کم خونی فقر آهن و علائم آن
کم خوني فقر آهن و علائم آن
(iron-deficiency anemia)
کم خوني فقر آهن از بيماري هاي شايعي است که به خصوص در کشور ما به وفور مشاهده مي شود و گروه هاي مختلف سني را درگير مي کند. علل متفاوتي براي آن وجود دارد که مهم ترين آنها اشتباهات تغذيه اي است.
در اين باره دکتر سيدرضا صفايي، فوق تخصص خون و انکولوژي توضيح مي دهند:
آقاي دکتر لطفا بفرماييد کم خوني (آنمي) چيست؟
آنمي (anemia) که در زبان فارسي به آن "کم خوني" گفته مي شود عبارت است از کاهش هموگلوبين و گلبول هاي قرمز خون. در اثر کاهش هموگلوبين، ظرفيت حمل اکسيژن نيز پايين مي آيد.
در اين بيماري ميزان و حجم گلبول هاي قرمز خون کاهش پيدا مي کنند.
عوامل ايجاد کنده اين بيماري کدام است؟
شايع ترين کم خوني که در جامعه ما ديده مي شود کم خوني ناشي از کمبود آهن مي باشد که به اصطلاح به آن "کم خوني فقر آهن" گفته مي شود. آهن يکي از عناصر اصلي و ضروري ساخت هموگلوبين است. هموگلوبين در حمل اکسيژن از هواي بيرون به داخل ريه و سپس به گردش خون و در نهايت رساندن اکسيژن به بافت ها نقش دارد.
اين بيماري در چه افرادي بيشتر ديده مي شود و آيا در ايجاد آن، ژنتيک تأثير بيشتري دارد يا عوامل محيطي؟
زماني که آهن کمي به بدن برسد، يا دفع آهن از بدن زياد باشد، اين بيماري به وجود مي آيد.
خانم هاي باردار بايد از ماه چهارم بارداري، داروي آهن را دريافت کنند.
در سنين کم و بچه هاي شيرخوار نيز کم خوني ديده مي شود که علت آن عدم وجود آهن کافي در شير مادر است. اختلالات تغذيه اي در بچه هايي که به مدرسه مي روند، مي تواند باعث کمبود آهن شود.
همچنين در افراد مسني که تنها زندگي مي کنند و يا در آسايشگاه هاي خيريه و سالمندان هستند، به علت بد غذايي يا اختلالات تغذيه اي، ممکن است کم خوني مشاهده شود، به خصوص آنهايي که از سلامت دهان و دندان خوبي برخوردار نيستند و به علت عدم توانايي در جويدن و خوردن غذا، معمولا به اندازه کافي آهن دريافت نمي کنند.
درصد بالايي از بيماراني که مبتلا به خونريزي هاي دستگاه گوارش مي باشند، دچار کمبود آهن و کم خوني ناشي از آن مي شوند.
خوشبختانه ژنتيک در کمبود آهن و کم خوني فقر آهن دخالت مستقيمي ندارد، مگر اين که بيماري هاي ژنتيکي باعث فقر آهن در بدن شوند. ولي معمولا اين بيماري ها به ندرت باعث کم خوني فقر آهن مي شوند و از علل شايع فقر آهن محسوب نمي شوند.
علايم اين بيماري کدام است؟
به طور معمول اين بيماران دچار ضعف، رنگ پريدگي، بي حالي و در موارد شديدتر تپش قلب، تنگي نفس و سردرد مي باشند. پرزهاي زبان اين بيماران به مرور از بين مي رود و رنگ زبان قرمز شده و گاهي حتي با سوزش همراه مي شود. بعضي مواقع گوشه لب ها ترک مي خورد. ناخن هاي اين بيماران از انحناي طبيعي خارج مي شود و در روي ناخن آنها، شيارهاي طولي پيدا مي شود که گاهي صاف هستند و در موارد شديدتر، فرو رفتگي روي ناخن ايجاد مي شود که به نام "ناخن هاي قاشقي" معروف هستند.
در خانم ها ممکن است اين اختلالات به صورت خونريزي بيش از حد معمول و طولاني مدت در عادت ماهانه، و يا کاهش حجم خونريزي و حتي قطع خونريزي در اين دوران مشاهده شود.
راه هاي تشخيص اين بيماري کدام است؟
براي تشخيص اين بيماري بايد به علايم باليني توجه کرد. توجه به زبان و ضايعات دهاني و گوشه لب ها بسيار کمک کننده مي باشد و يا ناخن هاي قاشقي يکي از مشخصه هاي بارز اين بيماري مي باشد. براي تشخيص، آزمايش خون از بيمار گرفته مي شود و تعداد گلبول هاي قرمز و سفيد شمارش مي شوند. حتي گاهي به طور تقريبي نوع گلبول هاي سفيد ، مقدار گلبول هاي قرمز، هموگلوبين، حجم گلبول هاي قرمز در کل خون و تعداد پلاکت ها را نشان مي دهند و يک تخمين از اندازه و رنگ گلبول هاي قرمز را به ترتيب MCV* و MCH** بيان مي کنند.
در اين بيماري معمولاًً کاهش آهن و کاهش هموگلوبين را داريم و MCV و MCH پايين تر از حد طبيعي هستند و گلبول هاي قرمز، کوچک و کم رنگ گزارش مي شوند که در اصطلاح به آن آنمي هيپوکروم ميکروسيتيک (hypochromic microcytic anemia ) گويند. اين حالت به طور عمده در بيماري کم خوني فقر آهن و يا انواعي از تالاسمي و در موارد نادر در بيماري هاي مزمن ديده مي شود.
البته علت هايي براي شيوع کمتر آن نيز مطرح مي باشد، ولي به طور کلي براي تشخيص دقيق فقر آهن اندازه گيري هر کدام از اين فاکتورها لازم مي باشد.
آيا راهي براي پيشگيري از اين بيماري وجود دارد؟
خانم هاي باردار براي پيشگيري از کمبود آهن مي بايست از ماه چهارم بارداري تا سه ماه بعد از زايمان از داروي آهن استفاده کنند.
به نوزادان نيز از چهار ماهگي تا حدود دو سالگي بايد قطره آهن داد و با توجه به اين که شير مادر به اندازه کافي حاوي آهن نمي باشد، تا زماني که بچه بتواند غذاهاي معمولي را بخورد، نياز است که از قطره آهن نيز استفاده شود.
در بقيه موارد به افراد توصيه مي شود، به اندازه کافي مواد حاوي آهن به خصوص گوشت قرمز را مصرف نمايند. غذاهاي غني از آهن عبارتند از : گوشت قرمز- ماهي - مرغ- زرده تخم مرغ - جگر– قلوه- سبزي هاي داراي برگ سبز تيره مثل اسفناج تازه و جعفري- حبوبات مثل عدس و لوبيا- آجيل - خشکبار مثل انواع برگه، برگه آلو و هلو و زرد آلو، توت خشک، انجير خشک و کشمش.
در مطلب بعدي درباره ي راه هاي درمان اين بيماري و عوارض ناشي از عدم درمان به موقع آن براي شما صحبت خواهيم کرد. با ما همراه باشيد.
ادامه دارد...
دکتر سيد رضا صفايي- متخصص داخلي و فوق تخصص خون و انکولوژي
استاديار دانشگاه علوم پزشکي تهران
پي نوشت:
MCV* : Mean Corpuscular Volume
MCH** : Mean Corpuscular Hemoglobin
*مطالب مرتبط:
نوع کم خوني براي درمان مهم است