گروه های هم پایه (1)

آشنایی با حرف ربط و انواع آن

چنانچه بخواهیم گروه های هم پایه را تعریف کنیم باید بگوییم گروه های هم پایه گروه هایی هستند که از دو یا چند گروه که با حرف هم پایه به هم متصل شده اند به وجود آمده اند مانند:

الف) علی و رضا آمدند.

ب ) کتاب قطور و بزرگ علی را خریدم.

ج‌)  او با سرعت و با عجله از پیش ما رفت.

د‌)  رضا هوشمندانه و خردمندانه سخن گفت.

هـ ) علی آمد و مریم را دید.

گروه های هم پایه را در تمام انواع گروه ها همچون گروه های اسمی، گروه های صفتی، گروه های حرف اضافه ای، گروه های قیدی و جملات می توان مشاهده کرد.

مثلا در جمله ی ( الف ) – در جملات بالا – دو گروه اسمی هم پایه شده اند و یک گروه هم پایه ی اسمی را پدید آورده اند و در جمله ی (ب ) دو گروه صفتی هم پایه شده اند و یک گروه صفتی هم پایه را شکل داده اند.

به عبارت دیگر هیچگاه نمی توان دو گروه متفاوت ، مثلا یک گروه صفتی و یک گروه اسمی را هم پایه کرد مانند : کتاب قطور و ریاضی علی را خریدم!

حتی گاهی یک افزوده ی خاص با یک افزوده ی عام نیز هم پایه نمی شود: او با سرعت و خوشبختانه از پیش ما رفت!

گروه های هم پایه را به دو دسته ی کلی غیر فعلی و فعلی تقسیم می کنیم. گروه های هم پایه ی غیر فعلی شامل گروه های هم پایه ی اسمی، صفتی، حرف اضافه ای و قیدی است، و گروه های هم پایه ی فعلی نیز به جمله های هم پایه اطلاق می شود.

پیش از آنکه درباره ی گروه های هم پایه صحبت کنیم لازم است حرف ربط را مورد بررسی قرار دهیم.

حروف ربط

حروف ربط به کلماتی اطلاق می شود که دو یا  چند گروه کوچک را به هم پیوند می دهد و یک گروه هم پایه ی بزرگتر را پدید می آورد؛ به جملات زیر دقت کنید:

علی و رضا آمدند.

هم علی هم رضا آمدند.

علی آهسته اما پیوسته کار می کند.

او نه با من نه با هیچ کس دیگر حرف نمی زند.

او نه تنها به مدرسه نرفت بلکه به ورزشگاه هم نرفت.

حروف ربط از نظر ساختار به دو دسته ی ساده و مرکب تقسیم می شوند و حروف ربط مرکب نیز خود به دو دسته ی پیوسته و گسسته تقسیم می شوند.

حروف ربط ساده

حروف ربط ساده حروفی هستند که تنها از یک کلمه تشکیل شده اند، مثلا حروفی چون « اما، و، ولی، هم، یا» از زمره ی حروف ربط ساده هستند؛ مانند:

او آمد اما هیچ نگفت.

علی و مرجان آمدند.

او به دانشگاه رفت، من هم رفتم.

علی را دیدی یا رضا را؟

حروف ربط مرکب

حروف ربط مرکب حروفی هستند که از بیش از یک کلمه تشکیل شده اند. حروفی چون« با وجود این، نه...نه، هم...هم، ولیکن »از زمره ی حروف ربط مرکب محسوب می شوند، مانند:

او آمد ولیکن هیچ نگفت.

نه علی آمد نه رضا.

هم علی آمد هم رضا.

حروف ربط مرکب خود به دو دسته ی پیوسته و گسسته تقسیم می شوند.

حروف ربط مرکب پیوسته

این حروف، حروفی هستند که به هم پیوسته اند به طوری که هیچ واژه ای در میان اجزاء آنها فاصله نمی اندازد. « با وجود این، به رغم این، ولیکن » از جمله ی این حروف هستند:

گرسنه نبودم با وجود این دو سه لقمه ای خوردم.

هوا بسیار سرد بود،به رغم این کارگران به شدت عرق کرده بودند.

حروف ربط مرکب گسسته

حروف ربط مرکب گسسته حروفی هستند که واژه یا واژه هایی در میان اجزاء آن ها فاصله می اندازد. « هم... هم،یا...یا »از جمله ی این حروف هستند.

هم می خواند، هم ساز می زد، هم گاهگاهی به حیاط می رفت.

یا بکش یا دانه ده یا از قفس آزاد کن.

چه بخواهی چه نخواهی باید برویم.

حذف حروف ربط از جمله های هم پایه

گاهی در فارسی گفتاری حروف ربط از جمله های هم پایه حذف می شوند و در نتیجه دو یا چند جمله بدون مکث پشت سر هم ظاهر می شوند؛ مانند:

در چنین مواردی اولا زمان افعال اصلی در جمله های هم پایه باید لزوما یکسان باشد، ثانیا بتوان جای خالی این حروف را با یک حرف ربطی مانند « و» پر کرد؛مثلا در جمله ی شماره 1هر سه فعل ماضی هستند و در جمله ی شماره 2 هر دو فعل ماضی استمراری هستند و در هر دو نیز می توان از حرف ربط « و » استفاده کرد.

نکته

گاهی قید وابسته ساز از جمله های مرکب حذف می شود و جمله هایی به وجود می آید که بسیار شبیه به جمله های هم پایه بدون حرف ربط هستند؛ از این رو باید دقت شود که این جمله های مرکب را با آن جمله های هم پایه اشتباه نگیریم. مثلا جمله های زیر جمله های هم پایه نیستند بلکه جمله های مرکبی هستند که قید وابسته ساز آن ها حذف شده است:

رفتم زیر درخت بنشینم.

یک مردی می رود دزدی بکند.

دقت شود فعل پایه در جمله ی اول ماضی ساده و فعل پیرو آن مضارع التزامی است. در جمله ی دوم نیز فعل پایه ماضی استمراری و فعل پیرو آن مضارع التزامی است و در جملات بالا به جای « و» باید از قیدهای وابسته سازی همچون « بلکه » و « تا » استفاده کرد:

رفتم ( بلکه ) زیر درخت بنشینم.

یک مردی می رود ( تا ) دزدی بکند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی