به چه کسی چاق می گوییم؟

اهمیت و شیوع چاقی:

یکی از مسائلی که این روزها ذهن خیلی از افراد جامعه را به ویژه با توسعه زندگی ماشینی و شهرنشینی به خود جلب نموده است، این است که خیلی از ما در برابر آینه از خود می پرسیم که آیا چاق هستیم؟ آیا جدیدا وزنم افزایش یافته است یا خیر؟ چه بسا خیلی از ما به دلیل آنکه از رودرو شدن با واقعیت هراس داریم، از رفتن بر روی وزنه خودداری کنیم. آنچه مسلم است نگاه عمومی خانواده، دوستان و آشنایان، تغییرات واضح وزنی را به ویژه در کوتاه مدت به ما یادآوری می کند.

با شنیدن این جمله از دیگران که "جدیدا وزنت خیلی بالا رفته ، فکری برای خود بکن!" استرس کنترل وزن در ما شروع می شود. این جملات، جملاتی است که خیلی از افراد با افزایش وزن از شنیدن آن متنفرند، ولی کما بیش با واقعیت سازگار است.

بر اساس مطالعات متعدد در کشورهای پیشرفته ای مانند آمریکا بیش از 2/3 بالغین از افزایش وزن رنج می برند و بیش از 1/3 از آنان به مرحله چاقی رسیده اند. در کشورهایی مانند ایران افراد دچار افزایش وزن حدود 50 در صد از بالغین را تشکیل می دهد و حدود 20 تا 25 درصد از آنان نیز چاقی را تجربه می نمایند. با توجه به این آمار شگفت آور بهتر است بدون پاک کردن صورت مساله، مشکل افزایش وزن مان را زودتر از دیگران تشخیص داده و برای آن چاره اندیشی کنیم.

همانطور که خیلی از ما نیز شاید بدانیم، چاقی دیگر فقط از نظر زیبایی مهم نمی باشد و مشکلات و عوارضی که پیرو آن از قبیل بیماری های قلبی عروقی، دیابت، فشار خون و بیماری های متعدد مزمن دیگر می آید بر اهمیت کنترل آن می افزاید. ولی باید اقرار نمود که هنوز هم افراد زیادی فقط از جنبه زیبایی به ویژه به صورت زودگذر، به آن توجه می نمایند.

تعریف چاقی:

تعاریف متعددی برای چاقی و افزایش وزن مطرح است ، ولی تعریفی که در مقیاس جهانی مقبولیت بیشتری یافته است، از درجه بندی بر اساس نسبت قد و وزن به دست آمده است.

در این تعریف از شاخصی به نام "شاخص توده بدنی" یا Body Mass Index استفاده شده است. این شاخص از تقسیم وزن بر اساس "کیلوگرم" بر مجذور قد بر اساس" متر" به دست می آید. به عنوان مثال در یک فرد با وزن 70 کیلوگرم و قد 1/7 متر ، BMI=70/1.7*1.7 یعنی BMI=24/2.

این شاخص بایستی بین 18/5 تا 24/9 باشد تا بگوییم وزن فرد طبیعی است. کمتر از 18/5 را لاغری گوییم.

بین 25 تا 29/9 را افزایش وزن و از 30 به بالا را چاق می نامیم. اگر این شاخص در فردی بیش از 40 باشد، او مبتلا به چاقی مفرط می باشد.

آیا این تعریف برای تمامی سنین اعم از زن و مرد درست می باشد؟

در جواب باید گفت که چاقی و افزایش وزن خانم ها و آقایان پس از 18 سالگی با این تعریف قابل تشخیص است. در رابطه با کودکان تعریف متفاوتی بیان شده است که درآینده وقتی که در رابطه با چاقی کودکان برای شما توضیح می دهیم آن را تعریف خواهیم نمود. ولی آنچه که در کودکان نسبت به بزرگسالان متفاوت است، اینکه در کودکان سیر زمانی افزایش وزن دارای اهمیت بیشتری نسبت به یک بار اندازه گیری این شاخص دارد.

چاقی سیبی شکل و گلابی شکل

شاید شما اصطلاحی به نام چاقی سیبی شکل یا گلابی شکل را شنیده باشید. مسئله ای که علاوه بر تعریف متداول چاقی به ویژه از نظر تاثیر بر سلامتی فرد مهم می باشد، نحوه تجمع چربی اضافی در بدن می باشد. شاید شما از افزایش چربی در بازوها، سینه، شکم و یا در ناحیه ران خود شاکی باشید، ولی آنچه که در انواع مختلف تجمع چربی دارای اهمیت بیشتر می باشد، افزایش چربی به ویژه در ناحیه شکم و پهلوها است که رابطه مستقیم با میزان خطر ابتلای به بیماری های مختلف از جمله بیماری های قلبی عروقی ، دیابت و افزایش چربی های خون خواهد داشت. لذا اندازه گیری میزان چربی در این ناحیه دارای اهمیت خواهد بود.

وسایل اندازگیری و شاخص های مختلفی در این زمینه وجود دارد، ولی ساده ترین و کاربردی ترین آن اندازه گیری دور کمر با یک متر ساده می باشد. اگر شما به افزایش وزن خود توجه داشته باشید، شاید در مرحله اولیه این مساله را با تنگ شدن شلوار خود حس کرده باشید! اتفاقا افراد بسیاری هستند که با تنگ شدن دامن و یا شلوار خود به فکر کاهش وزن می افتند.

