منابع نظريات ملاصدرا
منابع نظریات ملاصدرا
در قرن دهم حكمت الهی به وسیله صدر المتالهین دگرگونیییافت كه میتوان آن را یك «جهش» در فلسفه اسلامی نامید. (1).
ملاصدرا بر پایه افكار فلاسفه و عرفای پیش از خویش و براساس تعالیم دینی كه در آیات الهی و روایات پیغمبر اكرم(صلیاللهعلیهوآله) و ائمهاطهارعلیهمالسلام آمده بود، موفق به پیریزی مكتب فلسفی خود شده و آن را درمقابل نحلههای فلسفی پیشین «حكمت متعالیه» (2) نامید.
استاد سیدجلال الدین آشتیانی درباره فلسفه ملاصدرا مینویسد:
«قبل از ملاصدرا بین متصدیان معرفتحقایق و محققان از اهلافكار و انظار و آرا و متخصصان در علوم حقیقیه از عرفا و مشایخصوفیه، و فلاسفه مشاء و اشراق اختلاف نظر عمیق وجود داشت وهر یك از این فِرَق به اثبات طریقه خود و نفی ممشای(طریقهی) دیگرانمیپرداخت... ملاصدرا به واسطه غور در كتب فلسفی اعم ازاشراقی و مشائی و تدرُّب(ژرفاندیشی) در علوم اهل كشف واحاطه بر ماثورات واراده در شریعتحقه محمدیه و سیر كامل در افكار افلاطونیانجدید و قدیم و بالجمله اطلاع كافی از جمیع مشارب و افكار، خودمؤسس طریقهای شد كه بر جمع مشارب و مآرب(اسلوب ها) فلسفی ترجیحدارد. افكار عمیق شیخ رئیس وسایر اتباع(پیروان) مشاء و آرای افلاطونیانجدید و تحقیقات عمیق و ژرف متصوفه، آرا و افكار حكمایاشراقی و رواقی در كتب تحقیقی او هضم شده است و سعه افكار وتحقیقات او همه را فرا گرفته...». (3).
بنابراین، منابع و مآخذ افكار آخوند را میتوان در چهار مبدااساسی جستجو كرد كه عبارتند از:
1 - فلسفه مشاء و به خصوص افكار ابن سینا (370 - 428 ه) كهبه صورت تركیبی از فلسفه یونان و آرای نو افلاطونی در میاناندیشمندان مسلمان منشا فلسفه مشائی اسلامی را تشكیل میداد.
2 - حكمت اشراق كه در قرن ششم به دستشیخ شهابالدینسهروردی (549 - 587 ه) با انتقاد از فلسفه مشاء و بر پایهاندیشههای فلسفی حكمای ایران باستان به وجود آمده بود.
3 - مكتب عرفانی محییالدین عربی (560 - 638 ه) كهدربردارنده جنبههای نظری یافتههای شهودی بوده و شكل تكاملیافتهای از تصوف را عرضه داشته بود.
4 - تعالیم اسلام كه در منابع دینی به آنها اشاره شده و در حقیقتاساس حكمت را در میان مسلمانان تشكیل میدادند.
پی نوشتها:
1- مرتضی مطهری، مجموعه آثار، جلد13، ص249، انتشارات صدرا.
2- مراد از حكمتآمیزهای از عرفانو فلسفه بر پایه آموزههایشیعی بوده كهمعادل Theosophy است و در معنای عامتری از فلسفه متعارف به كار برده میشود.اساس این گونه از معرفت را میتوان در عقاید باطنی دینی و آرای عرفا یافت كهنشات گرفته از تعالیم هرمسی (حكمتیمانیه) است. در میان فیلسوفان مسلمان قبلی،چه مشائی و چه اشراقی تاثیر نوشتههای هرمسی از منابع فكری اولیه به شمار میرفتهاست، (برای اطلاع بیشتر رجوع كنید به: سه نمط آخر اشارات ابن سینا و اوائل حكمةالاشراق سهروردی); ملاصدرا نیز ذیل بحثی در گزارشی به حقیقت تعلیمات هرمساشاره كرده و منشا آنها را اشراقات نورانی از عالم معقول میخواند (ر، ك: اسفار اربعه:2/60) با این حال توجه و ارائه اولیه تئوسوفی و تمایز حكیم الهی و شرافت وجودیآن از فیلسوف باحث، صوفی سالك و عالم دانا، را نخستین بار شیخ اشراق مورد تاملقرار داد (ر. ك: حكمة الاشراق، ص23 همراه با شرح علامه شیرازی).
3- مقدمه استاد آشتیانی بر «الشواهد الربوبیة» ملاصدرا، ص17 و 1، مركز نشردانشگاهی
منبع:
الفیلسوف الفارسى الكبیر، ابو عبدالله زنجانى، بهكوشش و مقدمه مصحح: علىاصغر حقدار