علل و علائم کم‌کاری و پرکاری تیروئید
غده تیروئید از ید موجود در غذاها، هورمون تیروئید را می‌سازد. هورمون ساخته شده، سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کند و در رشد و سایر عملکردهای مهم بدن موثر است.
انواع هورمون‌های تیروئید
مهم ترین هورمون‌های تیروئید عبارتند از: تیروکسین ( T4) و تری یدوتیرونین ( T3).
مقدار تیروکسین در بدن زیادتر است، اما تری یدوتیرونین دارای اثر بیولوژیکی بیشتری می‌باشد. هنگامی که هورمون‌های تیروئید در خون آزاد شوند، T4 تبدیل به T3 می‌گردد.
یک هورمون دیگر به نام کلسی تونین نیز توسط غده تیروئید تولید می‌شود. کلسی تونین توسط سلول‌های خاص در غده تیروئید تولید می‌شود. بر خلاف T4 و T3، کلسی تونین در تنظیم سوخت و ساز بدن دخالتی ندارد.
کلسی تونین هورمونی است که در تنظیم کلسیم بدن دخالت دارد و به کاهش کلسیم خون کمک می‌کند.
تنظیم کننده تیروئید
عملکرد تیروئید توسط غده هیپوفیز که در مغز جای دارد، تنظیم می‌شود، یعنی میزان تولید هورمون تیروئید توسط غده هیپوفیز کنترل می‌گردد.
غده هیپوفیز نیز توسط غده هیپوتالاموس تنظیم می‌شود.
هیپوتالاموس هورمونی به نام TRH را آزاد می‌کند و این هورمون به غده هیپوفیز دستور می‌دهد هورمون TSH را آزاد کند.
سپس، TSH به غده تیروئید خبر می‌دهد و هورمون‌های تیروئید آزاد می‌شوند.
اگر یکی از این سه غده فعالیت خود را زیاد کند، پرکاری تیروئید و اگر یکی از این سه غده، فعالیت خود را کم کند، کم کاری تیروئید رخ می‌دهد.
اگر میزان هورمون تیروئید کافی نباشد، میزان TSH زیاد می‌شود تا تولید هورمون تیروئید را زیاد کند و برعکس.
کم کاری تیروئید
اگر فعالیت غده تیروئید کم شود، کم کاری تیروئید بوجود می2آید.
التهاب غده تیروئید که در اولین سال بعد از زایمان، در سقط جنین غیرعمدی و یا سقط جنین عمدی رخ می‌دهد، تیروئیدیت پس از زایمان نام دارد
علل کم کاری تیروئید
1- التهاب تیروئید هاشیموتو: یکی از علل شایع کم کاری تیروئید می‌باشد. یک بیماری خودایمنی می‌باشد که بدن به غده تیروئید به عنوان یک بافت خارجی حمله می‌کند و موجب التهاب غده تیروئید می‌شود.
هاشیموتو بیماری ارثی می‌باشد و با بیماری‌های خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع یک و بیماری سلیاک همراه می‌باشد.
این بیماری در زنان 5 تا 10 برابر مردان می‌باشد. شروع این بیماری در سنین جوانی می‌باشد.
داروی هورمونی تیروئید می‌تواند جایگزین هورمون‌های تیروئید قبل از التهاب شود و به این وسیله می‌توان علائم ناشی از کمبود هورمون‌های تیروئید را کاهش داد.
2- التهاب تیروئید پس از زایمان: التهاب غده تیروئید که در اولین سال بعد از زایمان، در سقط جنین غیرعمدی و یا سقط جنین عمدی رخ می‌دهد، تیروئیدیت پس از زایمان نام دارد. حدود 7 درصد زنان دچار این بیماری می‌شوند.
25 درصد زنان مبتلا به دیابت نوع یک، ممکن است بعد از زایمان دچار این کم کاری تیروئید شوند.
بعد از زایمان به مدت 2 تا 6 ماه، کم کاری تیروئید وجود دارد و بعد میزان هورمون‌های تیروئید، طبیعی می‌شود.
اما در برخی زنان 1 تا 4 ماه بعد از زایمان، پرکاری تیروئید شروع می‌شود و 2 تا 8 هفته طول می کشد. سپس کم کاری تیروئید برای چند هفته تا چند ماه ادامه پیدا می‌کند و بعد میزان هورمون‌های تیروئید طبیعی می‌شود.
تخمین زده شده بیماران مبتلا به التهاب تیروئید پس از زایمان، 4 تا 8 سال بعد، مبتلا به کم کاری تیروئید، گواتر و یا هر دو می‌شوند.
درمان این بیماری از آنجا که ممکن است تیروئید کم کار و یا پر کار شود، متفاوت است.
اگر تیروئید پر کار شود، پزشک بتابلوکرها همانند: پروپرانولول و یا آتنولول را تجویز می‌کند. در این هنگام توصیه می‌شود که به نوزاد شیر ندهید.
