ماندگارترين اثر

كتاب «الكافي» يكى از مهم‏ترين و معتبرترين كتب حديثى شيعه و ماندگارترين اثر ثقةالاسلام كلينى است. وي اين كتاب را در مدت بيست سال تصنيف كرده است. علامه مامقانى مى‏نويسد: همانند كافى در اسلام نگاشته نشده و گفته مى‌شود اين كتاب بر امام زمان عليه‌السلام عرضه شده و آن حضرت آن را پسنديده و فرموده است: «اين كتاب براى شيعيان ما كافى است» (1)

اين كتاب از سه بخش جداگانه تشكيل شده است:

• اصول‏‏ كافي

مؤلف گرانقدر در بخش اول كتاب، طى هشت عنوان (فصل) به تبيين اصول اعتقادى شيعه و برخى مطالب ديگر كه با مسائل اعتقادى ارتباط دارد، پرداخته است.

وى هر عنوان را به ابواب مختلفى تقسيم كرده و در هر باب روايات متعددى را نقل كرده است. برخى از اين عنوان‏ها بيش از دويست باب دارند. البته تعداد ذكر شده در هر باب بسيار متغير است؛ گاه در يك باب، تنها يك روايت ذكر شده، در حالى كه در بعضى ابواب، ده‏ها روايت آمده است.

عناوين اصلى كتاب و برخى ويژگى‏ها

1. عنوان العقل و الجهل كه تنها يك باب دارد، مشتمل بر 34 روايت است. توصيه‏هاى امام كاظم (ع)به هشام، در اين كتاب آمده است.

2. عنوان فضل العلم داراى ابواب پرشمارى است كه مباحث برخى از آنها عبارت‏اند از: «وجوب دانش‏پژوهى»، «آنان كه از راه دانش نان مى‏خورند»، «صفت علم»، «فضيلتِ دانش و دانشوران»،«نگارش و فضيلت آن»، «صفت عالم»، «تقليد»، «حق عالم»، بدعت و رأى و قياس» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نيازمندى‏هاى مردم در قرآن و سنت».

3. عنوان التوحيد نيز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پديد آورند? آن»، « پايين‏ترين درجات شناخت خدا»،« نهى از سخن گفتن در كيفيت او»،« باطل كردن نظري? ديدن خدا»،« صفات ذات خدا»،« اراده و ديگر صفات فعل خدا»،« معانى اسماء الهى»،« مشيّت و اراده»،« سعادت و شقاوت»،«جبر و قدر و امر بين الامرين» پرداخته شده است.

4. عنوان الحجة كه پس از ايمان و كفر، گسترده‏ترين بخش كتاب اصول كافى است، روايات زيادى در بيش از يكصد و سى باب، نقل شده است.

‏5. عنوان الايمان و الكفر، گسترده‏ترين بخش اصول كافى و مشتمل بر بيش از دويست باب است. مباحث اصلى اين كتاب عبارت‏اند از: «خلقت مؤمن و كافر»، «معنى اسلام و ايمان»،« صفات مؤمن و حقايق ايمان»،« اصول و فروع كفر»، «گناهان و آثار،درجات و انواع آنها»و«انواع کفر».

6. عنوان الدعاء در دو بخش تنظيم شده است:قسم اول در بيان فضيلت دعا و آداب آن است. در اين بخش، ابتدا به «آثار دعا»،« تغيير قضاى الهى به وسيله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند: «تقدّم در دعا»، «رو به قبله نشستن و ياد خدا در هنگام دعا»، «دعاى پنهان»، «اوقات مناسب دعا» و «اجتماع افراد در دعا» تبيين شده است.در بخش دوم، متن برخى ادعيه و اذكار كوتاه كه به صورت مطلق يا ويژ? برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظير:دعا هنگام بيدار شدن و خروج از منزل، به دنبال نمازها، هنگام بيمارى‏ها، ويا هنگام قرائت قرآن.

7. عنوان فضل القرآن در چهارده باب، فضيلت حاملان قرآن، و نيز فضيلت تعلّم، حفظ ، قرائت و ترتيل آن را تبيين كرده است. همچنين مقدار فضيلت خواندن قرآن در هر روز نيز در اين کتاب معيّن شده است.

8. عنوان العشرة، لزوم معاشرت، معاشرت نيك، معاشران خوب و بد و نيز برخى از آداب و وظايف معاشرت و روابط اجتماعى نظير: سلام گفتن به يكديگر، احترام بزرگسالان، احترام كريمان، رعايت امانت در جلسات، حق همسايه، حقّ همسر، نامه‏نگارى و... بررسى شده است.

• فروع كافي

بخش دوم «فروع الكافي» نام دارد دربردارند? روايات مربوط به مسائل فقهى است. برخي عناوين موجود:

1. كتاب الطهارة، 2. كتاب الصلاة، 3. كتاب الزكاة والصدقه، 4.  كتاب الصيام، 5. كتاب الحج، 6. كتاب الجهاد، و ...

فروع كافى بزرگ‏ترين بخش كتاب كافى به حساب مى‏آيد.

• روضه كافي

در سومين بخش از كتاب كافى كه به نام «روضه» شهرت دارد، روايات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هيچ ترتيب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مى‏شود:

1. تأويل و تفسير برخى آيات قرآن مجيد

2. توصيه‏ها و اندرزهاى ائمه عليهم السلام

3. رؤيا و انواع آن‏

4. دردها و درمان‏ها

5. كيفيت آفرينش جهان هستى و برخى از پديده‏هاى آن‏

6. تاريخ بعضى از پيامبران بزرگ

7. فضيلت شيعه و وظايف آن‏

8. برخى مسائل تاريخ صدر اسلام و زمان خلافت اميرمؤمنان‏

9. مهدى عليه السلام و صفات او و نيز اصحاب و ويژگى‏هاى زمان حضور او

10. تاريخ زندگى برخى اصحاب و اشخاص، نظير ابوذر،سلمان، جعفر بن ابى طالب.

پي نوشت:

1- تنقيح المقال، ج 3، ص 202

منبع:

مدني بجستاني، سيد محمود، كتاب فرهنگ کتب حديثي شيعه.