سلياک؛ زندگي بدون نان

شايد يكي از آزاردهنده‌ ترين و پردردسرترين بيماري ‌هاي گوارشي، بيماري سلياك باشد، زيرا افراد مبتلا به اين بيماري بايد حتما رژيم غذايي خاص و سختي را رعايت كنند تا دچار مشكل نشوند.

بيماري سلياك نوعي بيماري و اختلال خود ايمني بدن است كه به روده كوچك آسيب مي رساند و در جذب مواد مغذي تداخل ايجاد مي ‌كند.

بدن افراد مبتلا به اين بيماري، قدرت تحمل نوعي پروتئين به نام "گلوتن" را كه در دانه‌ هايي مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد، ندارد.

گلوتن معمولا در مواد غذايي وجود دارد، ولي ممكن است در برخي داروها و مکمل ‌ها نيز يافت شود.

زماني كه اين افراد غذاها يا محصولات حاوي پروتئين گلوتن را مصرف مي‌ كنند، دستگاه ايمني بدن آن ها، با آسيب و تخريب پرزهاي روده كوچك نسبت به اين پروتئين واكنش نشان مي ‌دهد.

در حالت عادي، پرزهاي روده، جذب مواد مغذي را از طريق ديواره‌ روده كوچك به جريان خون امكان ‌پذير مي ‌كند. بدون وجود پرزهاي سالم، فرد علي رغم تغذيه خوب، دچار سوء تغذيه مي ‌شود، زيرا مواد مغذي به نحو مطلوبي از روده جذب نمي ‌شود.

در واقع سلياك بيماري‌ اي است كه در اثر دو نوع اختلال در بدن ايجاد مي‌ شود:

1- جذب نامناسب مواد مغذي از روده کوچک

2- واكنش غير طبيعي دستگاه ايمني بدن نسبت به پروتئين گلوتن

اين بيماري، يك بيماري ارثي است و از نسلي به نسل ديگر قابل انتقال است. گاهي نيز ممكن است ناگهاني و شايد به دنبال يك عمل جراحي، بارداري، عفونت ويروسي يا استرس‌ هاي شديد احساسي آغاز شود.

ظهور علايم بيماري در بخش هاي مختلف بدن

علايم سلياك در افراد مختلف متفاوت است. اين علايم ممكن است در دستگاه گوارش يا در ساير نقاط بدن ظهور يابند.

بروز علايم گوارشي بيشتر در كودكان شايع است و شامل نفخ و درد شكمي، اسهال مزمن، استفراغ، يبوست، مدفوع رنگ پريده و بدبو و كاهش وزن مي ‌باشد. برخي از كودكان ممكن است اين علايم را در قالب بدخلقي نشان دهند. جذب نامناسب مواد مغذي در سنين كودكي كه زماني حياتي است، ممكن است منجر به عدم رشد مناسب كودك، تاخير در رشد، كوتاهي قد، تاخير در بلوغ و ايجاد نقص‌ هايي در ميناي دندان‌ هاي دائمي او شود.

افراد بالغ کمتر به علايم گوارشي دچار مي ‌شوند و به جاي آن، علايم ديگري در آن ها بروز مي‌ كند که شامل: كم خوني فقر آهن، خستگي، درد استخوان و مفاصل، پوكي استخوان، احساس كرختي و بي ‌حسي در دست ‌ها و پاها، حملات صرع، نداشتن دوره‌هاي قاعدگي، ناباروري يا سقط جنين‌ هاي عودكننده‌ آني و جوش‌هاي پوستي خارش ‌دار است.

عوارض طولاني مدت سلياك شامل سوء تغذيه است كه مي ‌تواند منجر به كم خوني، پوكي استخوان، سقط جنين و نيز بيماري ‌هاي كبدي و سرطان‌ هاي روده شود.

نحوه برخورد با سلياك

در حال حاضر تنها درمان بيماري سلياك، پيروي از رژيم غذايي بدون گلوتن است. وضعيت بسياري از بيماران مبتلا به سلياك طوري است كه مجبور به ترك هميشگي مواد غذايي حاوي گلوتن مي ‌شوند.

اين افراد بهتر است تحت نظر يك متخصص تغذيه قرار بگيرند تا با اجراي يک رژيم‌ غذايي مناسب، شرايط‌ و كيفيت زندگي ‌شان را بهبود دهند.

متخصص تغذيه به آن ها مي ‌آموزد كه چگونه از تركيبات موجود در مواد غذايي اطلاع يابند و چگونه غذاهاي حاوي گلوتن را تشخيص دهند. در بسياري از افراد، دنبال ‌كردن اين رژيم غذايي علايم بيماري را متوقف مي کند و آسيب ‌هاي وارده به روده را درمان و از آسيب ‌هاي بعدي جلوگيري مي ‌كند. بهبودي فرد طي چند روز پس از شروع رژيم غذايي آغاز مي ‌شود.

روده كوچك معمولا در كودكان طي 3 تا 6 ماه ترميم مي ‌شود، ولي در افراد بالغ تا حدود 2 سال طول مي ‌كشد.

ترميم روده، يعني اينکه روده فرد داراي پرزهايي شده كه قادر است مواد مغذي را از غذاهاي خورده شده جذب كند.

اين گروه از افراد براي سالم ماندن، بايد در طول زندگي خود از مصرف گلوتن خودداري كنند. خوردن حتي مقدار كمي گلوتن هم مي ‌تواند به روده كوچك آسيب وارد كند.

