جایگاه اشتغال زنان در سبک زندگی اسلامی

اشتغال زنان، به صورتی که امروز در تعاریف ما جای گرفته، نقش های اصلی و مهم او را تحت الشعاع قرار می دهد. به بیان دیگر، سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی نه فقط خانه داری را یک شغل بسیار مهم می داند، بلکه آن قدر برای نقش های مادری و همسری زن ارزش قائل است که دیگر نقش های وی را در سایه ی این دو وظیفه ی حساس تعریف می کند.

با نگاهی به آمار و ارقام مشارکت اجتماعی زنان می توان دریافت این مهم نیز همانند آمار قبولی دختران در دانشگاه سوار بر منحنی صعودی می تازد و زنان در عرصه ی اشتغال نیز همچون تحصیل می روند تا از مردان پیشی بگیرند. با وجود این، اشتغال زنان یکی از مسائلی است که هنوز هم جای بحث دارد. از همین رو، همواره کار کردن زن در خارج از خانه، با توجه به ویژگی های ذاتی و تأثیرگذار وی در خانواده و نقش های بی بدیل مادری و همسری، با نگاه های منتقد همراه بوده است.

از سوی دیگر، باید در نظر داشت مشارکت اجتماعی زن، به صورتی که امروز در تعاریف ما جای گرفته، نقش های اصلی و مهمی را که سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی برای وی در نظر گرفته است تحت الشعاع قرار می دهد. به بیان دیگر، سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی نه فقط خانه داری را یک شغل بسیار مهم می داند، بلکه آن قدر برای نقش های مادری و همسری زن ارزش قائل است که دیگر نقش های وی را در سایه ی این دو وظیفه ی حساس تعریف می کند، زیرا این نقش ها، بر خلاف دیگر وظایف تعریف شده در ساختار جامعه، هیچ جایگزینی ندارند.

در این میان اما باید دید مفهوم اشتغال در سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی چیست؟

آیا خانه داری شغل نیست؟

چرا یک زن زمانی شاغل محسوب می شود که از محیط خانه فاصله بگیرد؟

اشتغال یک زن آیا وی را با تعدد نقش ها مواجه نمی سازد و حتی در صورت توانایی وی برای ایفای شایسته ی تمامی این نقش ها، آیا روح و جسم زن دچار خمودگی و فرسودگی نمی شود؟

با توجه به نیازهای روحی فرزندان در تعامل با مادر، آیا فرزندان از اشتغال مادر آسیب می بینند؟

اشتغال زن چقدر بر تعاملات خانوادگی وی و ایفای نقش همسری اثر دارد؟

آیا میان افزایش حضور اجتماعی زنان با بالا رفتن سن ازدواج، تأخیر در فرزندآوری و کاهش رشد جمعیت کشور ارتباط معناداری وجود دارد؟ در ادامه به این سۆالات پاسخ می دهیم.

جایگاه خانه داری در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی

شاید در نخستین گام برای بررسی آثار و پیامدهای اشتغال زنان بر خانواده و جامعه باید مفهوم اشتغال را مورد بازبینی قرار داد. اشتغال از جمله مفاهیم بنیادین و کلیدی است که در هر فرهنگی معنایی متفاوت پیدا می کند. امروز در جامعه ی ما نیز اشتغال اغلب به همان معنایی رایج در غرب به کار می رود؛ یعنی کار درآمدزا. در این فرهنگ، شاغل به کسی می گویند که در ازای کار، دستمزدی دریافت کند. اما شغل در فرهنگ اسلامی بر مفهوم «کار» تأکید دارد.

کار به معنای عام هر چیزی است که برایش انرژی صرف می شود؛ چه رسمی باشد چه غیررسمی، مزدبگیر باشد یا فی سبیل الله. بنابراین تعبیر کار خانگی، خانه داری، پرورش فرزند، فعالیت زنان روستایی در بخش کشاورزی و مواردی نظیر آن نیز به مفهوم کار است. در متون دینی نیز بر این معنا از کار تأکید شده است و همه مکلف به آن هستند.

از سوی دیگر، خانه داری حتی ارزش افزوده هم دارد. برای نمونه، اگر یک ماه هزینه ی کارهایی را که خانم در خانه انجام می دهد را محاسبه کنید، ارزش کار آن ها مشخص خواهد شد و مشاهده خواهید کرد که خانه داری زن علاوه بر سایر محسناتی که دارد از لحاظ اقتصاد فردی نیز مقرون به صرفه است و تأثیر زیادی بر اقتصاد جامعه دارد. برآورد شده است که کار منازل بین 25 تا 40 درصد ثروت ایجادشده در کشورهای صنعتی را در بر می گیرد.[1]

علاوه بر این فرآیند مهم تربیتی، عاطفی، اخلاقی و… نیز بر حضور مۆثر زن در خانه مترتب است. پس می بینیم که خانه داری نه فقط شغل محسوب می شود، که در حلقه های اقتصادی جایگاه مهمی را هم به خود اختصاص می دهد.