اگر تیروئید کم کار شود، هورمون درمانی برای بیشتر از سه ماه آغاز می‌شود. سپس بیمار آزمایش خون می‌دهد تا ببیند آیا برای 4 تا 6 هفته دیگر نیز باید هورمون دریافت کند یا نه.
3- التهاب تیروئید حاد: این بیماری در بیمارانی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، وجود دارد. غالبا توسط عفونت باکتریایی رخ می‌دهد و سپس موجب ورم غده تیروئید می‌گردد. درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک و در موارد خاص، جراحی و برداشتن غده تیروئید می‌باشد.
4- التهاب تیروئید خاموش: زنان بیشتر مبتلا به این بیماری هستند. این بیماری به خودی خود در عرض یک سال از بین می‌رود. درمان شامل داروهای بتابلوکر می‌باشد.
5- مقاومت نسبت به هورمون‌های تیروئید: یک بیماری نادر است که در آن میزان هورمون‌های تیروئید زیاد است، اما میزان TSH مترشحه از هیپوفیز کم است.
6- داروهایی که بر عملکرد تیروئید اثر دارند، مانند آمیودارون (Cordarone) که برای تنظیم ضربان قلب استفاده می‌شود.
علائم کم کاری تیروئید
- خستگی
- گیجی و فراموشی
- احساس سرمای بیش از حد
- یبوست
- احتباس مایعات
- درد و سفتی عضلات و مفاصل
گریوز یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی می‌باشد که باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود
- خونریزی بیش از حد و یا طولانی مدت در قاعدگی
- افسردگی
- شکنندگی ناخن‌ها
- سردی دست ها و پاها
- سخت بلعیدن غذا
- افزایش کلسترول خون
- فشار خون بالا و پایین
- ورم پلک چشم
- ریزش مو
- بم شدن صدا
- عدم تمرکز ذهنی
- ناباروری
- تحریک پذیری
- پف کردن چشم‌ها
پرکاری تیروئید
اگر فعالیت غده تیروئید زیاد شود و یا تنظیم کننده‌های غده تیروئید (مثل هیپوفیز)، به این غده فشار بیاورند و باعث تولید زیاد هورمون شوند، پرکاری تیروئید واقع می‌شود.
علل پرکاری تیروئید
1- بیماری گریوز: گریوز یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی می‌باشد که باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود (تصویر روبرو). این بیماری در زنان و قبل از 40 سالگی شایع‌تر می‌باشد. درمان‌ها شامل ید رادیواکتیو، بتا بلوکرها، داروهای ضدتیروئید و جراحی می‌باشد.
2- گواتر سمی ندولر: غده تیروئید دارای توده‌های زیادی (ندول) می‌شود و باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌گردد.
3- گره سمی (ندول داغ): این ندول‌ها به طور خودکار عمل می‌کنند و توانایی تنظیم شدن توسط TSH را از دست می‌دهند و غالبا مقدار زیادی هورمون تیروئید را تولید می‌کنند. درمان شامل ید رادیواکتیو می‌باشد.
4- مصرف زیاد ید: ید برای عملکرد هورمون‌های تیروئید لازم است. هنگامی که ید زیادی را مصرف کنید، باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می‌شود و سپس باعث کاهش تولید هورمون توسط سد کردن اتصال ید به هورمون‌های تیروئید می‌شود.
5- هاشی توکسیکوز: پرکاری تیروئید گذرا ناشی از التهاب همراه با تیروئیدیت هاشیموتو که فولیکول های تیروئید را مختل می‌کند و موجب افزایش هورمون‌های تیروئید می‌شود.
6- برخی داروها، مانند خوردن هورمون تیروئید
اگر پرکاری تیروئید درمان نشود، باعث بروز طوفان تیروئید می‌شود که علائم آن شامل افزایش فشار خون، تب و نارسایی قلبی است
علائم پرکاری تیروئید
- عدم تحمل گرما
- افزایش حرکات روده
- لرزش
- عصبی بودن
- افزایش ضربان قلب
- کاهش وزن
- خستگی
- کاهش تمرکز ذهنی
- قاعدگی نامنظم و کم
- پوست گرم و مرطوب
- زیادی اشتها
- افزایش فعالیت
- اسهال
اگر پرکاری تیروئید درمان نشود، باعث بروز "طوفان تیروئید" می‌شود که علائم آن شامل افزایش فشار خون، تب و نارسایی قلبی است. گیجی و هذیان نیز ممکن است رخ دهد.
در بیماری گریوز، تغییراتی در چشم و پوست به همراه علائم بالا وجود دارد.
مطالب مرتبط:
علایم کم‌کاری و پرکاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید چه اثراتی دارد؟
علل و عوامل خطر کم کاری تیروئید
علایم کم کاری تیروئید در بزرگسالان و کودکان
کم کاری تیروئید؛ تشخیص، عوارض و درمان دارویی