خيام از ديد بزرگان

در مورد خيام، نظريات بسيار متفاوتي وجود دارد. برخي به کلي شاعر بودن او را انکار مي‌کنند، برخي او را کافر مي‌دانند و برخي او را مسلماني معتقد. جلال مصطفوي نويسنده کتاب "استفاده دانشمندان مغرب زمين از جبر و مقابله خيام" (منتشر شده در سال1339 شمسي-1960 ميلادي) با استناد به مقدمه رساله‌هاي علمي خيام معتقد است خيام مسلمان و پيرو پيغمبر بوده است. و ادامه مي‌دهد: "جاي بسي شگفتي و در عين حال تأسف است که تا کنون هيچ مقامي در صدد احياي آثار علمي او که متضمن نتايج درخشان است بر نيامده و در عوض خيام را با تبليغات عجيبي در دنيا به نام يک شاعر مي‌پرست و فيلسوف بي دين معرفي کرده‌اند... و از راه نشر آن اشعار، روح لاابالي‌گري و سستي و پشت پا زدن به دنيا را در مردم دميده‌اند."

حجه‌الحق امام غياث‌الدين عمربن ابراهيم خيامي معروف به حکيم عمر خيام در اول ذيحجه 439 قمري (18 ماه مه 1048 ميلادي) در نيشابور متولد شد. شاگرد امام‌الحرمين جويني، ابوالحسين انبيري و ... بوده است.

خيام در تمام علوم زمان خود سرآمد بود.

او در سال526 قمري (1131 ميلادي) در سن 83 سالگي در نيشابور درگذشت.

خيام از ديد بزرگان ايراني و جهان

ارنست رنان : خيام نمونه برجسته آزاد انديشي آرياييها بوده است . او پيوسته ميکوشيد تا گردن خود را از دست قوانين خشک و انعطاف ناپذير رها کند .

عمادالدين کاتب قزويني در کتاب خريده القصر که مربوط به شعراي اسلامي است و 55 سال بعد از مرگ خيام نوشته شده است ( 570 هجري ) مي گويد : عمر خيام در عصر خود بي مانند بود و در علم نجوم و حکمت ضرب المثل زمان .

ابوالحسن بيهقي : خيام مسلط بر تمام اجزاي حکمت و رياضيات و معقولات بود .

زمخشري دانشمند معروف : خيام را حکيم جهان و فيلسوف گيتي ناميده است .

قفطي در تاريخ الحکما در قرن ششم ميگويد : امام خراسان ( خيام ) و علامه دوران بر دانش يونان مسلط بود و بايد در سياست مدني از او پيروي کرد . او خداشناسي را در اجتناب از شهوات جسمي ميدانست . که اين امر مستلزم تزکيه نفس است .

عروضي سمرقندي در زمستان 508 سلطان کس بفرستاد تا خيام را بياورند تا درباره رفتن شکار سلطان نظر بدهد و هوا را بررسي نمايد . در جاي ديگر خليفه بغداد براي جنگ با دشمنان از حاکم سلجوقي کمک ميخواهد و او منجمان را احضار ميکند که نظر دهند ولي نظر آنان منفي بود و حاکم خشمگين شد . منجمان گفتند اگر باور نداريد از امام خيام نظر بخواهيد نظر ما نظر اوست .

اتمام التتمه : فيلسوف حجه الحق عمر بن ابراهيمي خيام از تمام حکماي خراسان بالاتر و پرمايه تر و در رياضيات بر همگان فزوني داشت . روزي درباره معذوتين ( آيات قراني ) از خيام سوال شد و او ساعتها درباره اش بحث نمود به طوري که همگان شگفت زده شدند .

محقق روسي يوگني برتلس در مقدمه کتابش درباره خيام ميگويد : برهمگان واضح است که خيام رياضي دان و فيلسوف ايراني در روزگار خود با چه دشواريهايي روبرو بوده است . به نظر ميرسد خيام در جلسات علمي اش سروده هايي جنجالي ميگف ته است که آنها از ترس حاکم دهان به دهان آنرا چرخانده اند و امروز به ما رسيده است .

معتبرترين اسنادي که درباره خيام نوشته اند عبارت است از : مرصاد العباد - تاريخ جهانگشايي جويني - تاريخ گزيده - نزه المجالس - مونس الاحرار و . . .

فرآوري: مهسا رضايي

بخش ادبيات تبيان

منبع: سايت خيام