پزشكي هسته اى

مقدمه

پزشکي هسته‌اي ، شاخه‌اي از پزشکي است که در آن تشعشع و خواص هسته‌اي نوکلوئيدهاي راديواکتيو و نوکليدهاي پايدار هم براي تشخيص و هم براي درمان امراض بکار مي‌روند. اين امر مي‌تواند يا با پرتو دهي مستقيم مريض با يک چشمه تشعشع خارجي يا با تزريق داروهاي نشاندار با راديواکتيويته به مريض تحقق يابد. زمينه پزشکي هسته‌اي و راديو دارو در 20 سال گذشته رشد فوق العاده‌اي داشته است. پيشرفتهايي در توانايي پيش بيني‌ها ، تکنولوژي آشکارسازي و توسعه راديو داروهاي متناسب ، همه در اين توسعه سهيم بوده‌اند. داروهاي نشاندار راديواکتيو که به مريض تزريق يا خورانده مي‌شوند، به نام راديو داروها هستند.

تاريخچه

در مدت كوتاهى پس از كشف راديم در 1277هخ(1898 م) توسط مارى كورى و جدا سازى آن به مقادير 1_1/0 گرم از پچبلند،بلافاصله در يافتندكه اين ميتواند عنصر مفيدى به عنوان منبع پرتو دهنده باشدكه متعاقبا به اولين كاربرد راديو نوكلوييد ها در پزشكى منجر گرديد.

معرفي

از با اهميت ترين كاربرد هاى راديو نوكلوييد ها در علوم طبيعى است و بزرگترين مصارف فردى راديو نوكلوييد ها در پزشكى هسته اى است.

امروزه پزشكى هسته اى يك بخش مهم و وابسته به علوم پزشكى شده است. توليد راديو دارو ها  و تركيبات آنها براى كاربرد در پزشكى هسته اى، يك بخش مهم فعاليت هاى هسته اى و راديو شيمى را تشكيل مي دهد. توسعه ژنراتور هاى دارويى امكان استفاده از راديو نوكلوييد هاى با نيمه عمر كوتاه را در هر زمان در پزشكى ممكن ساخته است.

برخى از كاربرد هاى عمومى راديو نوكلوييد ها در علوم طبيعى شناخته شده عبارتند از:

_ اكولوژى (جذب عناصر كم مقدار وراذيو نوكلوييد از محيط زيست اطراف توسط گياهان،حيوانات يا انسان)

_آناليز(تعيين عناصر كم مقدار يا تركيبات آنها در گياه،حيوان و انسان)

_فيزيولوژى و متابوليسم(واكنش ها و فرايند هاى بيو شيميايى عناصر و تركيبات آنها در گياهان،حيوانات و انسان )

_تشخيص(شناسايى و تعيين موقعيت امراض)

_معالجه(درمان امراض)

لازم به ذكر است كه در بسيارى از كاربردهاى پزشكى به عنوان پرتوهاى يونيزه كننده بنا بر برخى از اولويت ها و امكانات از پرتوهاى ناشى از راديو ايزوتوپ ها و دستگاههاى توليد پرتوهاى يونيزه كننده مثل اشعه ايكس و يا باريكه ذرات باردار حاصل از شتاب دهنده ها استفاده مي شود. بنابراين در پزشكى هسته اى بر حسب مقتضيات تخصصى و امكانات قابل دسترس به نحوى از پرتوها يا باريكه هاى يونيزه كننده به روش هاى بسيار متعدد و گسترده اى بنا بر منظور هاى مورد نظر استفاده مي شود.

در پزشكى هسته اى، استفاده از پرتو اطلاعاتى را در مورد عملكرد اعضا خاص يك فرد يا بيمار در اختيار قرار مي دهد، كه اكثرا به معالجه بيمار منجر مي گردد. در اكثر موارد اين اطلاعات سبب مي شود كه پزشك قادر باشد به سرعت، تشخيص دقيق بيمارى را بدهد. تيروئيد، استخوان ها، قلب، كبد و خيلي اعضا ديگر به سادگى به كمك راديو ايزوتوپ ها تصوير بردارى شده واختلال عملكرد آنها آشكار مي گردد. در برخى موارد عضو مريض بيمار يا تومر را مى توان با پرتو درمانى معالجه نمود . در كشورهاى پيشرفته كه 26 درصد  از جمعيت جهان را در خود جاى مى دهند تعدد تستهاى پزشكى هسته اى 9/1 درصد در سال وتعدد درمان با راديو ايزوتوپها حدود يك دهم رقم آمار فوق است. بنا بر اين پزشكى هسته اى يك تخصص پزشكى است كه با روشهاى ايمن، بدون درد و كم هزينه هم براى تشخيص ( تصويربردارى ) وهم معالجه بيمارى، كاربردهاى زيادى دارد . در پزشكى هسته اى تصوير بردارى يك روش منحصر به فرد است كه ساختمان و عملكرد اعضاى بدن را به طور واقعى و حقيقى نشان مى دهد . اين تكنيك، در مقابل راديو لوژى تشخيصى قرار دارد كه مبتنى بر آناتومى بدن است . اين راهى است براى‌ جمع آورى اطلاعات دقيقتر پزشكى كه در غير اين صورت و عدم دسترسى به آن، عمل جراحى يا تستهاى تشخيصى گرانترى بر بيمار تحميل مى گردد .

