ساخت واژه

اهداف یادگیری:

آشنایی با کلمات ساده و مرکب و مشتق

آشنایی با پیشوند و پسوند

دستور زبان به دو بخش عمده تقسیم می شود:

چنان چه بخواهیم اجزای یک واژه را مورد بررسی قرار دهیم در واقع به بخش صرفی آن پرداختیم.

تکواژ چیست؟

واژه از واحدهایی تشکیل می شود که به آن ها تکواژ می گویند؛ مانند: دلپذیردل + پذیر( از دو تکواژ ساخته شده است ).

تکواژ به دو دسته تقسیم می شود:

هر تکواژ آزاد خود یک کلمه است؛ مانند: بینش  بین: تکواژ آزاد/ ش: تکواژ وابسته

حال می خواهیم بدانیم کلمه ی ساده، مرکب و مشتق چیست؟

کلمه ی ساده کلماتی هستند که از یک تکواژ ساخته شده اند؛ مانند: دیوار

کلمه ی مرکب کلمه ای است از افزودن دو یا چند تکواژ آزاد ساخته می شود؛ مانند: بیابان گرد بیابان + گرد

کلمه ی مشتق کلمه ای است از ترکیب یک تکواژ آزاد و یک یا چند تکواژ وابسته به وجود می آید؛ مانند: نامهربان نا+ مهربان

تکواژهای وابسته را با توجه به اینکه قبل یا بعد از تکواژ آزاد اید ، پیشوند و پسوند می نامند؛ مانند: بی محبت بی ( پیشوند ) / کارمند مند( پسوند )

ترکیب تکواژ آزاد با یک یا چند « وند» - ساخت کلمه ی مشتق- به دو منظور انجام می گیرد:

کارکرد اصلی ساخت واژه های اشتقاقی  واژه سازی برای غنی کردن واژگان زبان و رفع کمبودهای واژگانی ان است.

کارکرد اصلی ساخت واژه های تصریفی  آماده سازی کلمه برای قرار گرفتن در جمله؛ مانند: با لبخند زیباتر می شوی.

تمرین: به انواع کلمات ساده، مشتق و مرکب در عبارات زیر دقت کنید:

خبرنگار خبر + نگار= مرکب/ روزنامه نگار روز+ نامه+ نگار= مرکب/ تهیه ساده/ گزارش گزار+ ش= مشتق/ تصویربرداری تصویر+ بردار+ی= مرکب/ بسیار ساده

 اگر تمام قیدهای به کار رفته در آخرین جمله را حذف کنیم بازهم به اصل جمله خللی وارد نمی شود.

آخرین آخر+ ین= مشتق/ جمله ساده

 زنده ماندن و جاودانگی ارزش کتاب را مدیون کسانی هستیم که در این هزاران سال تلاشی پی گیر جهت در دسترس همگان گذاشتن آن داشته اند.

جاودانگی جاودان+ ه + گی: مشتق/ ارزش ارز+ ش: مشتق/ هزاران هزار+ ان: مشتق/ پی گیر پی+ گیر: مشتق

تست:

کدام گزینه صحیح است؟

الف) تصمیم   مشتق                        ب) گلاب   مرکب

ج) آفرینش   مرکب                             د) کتابخانه   مشتق

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی