مکمل‌ ها را به جا مصرف کنيد

شايد آقاي کازيمير فانک، کسي که اولين بار واژه ويتامين را به جهان عرضه کرد، نمي‌ دانست در مدت زماني کمتر از 100 سال، ديگر به جاي نگراني از بروز بري ‌بري و اسکوربوت (بيماري هاي ناشي از کمبود ويتامين ها)، بايد نگران اضافه دريافت ويتامين ‌ها و يا تداخلات آن ها با ساير داروها بود.

امروزه ويتامين‌ ها و مکمل‌ هاي گوناگون با نام‌ هاي تجاري مختلف بازار را قبضه کرده‌اند و از قفسه سوپر مارکت ها تا داروخانه ‌ها مي ‌توان آن ها را در اشکال قرص و کپسول و در بسته ‌بندي ‌هاي گوناگون يافت.

مکمل‌ها در واقع ترکيباتي هستند که هدف از توليد و مصرف شان، تکميل رژيم غذايي و رفع کمبود‌هاي تغذيه‌ اي يا استفاده از اثرات مفيد آن ها در پيشگيري از بيماري ‌هاست و دربردارنده يک نوع يا انواع ويتامين‌ها، املاح، اسيد‌هاي آمينه و ديگر ترکيبات مغذي هستنند.

مکمل‌ها داراي دوز و غلظت بالاتري از ويتامين و املاح موجود در غذاها بوده و به صورت خوراکي در اشکال قرص، کپسول، شربت، پودر و... توليد شده و به مصرف مي رسند.

آثار سوء مصرف

هستند افرادي كه به طور خودسرانه اقدام به مصرف مکمل‌ هاي ويتاميني مي‌ کنند و به نظرشان، خوردن حتي اضافه بر نياز آن ها خطري ندارد.

ولي همان‌طور که کمبود اين ويتامين‌ ها آثار سوء جدي به همراه مي ‌آورد، اضافه دريافت شان نيز مشکل‌ ساز خواهد بود. بايد در نظر داشت که عوارض جانبي ناشي از مصرف ناصحيح مکمل‌ها در برخي موارد بسيار جدي و يا حتي کشنده است. مصرف ‌کننده بايد اين نکته را در نظر بگيرد که مولتي ويتامين‌ ها فقط زماني که کمبودي در بدن وجود داشته باشد، سودمندند. مثلا بسياري از افراد براي داشتن پوست و مويي بهتر، اقدام به مصرف خودسرانه انواع ويتامين ‌ها مي ‌کنند، غافل از اين که مصرف بالاي اين مواد مغذي باعث بهبود وضعيت پوست و موي ‌شان نخواهد شد، مگر اين که بدن آن ها دچار کمبود باشد.

بسياري از متخصصان تغذيه معتقدند اين روزها هدف از مصرف مکمل ها گم شده است.

خطر آسيب به کبد و کليه‌ها نيز از دلايلي هستند که موجب پرهيز از مصرف زياد مكمل ‌ها مي ‌شوند.

برخي از ويتامين ‌ها محلول در آب هستند و مقادير بيشتر از حد نيازشان از طريق ادرار دفع مي ‌شود، ولي برخي از ويتامين ‌ها يا املاح به کبد رفته و در آن جا ذخيره مي ‌شوند.

اضافه دريافت برخي از آن ها مثل مصرف زياد مکمل آهن، با رسوب در کبد به مرور موجب تخريب اين عضو مي ‌شود.

همچنين دريافت ويتامين‌هاي محلول در چربي در مقادير بالا (مثل ويتامين A) زمينه ساز مسموميت و ضايعاتي جدي در کبد و کليه خواهد بود، يا مصرف زياد مکمل کلسيم مي‌ تواند باعث آهکي شدن اندام‌ها و ايجاد سنگ‌ هاي کليوي شود.