پزشكي هسته اى امروزه يك امر غير قابل اجتناب، در رابطه با بيماران و مراقبت از آنان، در تشخيص، مديريت، درمان و جلوگيري از يك سرى امراض مورد استفاده قرار مي گيرد. روش هاى تصوير بردارى پزشكى هسته اى اكثرا نا هنجارى هايى را در مراحل اوليه انتشار مرض و يا آغاز بيمارى شناسايى مي كند كه در واقع اين نوع بيمارى ها توسط روش هاى تصوير بردارى هسته اى زودتر از ظاهر شدن عوارض كلينيكى قابل تشخيص مي شوند، اين تشخيص زود هنگام، اجازه مي دهد تا بيمارى خيلى زود در زمانى كه موفقيت درمان بيشتر است مورد معالجه قرار گيرد. در پزشكى هسته اى مقادير كمى از تركيبات نشاندار و راديو دارو ها براى تشخيص يا درمان بيمارى مورد استفاده قرار مى گيرند . راديو داروها تركيبات نشان دارى هستند كه جذب اعضا استخوان ها يا بافت هاى خاصى مى شوند . راديو دارو هايى كه در پزشكى هسته اى مورد استفاده قرار مى گيرند ، پرتوهاى گاما از خود ساطع مى كنند كه در خارج از بدن با انواع آشكار سازهاى ويژه مي توان آنها را تميز داد. اين آشكار سازهاى متصل به PET  و يا آشكار ساز كامپيوتر، تصاويرى را مي دهند كه مي توانند نتايج و اطلاعاتى را در باره بخشى از بدن که تصوير بردارى شده در اختيار بگذارند. مقدار پرتو نگارى از كاربرد  پزشكى هسته اى همان حدودى است كه طى يك تشخيص با پرتو نكارى اشعه ايكس دريافت مي شود .

امروزه پزشكى هسته اى روشهايى‌را ارائه مى كند كه طيف تخصص هاى پزشكى‌، از كودكان تا بيماريهاى قلبى‌ و معالجه امراض روانى‌را در بر مى گيرد . تقريبا صد نوع مختلف از روشهاى تصوير بردارى‌در پزشكى‌هسته اى‌وجود دارد و هيچ عضو اصلى بدن نيست كه قابليت تصوير بردارى از آن از طريق پزشكى هسته اى‌از آن ميسر نباشد .

برخي از اصطلاحات معمول در پزشكى هسته اى‌

 همان طور كه ذكر شد تكنيك هاى تصوير بردارى در پزشكى هسته اى‌عبارتند از تكنيك هايى‌كه در تشخيص ، مديريت ، درمان و جلوگيرى‌از امراض مورد استفاده قرار مى گيرند . پزشكى هسته اى يك روش منحصر به فرد است كه اغلب ، اطلاعات تشخيصى‌را قبل از اينكه عوارض بيمارى ظاهر شود قابل درك و تشخيص مى سازد.

 PLANER  يك ديد دو بعدى‌از فرايند يا عملكرد عضوى را ارائه مىدهد كه از آن تصوير بردارى شده است.

SPECT تصاوير سه بعدى ساخته شده كامپيو ترى‌از ابعاد مختلف وعملكرد عضو تصوير بردارى شده را ارائه مى دهد.

 PET  تصاوير سه بعدى ساخته شده كامپيوترى را ارائه مى دهد كه در اندازه و  ميزان عملكرد يا  فزيو لوژى يك عنصر، تمور يا متابوليك محل هاى مورد نظر در بدن مشخص شده است.

تومو گرافى ، كه از كلمات يونانى گرفته شده است عبارت است يك روش جداسازى تداخلى يا در هم رفتگى يا در هم رفتگى از محل مورد نظر از طريق تصوير بردارى‌يك مقطع قطع شده از عضو مورد مطالعه .

اسكن پزشكى هسته اى ، عبارت است از تصاوير توليد شده در نتيجه كاربرد يك روش پزشكى هسته اى كه اغلب به آن روش وااقعى ، بررسى (سنجش) تست اطلاق مى شود .

راديو دارو ،  معمولا به يك ردياب يا راديو نوكلوييد اطلاق مى شود . اصولا اين يك تركيب نشان دار شده راديو اكتيو است كه براى تهيه تصوير پزشكى هسته اى و يا موارد راديو درمانى لازم است .

دوربين گاما دستگاهى است كه براى تهيه تصوير پزشكى هسته اى مورد استفاده قرار مى گيرد .

Invitro روشى است كه در در لوله آزمايش انجام مى شود و  مستقيماْ بر روى اعضاء يا بافتهاى موجود زنده به منظورهاى مطالعاتى، پژوهشى ويا درمانى صورت مى پذيرد .

راديو ايموننسى  نوع خاصى از اين روش است كه استفاده توام يك ماده شيميايى‌اكتيو با يك آنتى بادى را در اندازه گيرى‌ميزان هورمون ها ، ويتامين ها و داروها در خون بيمار ميسر مى سازد .

گردآوري: مژده اصولي