فصل، فصل وباست

بيماري وبا يکي از بيماري‌هاي عفوني است که همه ساله در بسياري از کشورها شيوع مي‌يابد و در ايران نيز تقريبا هر سال مواردي از ابتلاي به اين بيماري مشاهده مي‌شود. وبا يک بيماري واگيردار عفوني است که فقط در انسان ايجاد مي‌شود.

اين بيماري شامل دو نوع «کلاسيک» و «التور» است که نوع دوم آن، قدرت همه‌گيري بيشتري دارد.

در ايران نخستين همه‌گيري در سال 1344 اتفاق افتاد و تا به حال 9 بار همه‌گيري در کشور رخ داده است، اما ابتلا به اين بيماري به‌صورت تک‌گير، همه ساله در بيشتر استان‌هاي کشور گزارش شده است. در آذربايجان شرقي از سال 1366 تا کنون، پنج بار همه‌گيري بيماري وبا رخ داده است. از سال 1377 تا 1384 در ايران، تعداد موارد مبتلا به وبا 12033 مورد و موارد مرگ ناشي از وبا 149 مورد بوده است.

براي آشنايي بيشتر با اين بيماري با دکتر افشين محمدعليزاده، متخصص عفوني و عضو هيات علمي و مدير گروه تخصصي پيشگيري و مبارزه با بيماري‌هاي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي گفتگويي کرده‌ايم.

آقاي دکتر! تعريف شما از بيماري وبا چيست؟

وبا يک بيماري اسهالي است که توسط نوعي باکتري به نام ويبريوکلرا ايجاد مي‌شود که انتقال آن از راه مدفوعي دهاني است. از آنجا که بيش از يک ميليون ارگانيسم براي ايجاد اين بيماري مورد نياز است، وبا منحصرا از طريق آب يا غذاي آلوده منتقل مي‌شود. ممکن است آب از سرمنشا خود آلوده شده باشد، ضمن اينکه آب سطحي و آب چا‌ه‌هاي کم‌عمق هم مي‌توانند منبع عفونت باشند. افزون بر اين، ويبريوکلرا مي‌تواند در محيط‌هاي آبي براي سال‌ها زندگي کند. البته عمده اين بيماري نوع وارداتي آن است که بيشتر از کشورهاي افغانستان و پاکستان مي‌آيد.

فصل شيوع بيماري چه زماني است؟

فصل همه‌گيري‌هاي وبا به درستي مشخص نشده است. نزديک خط استوا، همه‌گيري‌هاي وبا غير قابل پيش‌بيني است و مي‌تواند در فصل خشک يا باراني اتفاق بيفتد. در ايران امکان بروز و شيوع بيماري وبا از ارديبهشت ماه شروع مي شود و منحني شيوع بيماري در تابستان به اوج خود مي‌رسد و با فرا رسيدن پاييز، دامنه انتشار بيماري کاهش مي يابد و در ماه آذر نزديک به صفر مي‌رسد. کاهش شيوع بيماري در آبان‌ماه به منزله نابودي ميکروب آن نيست، بلکه ميکروب‌ها تا درجات معيني از سرما در زمستان نيز زنده مي‌مانند و در بهار سال بعد چرخه بروز و شيوع بيماري از سر گرفته مي‌شود. بنابراين رعايت بهداشت در تمام زمينه‌ها مي‌تواند نقش مهمي در مهار اين بيماري داشته باشد.

به جز آب و غذاي آلوده به مدفوع انساني، بيماري از چه راه‌هاي ديگري قابل انتقال است؟

همان‌طور که گفتم راه سرايت وبا، آب و يا غذاي آلوده به مدفوع انساني است چون که ناقل بيماري فقط انسان است. البته اسيد معده سد مخاطي خوبي در برابر ورود اين ميکروب به بدن است. معمولا 12 ساعت تا 6 روز پس از مصرف مواد غذايي يا آب آلوده، بيماري ايجاد مي‌شود و در طول اين مدت امکان انتقال بيماري به نفر ديگر نيز وجود دارد و اين مي‌تواند به عنوان يک عامل خطر در شيوع اين بيماري تلقي شود، ضمن اينکه هر چيزي که آلوده به باکتري وبا شده باشد، آلوده کننده است، مثلا حمام کردن يا شستشوي وسايل آشپزي در آب آلوده هم مي‌تواند موجب انتقال وبا شود.

