عوامل موثر بر تدریس خوب، بخش اول

این عوامل و پدیده ها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد :
دانش آموز هنگامی مطالب و مفاهیم درس را بهتر و آسان تر یاد می گیرد، که از هر نظر آمادگی لازم را داشته باشد؛ یعنی هم نیاز به یادگیری را احساس کند و هم بتواند یاد بگیرد و تجارب و آموخته های خود را به موضوع درس جدید ارتباط دهد؛ از این رو معلم باید راهی برای شروع و مقدمه درس پیدا کند. هدف معلم از مقدمه چینی این است که دانش آموزان را به فضای درس بکشاند و دقت شان را برانگیزد؛ بطوری که بی اختیار به درس توجه کنند. اگر توجه دانش آموزان در هنگام شروع درس جلب نشود ، دیگر به سختی می توان در ادامه درس، توجه آن ها را جلب کرد . موفقیت تدریس معلم در بیشتر درس ها بر دقایق اولیه کلاس، شکل مقدمه، روش اجرا و نتیجه ای که دانش آموزان از آن می گیرند، بستگی دارد و اگر معلمی در این مرحله از شروع درس هراسان و مضطرب باشد و بدون اعتماد به نفس عمل کند، نه تنها در آن درس موفقیتی نخواهد داشت، بلکه در سایر درس ها و در طول سال تحصیلی با مشکل جدی مواجه خواهد شد؛ مخصوصاً این خطر برای معلم وجود دارد که دانش آموزان او را معلمی ضعیف بدانند .

ویژگی های مقدمه:
حواس دانش آموزان را متمرکز کند .
کوتاه باشد . البته مدت آن بستگی به نظر معلم دارد .
آسان و مفهوم آن با سطح سنی و ذهنی دانش آموزان متناسب و هماهنگ باشد .
درس را بطور ضمنی و غیر مستقیم به دانش آموزان معرفی کند .
به تجارب و دانستنی های قبلی دانش آموزان متکی باشد و توجه و دقت آن ها را برانگیزد .
انگیزه تفکر و پرسش و پاسخ را در دانش آموزان ایجاد نماید .
دانش آموزان را برای آموختن موضوع جدید تشویق کند .

مراجعه به درس قبلی
معلم در آغاز درس ، ناگزیر است به درس قبلی مراجعه کند ،
تا از میزان و کیفیت یادگیری دانش آموزان آگاه شود و درس را بر پایه ی محکمی قرار بدهد؛ بخصوص که در بیشتر درس ها، موضوع ها کاملاً به هم پیوستگی دارند و دانش آموزان باید این پیوستگی و وحدت را دریابند . معلم در این مرحله از تدریس باید به نکات زیر توجه کند :
معلم ضمن مراجعه به درس قبلی باید دانش آموزان ضعیف و یا آن هایی که خوب مطالعه نکرده اند، بشناسد و به نقاط ضعف آن ها پی ببرد

موضوع درس
موضوع درسی باید از لحاظ کمی با سن زمانی و عقلی دانش آموزان متناسب باشد .
تفاوت های فردی آنها را کاملاً در نظر بگیرد.
اگر موضوع درسی خشک و خسته کننده باشد ، معلم می تواند با تنظیم آن در یک قالب فکری جامع و منطقی، درس را برای دانش آموزان نشاط انگیزکند .

روش تدریس
نقش اساسی معلم در تدریس این است که موقعیت آموزشی را چنان فراهم و آماده سازد، که دانش آموزان شخصاً فعالیت کنند .
هیچ یک از روش های تدریس، روش قطعی و کامل نیست ؛
بنابراین، معلم باید از این روش ها الهام بگیرد و خود بهترین و مناسب ترین روش را کشف کند ؛ ولی آنچه که مسلم است ، هر قدر روش تدریس ، روش فعال تر باشد، یعنی دانش آموز شخصاً فعالیت کند، بفهمد، اختراع کند و یا اختراعی را بازسازی کند ، می توان امیدوار شد که در آینده فردی بارآید که توانایی تولید و آفرینش را داشته باشد. بطور کلی روش تدریس خوب دارای ویژگی های زیر است :
روش تدریس باید با موضوع درسی مناسب باشد ؛ زیرا هر ماده درسی، روش آموزشی خاصی دارد که یادگیری آنرا آسان می کند .
روش تدریس باید با رغبت های دانش آموزان به بازی و حرکت و کنجکاوی سازگار باشد، زیرا در این صورت دانش آموزان از یادگیری و فعالیت های مربوط به آن لذت خواهند برد .
روش تدریس باید تفاوت های فردی موجود میان دانش آموزان را در نظر بگیرد .
روش تدریس باید فاصله های نشاط انگیز را در هر درس دارا باشد ، تا از پیدایش خستگی در دانش آموزان جلوگیری شود .

