آذربایجان شرقی - كاروانسراهای تاریخی – بازار

كاروانسرای شاه عباسی گویجه بئل ، اهر

در گردنه گویچه بئل واقع در 93 كیلومتری تبریز و 24 كیلومتری اهر ، دو كاروانسرای قدیمی وجود دارد . كاروانسرای علیا در 3 كیلومتری ابتدای گردنه  ساخته شده است و ابعاد آن 21×30 متر و دارای پنج ردیف حجره ضربی آجری مدور است و كاروانسرای سفلی نیز در 7 كیلومتری كاروانسرای علیا در محوطه ای مسطح، مشرف به رودخانه قرار دارد و از دو بخش شامل حیاط و حجرات متعدد تشكیل شده است .

از جمله كاروانسراهای معروف آذربایجان شرقی می توان كاروانسراهای زیر را نام برد :

كاروانسرای تیكمه داش تبریز میانه ، كاروانسرای پیام مرند ،  كاروانسرای گویدرق میانه ، كاروانسرای خورانك مراغه ، كاروانسرای آرپا دره سی اهر، كاروانسرای شاه عباسی كلیبر ، كاروانسرای جمال آباد ، كاروانسرای خواجه نظر .

از این میان،كاروانسرای پیام مرند با كاربردی جدید در جهت احیا و دوباره سازی آن ، به یك اقامتگاه بین راهی تبدیل و یكی از آثار درخور توجه محور گردشگریشمالاستان محسوب می شود .

بازار

بازار تاریخی تبریز از نظر جهانگردان

تبریز از ادوار گذشته به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم یكی از مهمترین مراكز بازرگانی ایران به شمار می رفته است . این شهر به خاطر موقعیت ویژه خود ، سالیان دراز پذیرای كاروان های تجاری خاور دور و اروپا از راه روسیه و عثمانی بود و مركز مبادله ی كالاهای بازرگانی كشورهای اروپایی محسوب می شد و از این رو از شهرتی جهانی برخوردار بوده است.

مجموعهیشكوهمند و بی نظیر بازار تبریز در جریان زلزله ی هول انگیز 1193 ه . ق به شدت آسیب دید و از عمارت های بلند و بناهای محكم آن اثری باقی نماند .

بازسازی و مرمت مجموعهیبازار تبریز ، به احتمال قوی همزمان با بناهای باروی شهر ، به همت " نجفقلی خان بیگلربیگی " از سال 1194 ه . ق آغاز شد . بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته ی سرپوشیده ی شمالی – جنوبی و شرقی – غربی تشكیل شده است.

عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی سقف آنها پنجتا شش متر است كه در مقایسه با سقف بازارهای نقاط گرمسیری ایران كوتاه تر است.

راسته های اصلی توسط راسته های فرعی به هم متصل شده و در فضاهای بینآنها سراها و كاروانسراها و تیمچه ها بنا شده است . تقاطع راسته ها را در سه راهی ها و چهار راهی ها ( چهارسوق ) طاق های گنبدی پوشانده است . بزرگ ترین گنبد بازار ، گنبد تیمچه امیر و زیباترین قسمت آن ، تیمچه مظفریه است.

مهمترین ورودی بازار تبریز در حال حاضر در انتهای شمالی خیابان فردوسی قرار دارد . برخی از حجره ها به تناسب نیاز در بازار جای گرفته اند ، مثلاَ حجره های شمع فروشان و عطر فروشان در كنار مساجد قرار دارند .

شبكه بازار تبریز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده ای در بافت شهر دارد.  این بازار كه با مساحتی معادل یك كیلومتر مربع در سال 1354 شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید ، بزرگ ترین اثر ثبتی كشور و وسیع ترین مجموعه مسقف و به هم پیوسته جهان به شمار می رود .

مهمترین راسته هایی كه در این قسمت از بازار وجود دارند عبارت اند از :

بازار امیر ، راسته بازار ، بازار سراجان ، شیشه گر خانه ، بازار كفاشان ، بازار صفی ، بازار صادقیه ، دلالهزنبازار ، بازار كلاهدوزان ، قیزبستی بازار ، بازار مسگران ، حلاجان ، بازار آیت الله شهیدی ، یمن دوز بازار، بازار حرمخانه ، بازار رنگی .

از تیمچه های معروف بازار ، تیمچه امیر كه بانی آن " محمد خان امیر نظام زنگنه " از وابستگان عباس میرزا نایب السلطنه ، و نیز تیمچه حاج شیخ كاظم ، میرزا شفیع ، حاج محمدقلی ، حاج صفر علی ، میرزا جلیل ، مظفریه ، شعربافان ، ملك ، خرازی ها ، حاج شیخ بها ، میرابوالحسن و حاج تقی را می توان نام برد. هركدام از این تیمچه ها یا سراهای بازار تبریز معمولاَ دارای دالانهای زیبایی هستند كه به همان نام تیمچه و سرای شهرت یافته اند .

سرای های بازار تبریز غیر از ایفای نقش بسیار مهم در زندگی اقتصادی بازار ، به منزله ی تنفس گا ه ها و فضا های سبز مجموعه نیز اهمیت فوق العاده ای داشته اند . سراهای امیر ، گرجیلر ، حاج سید حسن ها، شاهزاده ها ، دودری ها ، میر ابوالحسن ، پرتوی ، آلمانی ها و میرزا مهدی از مشهورترین سراهای مجموعه بازار محسوب می شوند.

بازار تاریخی اهر

مجموعه بازار اهر از بازارهای تاریخی آذربایجان است كه از اسلوب معماری و تزیینات بسیار زیبا و قابل توجه است . در این بازار تمام مغازه های طبقه دوم با گچ بری های زیبا از گل و برگ یا اسلیمی توریقی بسیار درشت تزیین شده و همچنین ابتكاراتی نیز در آجر چینی گنبدهای تو در توی بازار به كار رفته است .

کتاب میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی

زهره پری نوش - سایت تبیان