فشار وارد مي‌کنيم، درگيري زانو بيشتر است و در غرب مفصل ران بيشتر به آرتروز مبتلا مي‌شود.
البته گاهي مفاصل کوچک بين انگشتان دست نيز در سنين بالاتر درگير مي‌شوند.
برويم سراغ درمان؟
معالجه قطعي شناخته شده‌اي براي آرتروز وجود ندارد و درمان‌هاي رايج باعث کاهش درد، حفظ حرکت مفصل‌ها و جلوگيري از عوارض ناخواسته بيماري مي شوند. به همين دليل درمان‌هاي دارويي تسکين‌دهنده، تزريق دارو به داخل مفصل براي کم کردن التهاب موجود و کاهش درد، جراحي و ساير اقدامات درماني برحسب شدت و نوع آرتروز صورت مي‌گيرد. بهتر است با اقدامات خاص چگونگي فعاليت و استفاده صحيح از مفصل‌هايمان را بياموزيم و از بدتر شدن اوضاع جلوگيري کنيم.
شما هر روز بايد تمام مفاصل خود را در حداکثر محدوده حرکاتش تمرين بدهيد که اين تمرين برحسب سن و شرايط شما متفاوت خواهد بود. تجويز ورزش‌هاي طبي جهت افزايش انعطاف‌پذيري و قدرت عضلات و همچنين استفاده از ورزش‌هاي آبي و پياده‌روي در آب بسيار کمک‌کننده است.
کم کردن وزن نکته مهمي است، چون حتي انجام عمل جراحي روي مفصل در صورت اضافه بودن وزن، مشکل‌تر و پرخطرتر است. داشتن رژيم غذايي صحيح بر اساس مصرف سبزي‌ها، ميوه‌ها و غلات در کنترل وزن به شما کمک مي‌کند، ولي هيچ رژيم غذايي خاصي براي درمان آرتروز به‌طور انحصاري نداريم.
استفاده از کفش‌هاي مناسب نيز براي انجام ورزش ضروري است.
استفاده از توالت فرنگي ترجيحا بهتر است.
بايد حتما درباره چهار زانو نشستن، از پله‌ها بالا رفتن و حتي شيوه صحيح نشستن و ايستادن، از پزشک‌تان نکاتي را بياموزيد و در کار و ورزش دچار افراط و تفريط نشويد.
دکتر محمدحسن بهرامي- متخصص طب فيزيکي
عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي
*مطالب مرتبط:
توصيه هايي براي مبتلايان به آرتروز زانو
درد زانو با آب و هوا تغيير مي کند
ورزش باعث ايجاد آرتروز مي شود؟
تأثير ورزش در التهاب مفاصل ( آرتريت)
بهبود سائيدگي و درد مفاصل (آرتروز)