تجمع بافت چربی در ناحیه مرکزی یا شکم و پهلو همان چیزی است که اصطلاحا به چاقی سیبی شکل یاد می شود که دارای اهمت بیشتری نسبت به چاقی گلابی شکل می باشد.

میزان چربی طبیعی در بدن آقایان و خانم ها متفاوت است. به طور طبیعی 15 تا 20 درصد وزن آقایان چربی می باشد، در حالی که در خانم ها این میزان 25 تا 27 درصد می باشد. این ارقام در آقایان چاق بیش از 30 و در خانم های چاق بیش از 35 درصد می باشد.

خانمها با آقایان در اندازه طبیعی تجمع چربی در ناحیه شکم متفاوتند! مطالعات بر روی افراد دچار چاقی شکمی نشان داده است که دور کمر بیش از 94 سانتیمتر در آقایان و بیش از 80 سانتیمتر در خانم ها شروع نقطه خطر بوده و نیاز به کنترل را می طلبد، در حالی که دور کمر بیش از 102 سانتیمتردر آقایان و بیش از 88 سانتیمتر در خانم ها نشان دهنده افزایش قطعی خطر بیماری های قلبی عروقی و دیابت خواهد بود که لزوم مداخله جدی تر را می طلبد.

شاخص توده بدنی در ورزشکاران

شاید شما از آن دسته افرادی باشید که بگویید ما به طور ارثی استخوان بندی درشتی داریم و این افزایش وزن ما به عبارتی ناشی از بافت عضلانی یا استخوانی است. این مسئله در ورزشکاران به ویژه آنان که در ورزش های کششی مانند کشتی و وزنه برداری فعالیت می کنند، نیز دیده می شود. در این افراد BMI تا حدود 27 می تواند قابل قبول باشد، ولی تجمع بافت چربی در ناحیه شکم و بالا بودن اندازه ی دور کمر قابل توجیه نبوده و حتما باعث افزایش خطر بیماری های مزمن خواهد شد.

نکته اساسی در رابطه با ورزشکاران به ویژه ورزش های فوق الذکر، این است که ترک این نوع ورزش ها با توجه به مشغله های زندگی باعث افزایش سریع تجمع بافت چربی در شکم خواهد شد، لذا باید به داوطلبین این نوع ورزش ها تاکید نمود که در صورت علاقه به این ورزش ها بایستی در برنامه طولانی مدت زندگی خود حتما زمانی برای ادامه این نوع ورزش بگذارید تا از این عارضه جلوگیری نمایید. اگرچه اکثر ورزشکاران بقیه رشته های ورزشی هم پس از ترک ورزش حرفه ای دچار این نوع چاقی مرضی خواهند شد. یکی از علل آن را ادامه اشتهای زیاد این ورزشکاران با توجه به کم شدن حجم فعالیت بدنی ذکر می نمایند.

شاخص توده بدنی طبیعی و چاقی شکمی

آیا می شود من از نظر BMI طبیعی باشم و یا اینکه وزن طبیعی داشته باشم، ولی از چاقی شکمی رنج ببرم؟ در جواب باید گفت متاسفانه این یکی از مشکلات امروزی جامعه ما است، زیرا افراد زیادی با توجه به اهمیتی که به زیبایی و تناسب اندام خود می دهند، سعی می نمایند با انواع رژیم های لاغری و کم خوری متناوب ازافزایش وزن و چاقی جلوگیری نمایند، ولی به چاقی شکمی مبتلا هستند! رژیم های لاغری مقطعی و شدید زودگدر و قطع متناوب آن و نیز استفاده مکرر از غذاهای فست فود در ایجاد این نوع از چاقی اهمیت ویژه ای دارد. از طرف دیگر رژیم های لاغری بدون فعالیت بدنی و ورزش نیز در ایجاد چاقی شکمی موثر می باشد. تحقیقات نشان می دهد این افراد با این که وزن طبیعی دارند، خطر بیماریهای قلبی و عروقی و نیز سایر بیماری های متابولیک سریعا در آنها افزایش می یابد. لذا توصیه اکید به انتخاب رژیم های لاغری منطقی و سالم همراه با فعالیت بدنی و ورزش روزمره در کنترل وزن و تناسب اندام ضروری می باشد.

چند وقت یک بار خود را وزن کنیم؟

آیا باید هر روز خود را وزن نماییم؟ خیلی از افراد چاقی که تصمیم به رژیم لاغری می گیرند، نگاه وسواس گونه ای به وزن دارند و چه بسا روزی چند بار خود را وزن کنند. واقعیت این است که رژیم های لاغری، تغییرات محسوس ساعتی و روزانه در وزن ایجاد نمی کنند.

تغییرات متناوب وزن در طی روز می تواند به علت تغییر در آب میان بافتی و تغییرات فیزیولوژیک در ساعات مختلف روز باشد و شما با این تغییرات دچار شادی و اندوه کاذب خواهید شد.

لذا توصیه می کنیم حتی در زمان اجرای رژیم لاغری، به طور هفتگی خود را وزن کنید واز توزین وسواس گونه پرهیز نمایید.

برای مشاهده ی وب سایت دکتر حمیدرضا فرشچی می توانید به آدرس اینترنتی www.novindiet.com مراجعه کنید.

دکتر حمیدرضا فرشچی

متخصص تغذیه - فوق تخصص دیابت و چاقی