مجموعه تاریخی بسطام

بسطام یكی از مجموعه‌های زیبا و مهم و تاریخی شاهرود، است. بسطام در دوره‌های قبل از سلجوقی تا قاجار ساخته شده و شامل بقعه متبركه امام‌زاده محمدبن جعفر صادق(ع) و آرامگاه بایزید بسطامی، صومعه بایزید، مسجد بایزید و ایوان الجایتو، آرامگاه غازان، مسجد و منار سلجوقی و مسجد جامع و برج كاشانه و مدرسه شاهرخیه است. این بناها از معماری زیبا و جالبی برخوردارند.

گچ‌بری‌های ارزنده‌ای در محل صومعه و محراب ایلخانی بنا به چشم می‌خورد. این بناها در دوره‌های مختلفی ساخته شده است كه اكثر آن مربوط به دوره سلجوقی و ایلخانی است مناره این بنا مشابه سایر مناره‌های سلجوقی است و از گره چینی آجری زیبایی تشكیل شده است.

همچنین دو محراب كه یكی در مسجد جامع و دیگری در مسجد جنبی (مجموعه بایزید) قرار دارد كه در نوع خود یك شاهكار گچبری محسوب می‌شود، مسجد چوبی در سه دوره سلجوقی، ایلخانی، مغولی تغییر پیدا كرده است.

محراب این مسجد كه یك محراب گچبری زیبا دارد به دست هنرمند مهندس‌المعمار محمود دامغانی خلق شده است.

این مسجد در دوره سلجوقی مربع شكل و در فضای كوچكی با سقف گنبدی و محراب گچبری ساخته شد كه در دوره ایلخانی تخریب و به‌صورت مربع شكل گسترش یافته كه در كاوش‌های به‌عمل آمده محراب و اثر پایه‌های بنای قبلی به دست آمده است كه توسط مهندسان میراث، مرمت شده است.

بنای ایلخانی هم بعدها در اثر عوامل طبیعی تخریب و در دوره قاجار با پلان مستطیل و بزرگ‌تر از اول ساخته شده با سقف چوبی مسطح پوشیده شده است.

مدرسه شاهرخیه نیز از پلان بسیار جالبی برخوردار است و در حدود 28 حجره در دو طبقه برای استفاده طلاب علوم دینی ساخته شده است.

این مدرسه دارای مسجد، ایوان و زورخانه است. حمام بسطام كه در ضلع جنوب شرقی مدرسه شاهرخیه واقع است مشابه سایر حمام‌های قدیمی از یك ورودی و چند پله كه استفاده‌كننده را به سمت پایین راهنمایی می‌كند، تشكیل شده است. سپس به رختكن زیبایی می‌رسیم این فضا دارای 4 سكو برای درآوردن لباس و پوشیدن آن و سپس از طریق یك راهرو با كمی پیچیدگی به سمت گرمخانه راهنمایی شده كه گرمخانه نیز دارای فضاهای جانبی است و برای شستشو كه در انتهای میز خزانه قرار داشته است كه باتوجه به استفاده امروزی به‌جای خزانه در قسمتی از آن دوش تعبیه شده است.

مسجد جامع بنای دیگری است از مجموعه كه در ضلع شرقی و محراب گچبری و قسمت‌های شمال و غرب آن از بین‌رفته بود كه با پی‌گردی‌ها پایه ستون‌ها به‌دست آمد و قسمت شمال و غرب بازسازی و پایه ستون‌ها در داخل حیاط با آجر فرش مورب مشخص شده است. این بنا همانطور كه گفته شده بود دارای محرابی گچبری شده زیبا است كه در دوره قاجار مرمت شده است، برج‌كاشانه برجی است آرامگاهی متصل به مسجدجامع كه پلان آن از بیرون دندانه‌دار است كه در دوره ایلخانان مغول ساخته شده است و دارای سردابی است و پله‌ای آن‌ را به بالای برج وصل می‌كند كه از داخل دیواره برج می‌گذرد. پوشش خارجی بنا فروریخته یا اجرا نشده است، ولی پوشش‌زیرین (گنبد فعلی) موجود است.

داخل بنا به‌صورت هشت‌ضلعی با طاق‌نماهای زیبایی است كه احتمالا در دوره قاجار اندودگچ داشته است.

منبع:همشهری آنلاین