بایدها و نبایدهای اشتغال زنان از نگاه رهبری

از نگاه رهبر معظم انقلاب نیز اشتغال بانوان بایدها و نبایدهایی دارد. آسیب نرسیدن به نقش های اصیل زن، یعنی مادری و همسری، و بحث رعایت حریم محرم و نامحرم و پرهیز از اختلاط، شروط اساسی است که رهبر معظم انقلاب برای اشتغال بانوان جامعه بر می شمرند.[2]

بنا بر تأکید ایشان، نقش های همسری و مادری، بر خلاف دیگر نقش های تعریف شده در جامعه، بی بدیل اند و فقط زن می تواند از پس آن برآید.[3] به تعبیر رهبر فرزانه ی انقلاب، فرزندآوری و تربیت فرزند و باز کردن گره از تارهای فوق العاده ظریف عواطف کودک، تنها با سرانگشتان مادر امکان پذیر است تا کودک دچار عقده ی عاطفی نشود.[4]

از سوی دیگر، عدم رعایت حریم ها می تواند نظام ارزشی و اخلاقی جامعه را به ورطه ی نابودی بکشد. این اتفاق با سستی پایه های خانواده و بی اعتمادی شوهر آغاز می شود و با پوک کردن پایه های سلامت اخلاقی خانواده به جامعه نیز کشیده می شود.

بر همین اساس، می توان اثرگذاری اشتغال بانوان بر نقش های مادری و همسری را مورد ارزیابی قرار داد.

باید ها و نبایدهای اشتغال بانوان

اشتغال زنان مانند هر پدیده ی دیگری دارای وجوه مثبت و منفی است. در اینجا نیز باید اهمیت و تأثیرگذاری این محاسن و معایب را بر فرد، خانواده و جامعه در نظر گرفت تا بتوان به یک قضاوت کلی از ترسیم جایگاه زن در مشارکت های اجتماعی دست یافت.

افزایش اعتماد به نفس، احساس استقلال، خودباوری و کمک به اقتصاد خانواده از محاسنی است که برای اشتغال زنان برشمرده می شود، اما چالش های بسیاری نیز در این مسیر وجود دارد؛ چالش هایی برای خود بانوان، فرزندان، خانواده و در نهایت جامعه.

پیامدهای فردی اشتغال زنان

تحمیل فشارهای روحی و جسمی ناشی از تعدد نقش ها:

اشتغال نقش هایی غیر از نقش اصلی مادری و همسری به بانوان تحمیل می کند. این تنش ها گاهی سبب تغییرات کلی در خلق وخوی زنان می شود؛ به گونه ای که روحیه ی لطیف و ظرافت های زنانه گاهی به طور کلی تحت تأثیر قرار می گیرد و این مهم، هم بر رشد و تعالی فردی زن اثرگذار است و هم بر روابط خانوادگی وی.

تأخیر در ازدواج:

تجرد قطعی یا تجرد تا سنین بالا امری است که در میان زنان شاغل بیشتر به چشم می خورد و استقلال مالی یکی از دلایل این پدیده است. این موضوع صرف نظر از تبعات فردی، منجر به کاهش نرخ رشد جمعیت در جامعه نیز می شود.

نتیجه

زنان شاغل گاهی آن چنان در کار خود غرق می شوند که نقش ها و اولویت هایشان تغییر می کند و این تغییرات بر ارزش ها و انتظارهای فرد، تفکر و تصمیم گیری های وی تأثیر می گذارد و به مرور زمان، مسائل کاری بر مسائل خانوادگی، همسر و فرزندان اولویت می یابد.

احساس گناه در مادران شاغل:

مادران شاغل گاهی به علت نگرانی از عدم حضور در کنار فرزندشان احساس گناه می کنند که این احساس منجر به اضطراب و در نهایت، لطمه به کار و رابطه ی مادر و کودک می شود و به صورت پرخاشگری، توجه بیش از اندازه به کودک و… بروز می کند. 

پی نوشت ها:

1. گیدنز، 1373، ص 196.
2. بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی.
 3. همان.
4. همان.

فرآوری: زینب مجلسی راد        

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع: تلخیصی از مقاله جایگاه اشتغال زنان در سبک زندگی اسلامی / چیذری؛ زهرا  

مطالب مرتبط:

آزردن همسر مانع قبولی نماز 

درمان درد جدایی از منظر دین  

قدم‌هایی که به خانه‌های آتش بدل می‌شود!