مقبره هاي بزرگان در استان آذربايجان غربي

مقبره سه گنبد

بناي سه گنبد متعلق به دوره سلجوقي است و در مرکز شهر اروميه قرار دارد. اين بنا از دو بخش سرداب (محل مدفن) و شيون گاه تشکيل شده است و دو ورودي مستقل دارد. مصالح آن سنگ، آجر و گچ است و گنبد کم خيزي به شکل عرقچين دارد.

شکل نقشه آن از بيرون مدور و از داخل چهارگوش است و دو روزنه در شرق و غرب بنا ديده مي شود. 

در ايجاد اين بدايع و نگارش خطوط از سنگ هاي کوچک استفاده شده است. سه گنبد به دستور امير "شيشقاط المظفري" ساخته شد. معمار بنا "منصور بن موسي" و سال احداث آن نيز 580 هـ . ق است.

مقبره بداق سلطان

اين مقبره در جنوب غربي شهرستان مهاباد، در قبرستان عمومي شهر قرار دارد. بداق سلطان فرزند "شيرخان" و از نوادگان "صارم بيگ مکري" است. او در سال هاي 1111 تا 1062 هـ . ق حکمران منطقه مهاباد بود. اين بنا احتمالاً در دوره شاه عباس صفوي ساخته شده است. اين مقبره با مساحت 136 متر مربع ترکيبي از سنگ، آجر قرمز چهارگوش و ملاط ماسه و آهک است و دقيقاً براساس شکل معماري مقابر دوره صفوي ساخته شده و از سه قسمت شمالي، جنوبي و گنبد دوار مرکزي شکل گرفته است. اين بنا مجموعاً داراي هفت جرز يا پايه تزييني در قسمت شرق و غرب با طاق نماهاي تزييني و ورودي ايوان شمالي و جنوبي است. مقبره بداق سلطان (بوداق سلطان) بنايي ساده با تورفتگي و بيرون زدگي هايي به شکل مستطيل است.

مقبره بداق سلطان داخل اتاق اصلي است. ساختمان مقبره بر روي صفه سنگي قرار گرفته است. بداغ سلطان در سال 1112هـ.ق در يکي از جنگ هاي شاه عباس در نزديکي ايروان به قتل رسيد. جسد وي را به خاطر خدمات عمرانيش به مهاباد آوردند و در آن جا دفن کردند.

مقبره سردار

اين بناي قاجاري در شهر بوکان در داخل پارک عمومي قرار دارد. زير بناي مقبره در سطح 198 متر مربع و داراي يک گنبد مرکزي، ايوان و دو دهليز در طرفين است. مصالح به کار رفته در پي بنا از سنگ لاشه به صورت، ديوارها، گنبد و طاق ها از آجر چهار گوش است. در ضلع جنوبي – ورودي بنا – ايواني با دو ستون سنگي قرار دارد. اين مقبره مدفن خانواده "سردار عزيز خان مکري" داماد اميرکبير و فرمانده کل قشون ناصرالدين شاه است.

مقبره سيد صدرالدين

مقبره سيد صدرالدين – وزير شاه اسماعيل صفوي- در کوهپايه شمال شرق سيه چشمه قرار دارد. شکل نقشه خارجي آن شش گوش و فرم داخلي آن مدور است. بناي موجود از سنگ عمدتاً سفيد با ملاط گل ساخته شده است. مطالعات باستان شناسي در آن نشان مي دهد بنابراين روي يک کرسي چيني سنگي ساخته شده و بالا بودن آب هاي تحت الارض پي مقبره را از بين برده است.

اهميت مقبره سيد صدر الدين به دليل کاربرد مصالح آن – آجر قرمز رنگ – است. سازمان ميراث فرهنگي کشور در سال 1378 به دليل تکريم محل توسط اهالي سيه چشمه با حفظ نقشه مقبره مکشوفه يک يادمان آجري گنبددار – ملهم از بناي اوليه آن – احداث کرد و وزارت کشور نيز در سال 1376 به پاس احترام به شهداي جنگ چالدران، جنگ شاه اسماعيل صفوي با سلطان سليم اول پادشاه عثماني در سال 920 هـ . ق. شهرستان سيه چشمه را به چالدران تغيير نام داد و آن را از بخش به فرمانداري ارتقاء داد. همواره مردم به زيارت اين مکان مي آيند.

