راهبردهای عدالت آموزشی، بخش اول

 بر اساس محاسباتی که با استفاده از داده‌ های بودجه خانوار مرکز آمار ایران در سال‌های ١٣٨٩ تا ١٣٩٢ انجام شده است، در این دوره حدود ٦٥ درصد از خانوارهای دارای دانش‌ آموز در سه دهک کم‌درآمد جامعه، برای آموزش فرزندان شان رقمی نزدیک به صفر (کمتر از ماهانه هزار تومان) هزینه کرده‌اند. هم چنین اگر کل خانوارها و نه‌فقط سه دهک کم‌درآمدتر را در نظر بگیریم، به‌ طور میانگین حدود ١٢ درصد خانوارهای دارای فرزند شش تا ١٨ساله در استان تهران، رقمی نزدیک به صفر (کمتر از ماهانه هزار تومان) برای آموزش فرزندان خود خرج کرده‌ اند. متاسفانه در استان‌هایی مانند سیستان‌ و بلوچستان، بوشهر و کردستان، بالغ بر ٦٥ درصد خانوارها چنین وضعیتی داشته‌ اند.
افت شدید هزینه‌ کرد خانوارهای محروم برای آموزش فرزندان در این دوره، نشان می‌ دهد که این خانوارها بلافاصله بعد از تشدید رکود اقتصادی، با محدودیت شدیدی برای توجه به آموزش کودکان و نوجوانان مواجه شده‌اند. اگر این وضعیت از طریق توجه ویژه دولت به آموزش فرزندان خانوارهای محروم جبران نشود، در آینده شاهد تشدید نابرابری اقتصادی-اجتماعی و نیز افزایش شدید ناهنجاری‌های اجتماعی خواهیم بود.
بنابراین بسیار منطقی خواهد بود اگر در عصر پساتحریم یکی از کلیدی‌ ترین اولویت‌ های کشور، بهبود و بازآرایی سیاست‌ های فقر زدایی با تاکید بر «توسعه و عدالت آموزشی» باشد.

در این راه، تحقق هم‌ زمان «پیشرفت» و «عدالت»، محرومیت‌زدایی «عالمانه» با ثمرات «پایدار»، کمک به تحکیم ثبات اجتماعی و ثبات سیاسی، کمک به کاهش پایدار نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، کاهش پایدار آسیب‌ های اجتماعی و ناهنجاری‌های اجتماعی، شکستن چرخه شوم «به‌ ارث‌ رسیدن محرومیت» در بین خانوارهای محروم و تضمین بهره‌مندی همه ایرانیان از ثمرات توسعه متوازن اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ضروری به نظر می‌ رسد.
با هدف تحقق آرمان‌ ها و سیاست‌ های کلان کشور به‌ ویژه «اصل ٣٠»، «اصل سوم» (بندهای ٣ و ٩ و ١٢) و نیز «اصل ٤٣» (بند ١) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بنا‌نهادن پایه‌های محکم برای «مقاوم‌ سازی اقتصادی- اجتماعی» کشور در چارچوب سیاست‌ های کلی «اقتصاد مقاومتی» ابلاغی مقام معظم رهبری در ٢٩ بهمن ٩٢ (به‌ویژه بندهای یک، ٣ و ٥)، کمک به «کیفی‌ سازی جمعیت» در راستای «سیاست‌ های کلی جمعیتی» ابلاغی در ٣٠ اردیبهشت ٩٣ (بندهای ٨ و ١٤)، ایفای نقش در تحقق سیاست‌ های کلی «تحول‌ آفرینی در آموزش‌ و پرورش» ابلاغی در ١٠ اردیبهشت ٩٢ (به‌ویژه بندهای ٢، ٣، ٤، ٥، ٧، ٩ و ١٢)، نقش‌آفرینی در راستای یکی از مهم‌ ترین دغدغه‌ های «سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش» و نیز کمک به دستیابی به جایگاه نخست منطقه از‌ نظر توسعه انسانی در «سند چشم‌انداز ١٤٠٤»، پیشنهاد می‌شود که در طول برنامه ششم توسعه، برنامه «تبدیل مدارس به پیشران‌ های پیشرفت، فقرزدایی و توانمندسازی عالمانه و پایدار» با محورهای ذیل طراحی و اجرا شود:

تعریف مدارس توسعه‌ پذیر
مقصود از «مدارس توسعه‌ پذیر» در تمام بندهای پیش‌رو عبارت از کلیه مدارس روستایی و عشایری است همچنین کلیه مدارس پنج استانی که بنا بر سرشماری ١٣٩٠ کمترین «درصد افراد دارای حداقل ١٠ سال تحصیلات در میان جمعیت ١٨ تا ٢٨ سال» را دارند و نیز ١٠ درصد مدارس محروم‌ تر مناطق حاشیه‌ نشین شهرهای دارای جمعیت بالای یک میلیون نفر (به تشخیص وزارت آموزش‌ و پرورش) در این دسته‌ بندی قرار می‌گیرند.

اهداف راهبردی پنج‌ گانه:
الف: تبدیل «مدارس» به پیشران برنامه‌ های عالمانه پیشرفت، محرومیت‌ زدایی و توانمندسازی، با ثمرات «پایدار»؛ به شکلی که شامل برنامه‌ های محرومیت‌ زدایی و توانمندسازی در حوزه‌ های «آموزش مهارت‌ های شناختی»، «آموزش مهارت‌ های غیرشناختی»، «سلامت» و «تغذیه» باشند.
ب: ارتقای کمیت و کیفیت «ورودی» در ساختار «آموزش عمومی» کشور؛ از طریق ارتقای بهر‌ه‌وری منابع دولتی و نیز افزایش مشارکت «انتفاعی»، «غیر انتفاعی» و «عام‌ المنفعه» بخش غیردولتی.
ج: ارتقای وضعیت «خروجی کمّی» آموزش عمومی.
د: ارتقای وضعیت «خروجی کیفی» آموزش عمومی در‌زمینه «مهارت‌ های شناختی» (مانند علوم، ریاضیات و مانند آنها)
هـ : ارتقای وضعیت «خروجی کیفی» آموزش عمومی درزمینه «مهارت‌ های غیرشناختی» (به‌ویژه ارتقای خلاقیت، مهارت‌های زندگی اجتماعی، مهارت‌ های مواجهه با آسیب‌ های اجتماعی، مهارت‌ های ارتباطی، مهارت کار تیمی، روحیه پرسشگری، نشاط و اعتماد‌به‌نفس)

اهداف کمّی ١٠‌گانه:
در‌جهت دستیابی به «اهداف راهبردی» فوق، لازم است شاخص‌های زیر هرساله محاسبه و با جزئیات کامل به شکل عمومی منتشر شده و اهداف کمی متناظر با این شاخص‌ها نیز، به شرح زیر تا پایان برنامه ششم توسعه محقق شوند:

١- تعیین و انتشار عمومی تعریف «خط استاندارد» برای مدارس (اعم از دولتی و غیردولتی) در چهار زمینه: استاندارد «امکانات تفریحی- ورزشی»، استاندارد «کالبدی»، استاندارد «سطح فضای مدارس» (مترمربع به‌ ازای هر دانش‌ آموز)، استاندارد «به‌کارگیری فناوری‌ های نوین و امکانات کمک‌ آموزشی»؛ انتشار عمومی آمار سالانه از تعداد مدارس «زیر استاندارد» و نیز جمعیت دانش‌ آموزان آنها به‌ تفکیک هر‌یک از حوزه‌ های چهارگانه فوق؛ و برنامه‌ ریزی جهت نصف‌شدن درصد دانش‌ آموزان مشغول‌ به‌ تحصیل در مدارس «زیر استاندارد» تا پایان برنامه ششم توسعه

٢ - طراحی «پرسش‌ نامه استاندارد» به‌منظور ارزیابی سالانه شاخص «سطح مهارت عمومی معلمان برای تدریس» و نیز «سطح استفاده از روش‌ ها/ ابزارهای نوین در آموزش مهارت‌های شناختی و غیرشناختی»؛ انتشار عمومی مشروح این گزارش آماری (به تفکیک استان، مقطع تدریس و جنسیت)؛ در کنار برنامه‌ ریزی به‌منظور رشد «هرساله» شاخص مذکور در دوره برنامه ششم توسعه، در «تک‌ تک استان‌ ها»، هم برای معلمان مرد و هم برای معلمان زن.