پرسش و پاسخ
معلم از طریق خوب پرسش کردن می تواند دانش آموزان را به یادگیری مؤثر هدایت کند . بطور کلی پرسش های متوالی و تبادل نظر و اندیشه میان معلم و دانش آموزان، کلاس را از حالت خشکی و یکنواختی خارج می کند و محیطی گرم و صمیمی برای یادگیری بیشتر بوجود می آورد . پرسشهای پیگیر یکی ار بهترین وسیله ها جهت بالا بردن میزان مشارکت دانش آموز در بحثهای کلاسی است . این گونه پرسشها توسط معلم به شکلی منظم و پی در پی و بلافاصله پس از اولین پاسخ دانش آموز مطرح می شوند. هدف از پرسش های پیگیر، راهنمایی و هدایت دانش آموز برای رسیدن به پاسخ مورد نظر است. در واقع با این گونه سؤال ها، معلم ذهن دانش آموز را تحریک می کند ، توجه ی دانش آموز به پاسخ های خود بیشتر می شود ، تا با تمرکز حواس و با تفکر بیشتر ، مسئله را مورد دقت و بررسی قرار دهد و پاسخ هایی که ناشی از تفکر عمیق تر و پخته تر است ، ارائه نماید. استفاده از این روش باعث می شود که دانش آموز با پرورش پاسخ های اولیه ی خود به سطوح بالاتر یادگیری برسد و مفهوم جدیدی یاد بگیرد ؛ همچنین پرسش های پیگیر دانش آموز را یاری می دهد که پاسخ های خود را روشن تر ، صحیح تر ، دقیق تر و عمیق تر بیان کند. این تکنیک شبیه به روش تدریسی است که سقراط در یونان قدیم بکار می برد. سقراط به جای پاسخ مستقیم به پرسش دانش آموز، سؤالی که ذهن دانش آموز را برانگیزد، از او می پرسید. پرسش های پیگیر برای هر کدام از شش سطح یادگیری حیطه شناختی مناسب هستند . معلمان تازه کار و حتی مجرب ،

در سطح پرسش به نکات زیر توجه کنند :
پرسش ها نباید فقط حافظه و دانستنی های دانش آموزان را بسنجد .
پرسش ها باید به گونه ای مطرح شوند که دانش آموز در پاسخ به آن ها فقط به بلی یا خیر و یا یک جمله کوتاه اکتفا نکند .
معلم در دریافت پاسخ از دانش آموز نباید عجله کند؛ زیرا اگر دانش آموز از لحاظ زمانی تحت فشار قرار گیرد ، مسلماً بدون تأمل و اندیشه پاسخی را مطرح خواهد کرد که احتمال اشتباه در آن زیاد است .
معلم باید با طرح پرسش های متوالی و پیگیر دانش آموزان را در دستیابی به نتیجه نهایی، راهنمایی و هدایت نماید .
معلم باید پرسش های خود را طوری مطرح کند که همه دانش آموزان برای یافتن آن به تفکر بپردازند .
معلم نباید پاسخ ها را تکرار کند ؛ زیرا این کار وقت کلاس را می گیرد و هم به بی توجهی و بی دقتی دانش آموزان منجر می شود .
معلم باید سعی کند تا پرسش هایی را که دانش آموزان، خارج از موضوع درس مطرح می کنند، به نحوی با موضوع درس ارتباط دهد

نظم و انضباط
بدون نظم و انضباط در کلاس، معلم عملاً قادر به انجام هیچ کاری نیست. معلم باید نظم بخشیدن به کلاس درس را پیش نیاز تدریس بداند و همیشه پس از برقراری آرامش در کلاس، تدریس را شروع کند. اگر معلم از قبل برنامه و آمادگی لازم را برای اداره کلاس و تدریس داشته باشد ، از بسیاری از دردسرها و مشکلات احتمالی کلاس و فشارهای روانی و عصبی ناشی از آن پیشگیری خواهد کرد . مسلماً بسیاری از رفتار و اَعمال نامطلوب و شرارت دانش آموزان از آن جا ناشی می شود که آن ها واقعاً نمی دانند در مقابل مشکلات چه باید بکنند و از اموری که باید انجام دهند ، آگاهی لازم را ندارند و یا این که در انجام فعالیت ها و تکالیف خود ناتوان هستند. معلم می تواند با ارائه اطلاعات مناسب، دانش آموزان را در جهت رفع موانع و مشکلات خود، یاری نماید، و توانایی هایشان را برای حل مشکلات و انجام تکالیف افزایش دهد؛ هم چنین معلم باید تلاش کند روش های تنبیهی را بلافاصله پس از مشاهده عمل خلاف در کلاس به کار گیرد. تا دانش آموز خاطی به ارتباط بین عمل خود و نتیجه آن پی ببرد . معمولاً برخی از مسائل مربوط به کنترل کلاس، بطور غیر منتظره و ناگهانی پیش می آیند که مستلزم راه حل های ابتکاری و مدبرانه ای است. اگر معلم در این زمینه ها از تجارب و آگاهی لازم و کافی برخوردار نباشد، بطور یقین واکنش و عکس العمل های او در برخورد با بی نظمی و آشوب های کلاسی، بی اثر و یا مخرب خواهد بود؛ بنابراین، معلم باید با استفاده از تجارب و اطلاعات همکاران و با انجام مطالعات لازم در زمینه های روانشناسی و علوم تربیتی، شیوه ها و راهکارهای برخورد با بی نظمی های کلاسی را از قبل پیش بینی و با آمادگی بیشتری در کلاس حاضر شود.

مطالب مرتبط:
عوامل موثر بر تدریس خوب، بخش دوم
ضرورت روش های فعال تدریس
نشانه های تدریس خوب
روش تدریس تعاملی

منبع: اطلاعات