مناره شمس تبريزي

مناره شمس تبريزي در ميان مشجري در جوار عمارت مسکوني "شمس الملوک دنبلي" در شمال شرقي شهرستان خوي و در محلي به همين نام قرار دارد. اين مناره بناي يادماني است و هدف از ساخت آن هم نمايش اقتدار صاحب آن بوده که گويا توانسته بود در يک روز به قدري قوچ کوهي شکار کند که از شاخ آن ها تمام سطح خارجي مناره را تزيين نمايد.

مدخل برج روزنه اي است به شکل مستطيل که پله هايي مارپيچ در داخل آن تعبيه شده است و با استفاده از آن ها مي توان بر فراز برج راه يافت. نماي قسمت تحتاني حدود پنجاه سانتي متر در قسمت پي برج با سنگ ساخته شده است و از آن به بعد تمام مناره از آجر است. در وسط آجرها کله هاي قوچ کار گذاشته اند.

مقبره کشيش زاکاريان

اين مقبره در حومه شهر چالدران و در شمال شرقي قره کليسا قرار دارد. نقشه بنا به صورت مستطيل شکل و مصالح عمده آن سنگ لاشه است. ورودي بنا در ضلع جنوبي و محراب در ضلع شرقي قرار دارد. بنا داراي تالار اصلي، اتاقک محراب و يک گنبد اصلي مرکزي است که با سنگ لاشه ساخته شده است. در نماي خارجي بنا از پي ديوارها به بالا در ارتفاع هاي مختلف سنگ هاي حجاري شده تزييني به ابعاد 100×50 سانتي متر به کار رفته است. سنگ هاي به کار رفته از نوع سنگ لاشه و ملاط بين آن ها ماسه آهک است. اين بنا در زمان ساخت به عنوان محل عبادت ارامنه منطقه بود و چون قبر کشيش زاکاريان نيز در آن قرار داشت به مقبره زاکاريان نيز معروف شده است. اين بنا تزيين خاصي ندارد و نماي داخلي و خارجي آن سنگي است. به احتمال زياد اين بنا هم زمان با مرمت بناي قره کليسا و مربوط به قرن چهاردهم م است.

مقبره ساندوخت

اين مقبره در حومه شهر چالدران، در جوار روستاي کليسا کندي و جنوب غربي بناي تاريخي قره کليسا در بخش "به به جيک" قرار دارد. نقشه بنا مستطيل شکل و مصالح آن از سنگ و طاق هاي آن از نوع رومي است. ملاط مورد استفاده در اين بنا گچ است. بنا داراي تالار اصلي و اتاق محراب است. با توجه به شکل معماري مقبره احتمالاً در قرن چهاردهم هم زمان با بازسازي ساختمان قره کليسا بعد از زلزله سال 1319(م) احداث شده است.

مقابر روستاي تمتمان

روستاي تمتمان در فاصله بيست کيلومتري اروميه – سرو قرار دارد و آثار تاريخي و با ارزشي چون غار تمتمان، استحکامات نظامي، مقابر دوره او رارتو و ... را در خود جاي داده است. مقابر کشف شده شامل سه مقبره معمور و دو مقبره مخرو به دوره صفوي است. از سه مقبره نسبتاً سالم، يکي داراي سنگ قبري به تاريخ 1110 هـ .ق است. مقبره هاي سه گانه و دو مقبره مخروبه تمتمان در يک رديف قرار گرفته اند و همگي از بيرون به صورت چهار ضلعي و از داخل به شکل مدور هستند. مصالح به کار رفته در بناي آن ها سنگ هاي تراشدار و سنگ هاي رودخانه اي و آجر است. مقبره وسطي از نظر نوع سنگ کاري داراي نظم و دقت خاصي است. شيوه سنگ کاري يکي از مقابر مانند بخش تحتاني کليساي سورپ سرکيس است و شباهت فراواني به سبک معماري دوره ايلخاني دارد. معماري مقابر غير از سنگ کاري، بسيار ساده و بدون تزيين است.

منبع: ميراث فرهنگي استان آذربايجان غربي

تهيه و تنظيم: زهره پري نوش