حتي مکمل هاي گياهي

در مورد مکمل‌ هاي گياهي نيز وضع به همين گونه است. اين تفکر که مکمل‌ هاي گياهي مانند بابونه، سير، جينسنگ و ... بي ضررند، کاملا اشتباه است. اين مکمل‌ ها داراي ترکيبات فعالي بوده و به واسطه وجود همين ترکيبات از زمان قديم در طب سنتي به آن ها اثرات درماني نسبت داده مي ‌شد، ولي استخراج اين ترکيبات و دوز بالاي شان در برخي از مکمل ‌ها مي ‌تواند خطرساز باشد و آسيب‌ هاي جدي قلبي، کبدي و کليوي را به همراه آورند. چنان که در چند سال اخير سازمان غذا و داروي آمريکا دستور منع توليد چند نمونه از اين مکمل ‌ها را صادر کرده است. به طور مثال، در نظر بگيريد فردي پس از اين که در برنامه ‌هاي آموزشي تغذيه متوجه شد که سير نقش به ‌سزايي در کاهش چربي خون دارد، اگر خودسرانه و بدون مشورت با متخصص اقدام به مصرف مکمل ‌هاي آليسين (سير) کند، به عنوان عارضه جانبي ممکن است دچار افزايش زمان خونريزي شود و اين موضوع به ويژه زماني که فرد از داروهاي رقيق ‌کننده خون مانند آسپيرين نيز استفاده مي ‌کند، خطرناک ‌تر خواهد بود.

براي چه كساني؟

جالب است بدانيد طبق تحقيقات انجام گرفته، بيشتر کساني كه از مکمل‌ ها استفاده مي ‌کنند داراي وضعيت غذايي مناسبي هستند و نياز به مکمل ندارند و در عوض افرادي که به علت وضعيت اقتصادي اجتماعي بد، وضعيت تغذيه شان ضعيف ‌است و بيشتر نيازمند مکمل درماني هستند، از آن بي ‌بهره‌اند.

به طور کلي، در صورتي که علايمي دال بر کمبود ويتامين يا املاح ديده شد، يا در اثر پيشرفت بيماري احتمال كمبود ماده مغذي وجود داشت، مصرف مکمل با در نظر گرفتن وضعيت فرد، سوابق پزشکي و داروهاي مصرفي اش، توسط پزشک توصيه مي‌ شود.

گروه‌هاي در معرض خطر که ممکن است بيش از همه در معرض کمبود ريز مغذي ‌ها قرار داشته باشند و نياز به مصرف مکمل ‌ها پيدا کنند عبارتند از سالمندان، زنان باردار و شيرده و شيرخواران. زنان باردار و شيرده نيازمند مکمل اسيد فوليک، آهن و کلسيم هستند و ويتامين‌هاي A+D و قطره آهن نيز به شيرخواران داده مي ‌شود.

افراد معتاد به مواد مخدر و همچنين مصرف‌ کنندگان الکل نيازمند مصرف مکمل ويتامين‌ها هستند و افراد سيگاري در اغلب موارد نياز به ويتامين C بيشتري دارند.

همواره در نظر داشته باشيد که طبق نظر متخصصان تغذيه، بهترين، مطمئن ‌ترين و صحيح ‌ترين راه براي تامين نيازهاي تغذيه‌ اي در افراد سالم، غذايي است که مي ‌خورند، زيرا با مصرف ويتامين‌ها و املاح به صورت مکمل، ممکن است مقدار جذب ساير املاح در روده پايين بيايد.

انتخاب بهتر

يک مکمل بايد حتما داراي تاييديه وزارت بهداشت باشد. نام و تاييديه کشور توليد کننده روي آن ديده شود، تاريخ توليد و انقضا و نيز سري ساخت بر روي آن درج شده و بسته‌ بندي آن مناسب باشد.

به علاوه آن ها را حتما از داروخانه خريداري کنيد، زيرا برخي از مکمل ‌ها به صورت قاچاق وارد کشور مي ‌شوند و ممکن است تاريخ مصرف ‌شان گذشته باشد و يا شرايط نگهداري شان نامطلوب باشد، مثلا در نور و گرما نگهداري شده و در نهايت ارزش محتويات‌شان افت کرده باشد.

حتي در مورد مکمل ‌هاي روغني مانند روغن ماهي امكان فساد وجود دارد. بنابراين، خريد مکمل ها از اماكن مطمئن مثل داروخانه ها، به اندازه مصرف متعادل آنها حايز اهميت است.

ترجمه: الناز سيفي

هفته نامه سلامت