در حال حاضر تنها درمان بيماري سلياك، پيروي از رژيم غذايي بدون گلوتن است.

برخي از افراد علي رغم رعايت رژيم بدون گلوتن بهبود نمي ‌يابند. شايع ترين دليل اين عدم بهبود، مصرف مقادير كمي از گلوتن در خلال اين رژيم است.

از برخي منابع پنهان گلوتن مي ‌توان به افزودني‌ هاي غذايي مانند نگه دارنده‌ ها و تثبيت ‌كننده‌ هايي كه با گندم ساخته مي ‌شوند، اشاره كرد.

همان ‌طور كه گفتيم به ندرت افرادي هستند كه علي رغم همه تلاش ‌ها بهبود نمي‌ يابند. بيماري اين گونه افراد سلياك مقاوم است و روده‌ هاي آن‌ ها آسيب شديدي ديده و قابل درمان نيست. به دليل اين كه روده ‌هاي آن ها قادر به جذب مقدار كافي مواد مغذي نيست، مجبور به دريافت مواد مغذي مستقيما از طريق جريان خون هستند. اين افراد تحت درمان دارويي قرار مي ‌گيرند.

افراد مبتلا به سلياك بايد در استفاده از مواد غذايي بسيار دقت كنند و اگر در مورد مواد تشكيل ‌دهنده يك ماده غذايي اطمينان كامل ندارند، هرگز آن را استفاده نكنند.

رعايت رژيم غذايي، تنها راه رهايي از بيماري

تنها راه رهايي از مشكل سلياك، رعايت يك رژيم غذايي بدون گلوتن است. ممكن است رعايت اين نوع رژيم كمي دشوار باشد، ولي به بهبودي پس از آن مي ‌ارزد.

اولين گام اين است كه مواد غذايي حاوي گلوتن را به طور كامل از فهرست غذاهاي خود حذف كنيد. براي اين كار مي ‌توانيد از متخصص تغذيه كمك بگيريد. هميشه بايد تركيبات نوشته شده روي مواد غذايي را نگاه كنيد و در صورت مشكوك بودن به نوع مواد آن، از مصرف آن جدا خودداري كنيد.

مواد غذايي حاوي گلوتن

ماكاروني، نان ‌هاي معمولي، نان باگت، انواع كلوچه، انواع كيك، انواع بيسكوييت‌ها، سوسيس، كالباس، سوپ ‌هاي آماده، سس‌ هايي كه در رستوران‌ ها تهيه مي‌ شوند و سبزي ‌هاي پخته در رستوران ها، كتلت، شنيسل گوشت و مرغ، كباب كوبيده رستوراني، فرني با آردهاي حاوي گندم، جو و چاودار ، سس ‌‌‌سفيد، سس گوجه‌ فرنگي، نشاسته گندم، پيتزا، رشته فرنگي، شير شكلات، نسكافه، قهوه، گز، سوهان، انواع شيريني‌ هايي كه حاوي آرد گندم هستند، حلوا، شكلات، كمپوت، آب نبات، غذاهاي كنسروي، كشك، سركه سفيد، چيپس سيب زميني، مارگارين، آجيل بو داده، دارچين و شكر قهوه‌اي.

علاوه بر اين، گاهي اين پروتئين در بعضي مواد به صورت پنهان وجود دارد مانند برخي داروها و نيز دهان‌ شويه‌ها.

پس حتما در مراجعه به پزشك، او را از بيماري خود مطلع كنيد.

مواد غذايي فاقد گلوتن

با وجود تمام محدوديت ‌هاي غذايي كه براي افراد مبتلا به سلياك وجود دارد، آن ها مي‌ توانند با مشورت متخصص تغذيه از غذاهاي فاقد گلوتن استفاده كنند.

گروهي از مواد غذايي فاقد گلوتن عبارتند از: نان ذرت ، آرد ذرت، سيب ‌زميني، برنج، بلال، عدس، لوبيا قرمز، چاي، شير كم‌ چربي، آب، تخم‌ مرغ، پنير كم ‌چرب، دسر‌هاي آماده شده با آرد ذرت، ميوه، بستني خانگي، ماهي، مرغ، انواع گوشت بدون چربي يا كم‌ چربي به صورت كبابي، سوپ‌ هاي حاوي آرد برنج يا ذرت، فرني با آرد برنج، شكر، سير، موسير، پياز، سبزيجات، ادويه، سركه سيب، مربا، عسل، شيريني‌ هاي توليد شده از سيب ‌زميني، آرد برنج ، شربت، گردو، فندق، پسته، بادام، تخمه آفتابگردان، لوبياي سويا، روغن مايع و روغن بادام زميني. چنان چه بهبودي حاصل شده، از انواع حبوبات نيز مي توانند استفاده کنند.

در اين افراد به دليل عدم استفاده از بسياري از گروه‌هاي غذايي، كمبود اسيد ‌‌فوليك، ويتامين B12، آهن و كلسيم شايع است. بنابراين بايد از رژيمي استفاده كنند كه سرشار از ويتامين ‌و مواد معدني باشد و در كنار آن، از قرص ‌هاي آهن، اسيد فوليك و مولتي ويتامين‌ ها استفاده كنند.

همچنين اين افراد به انرژي مناسبي نياز دارند و بايد غذاهاي پروتئيني زيادي مصرف كنند.

ندا اظهري

جام جم