٣ - محاسبه و انتشار عمومی هرساله آمار دقیق «نرخ پوشش آموزش‌ و پرورش در رده سنی پنج تا ١٨ سال به تفکیک استان، رده سنی و جنسیت و برنامه‌ ریزی برای رساندن این نرخ به بالای ٩٥ درصد در کلیه استان‌ های کشور، هم برای پسران و هم برای دختران.

٤ - محاسبه و انتشار عمومی هرساله «درصد جمعیت ١٣ تا ٢٣ سال که دوره ابتدایی را به اتمام رسانده‌اند» به تفکیک استان، رده سنی و جنسیت و برنامه‌ ریزی برای رساندن این نرخ به بالای ٩٨ درصد در تمامی استان‌ها، هم برای مردان و هم برای زنان.

٥ - محاسبه و انتشار عمومی هرساله «درصد جمعیت ١٨ تا ٢٨ سال که حداقل ١٠ سال تحصیل کرده‌اند» به تفکیک استان، رده سنی و جنسیت و برنامه‌ریزی برای رساندن این نرخ به بالای ٩٥ درصد در همه استان‌ها، هم برای مردان و هم برای زنان.

٦ - محاسبه و انتشار عمومی هرساله «درصد دانش‌آموزان مشغول‌ به‌ تحصیل در مدارس غیردولتی»، به تفکیک رده سنی، استان و جنسیت و برنامه‌ ریزی برای رساندن این شاخص به ٢٠ درصد کل دانش‌آموزان کشور.

٧ - محاسبه و انتشار عمومی سالانه «نرخ پوشش پیش‌دبستانی» و برنامه‌ریزی برای رساندن این نرخ به بالای ٩٠ درصد در کلیه استان‌ها، هم برای پسران و هم برای دختران.

٨ - طراحی و اجرای برنامه فراگیر سنجش سالانه مهارت‌ های «شناختی» دانش‌آموزان در دو رده سنی ١٠ و ١٥ سال به تفکیک استان و جنسیت؛ انتشار عمومی مشروح نتایج؛ در کنار لزوم برنامه‌ریزی به‌منظور رشد «هر‌ساله» این شاخص در دوره برنامه ششم توسعه، در «تک‌ تک استان‌ها»، هم برای پسران و هم برای دختران.

٩ - طراحی و اجرای برنامه فراگیر سنجش سالانه مهارت‌های «غیرشناختی» دانش‌آموزان در دو رده سنی ١٠ و ١٥ سال به تفکیک استان و جنسیت؛ انتشار عمومی مشروح نتایج؛ در کنار لزوم برنامه‌ ریزی به‌منظور رشد «هر‌ساله» این شاخص در دوره برنامه ششم توسعه، در «تک‌ تک استان‌ها»، هم برای پسران و هم برای دختران.

١٠ - طراحی و اجرای برنامه فراگیر سنجش سالانه وضعیت شاخص‌های کلیدی «سلامت» و نیز «تغذیه» در میان دانش‌آموزان در سه رده سنی ٦، ١٠ و ١٥ سال به تفکیک استان و جنسیت؛ انتشار عمومی مشروح نتایج؛ در کنار لزوم برنامه‌ریزی به‌منظور رشد «هر‌ساله» شاخص‌های کلیدی «سلامت» و «تغذیه» در دوره برنامه ششم توسعه، در «تک‌تک استان‌ها»، هم برای پسران و هم برای دختران.

مطالب مرتبط:
راهبران آموزشی گامی در راستای عدالت در فرصت های یادگیری هستند
حذف سوابق تحصیلی از کنکور تضعیف برنامه درسی ملی است
آموزش نخبه پرور؛ آری یا خیر؟

نویسنده: میثم هاشم خانی - یاسر مولایی
منبع: روزنامه شرق