غذاهايي هم که مي‌توانند وبا را منتقل کنند شامل غذاهاي دريايي نپخته و خام، ميوه و سبزي هستند، به خصوص غذاهايي که خارج از يخچال نگهداري مي‌شوند، بشکه و يا هر گونه مخزن نگهداري آب که به دليل تماس دست آلوده، حاوي ميکروب‌ وبا شده است، آب‌هاي سطحي و يا آب چاه که به دليل نزديکي به چاه‌هاي فاضلاب، امکان آلودگي پيدا کرده‌اند، سبزي‌ها و ميوه‌هايي که با آب آلوده در تماس بوده‌اند، وبا را منتقل مي‌کنند، زيرا هم آبياري و هم شستن با آب آلوده امکان انتقال بيماري را فراهم مي‌سازد.

ماهي‌هايي که از آب‌هاي آلوده صيد شده‌اند، به خصوص اگر خام مصرف شوند. جالب است بدانيد غذاهاي ترش با آب‌ليمو مانع رشد ويبريوکلرا مي‌شوند.

از آنجا که ويبريوکلرا در محيط اسيدي نمي‌تواند زندگي کند، بيماراني که آنتي‌اسيد مصرف مي‌کنند يا توليد اسيد معده آنها کاهش يافته است، براي ابتلا به وبا مستعدتر هستند.

چه افرادي بيشتر در معرض خطر ابتلا به اين بيماري قرار دارند؟

افراد مبتلا به سوءتغذيه، استفاده‌کنندگان از داروهاي ضداسيد معده، الکلي‌ها و افرادي که تحت عمل جراحي برداشت معده قرار گرفته‌اند.

علايم و نشانه‌هاي بيماري شامل چه مواردي است؟

وبا، طيف باليني وسيعي دارد. تقريبا 75 درصد از افرادي که دچار عفونت با ويبريوکلرا مي‌شوند، هيچ نشانه‌اي از بيماري ندارند. 20 درصد ديگر دچار اسهال مي‌شوند که از اسهال ايجاد شده توسط ديگر ميکروب ها قابل تشخيص نيست. در تعداد اندکي (بين 2 تا 5 درصد) از افراد مبتلا به عفونت، اسهال آبکي، استفراغ و از دست رفتن آب بدن رخ مي‌دهد. وباي علامت‌دار با اسهال آبکي‌ حجيم بدون تب يا دل پيچه آغاز مي‌گردد. در اسهال وبايي گاهي رشته‌هاي سفيدي نيز ديده مي‌شود که اصطلاحا مدفوع لعاب ‌برنجي نام دارد و معمولا بدون بو است يا بوي شبيه ماهي دارد. اين نوع اسهال، اسهال خوني نيست و در بسياري موارد، بيماري در حد خفيف و متوسط است. با شدت گرفتن اسهال، ظرف چند ساعت بيمار به اغماء مي‌رود. استفراغ هم مي‌تواند شديد باشد و گرفتگي عضلاني دردناک در پاها علايم شايع است. در موارد شديد بيماري، ممکن است زورپيچ در معده يا درد دست‌ها و پاها وجود داشته باشد.

بنابراين کاهش شديد آب بدن علت اصلي مرگ بيمار مبتلا به وبا است و افراد بايد به محض ديدن اين نشانه‌ها به مراکز بهداشتي و بيمارستاني مراجعه کنند و با دادن آزمايش در صورت نوع متوسط بستري شوند.