رفتار شناسی

اهداف:

•  آشنایی با اهمیت رفتار شناسی در گیاهان و جانوران
• آشنایی با نیروی غریزه و ایجاد خاطره در موجودات دیگر

شرح درس:

مطالعه و بررسی رفتارهای موجودات از دیر باز مورد مطالعه و دیدگاه دانشمندان و محققین به خصوص افراد مرتبط با زیست شناسی بوده است. آن ها به دنبال این بوده اند که منشاء این رفتارها چیست؟ چرا حیوانات در برابر یکدیگر دارای نوع خاصی از ارتباط اند و در برابر برخی دیگر از خود رفتاری متفاوت نشان می دهند؟

به احتمال زیاد شما کوچ پرندگان، دستجات مورچه ها و زنبورها، رفتار نرها در مقابل ماده ها، واکنش دادن به برخی رنگ ها از طرف دسته ای از موجودات، حرکات حیوانات شکارچی در مورد طعمه ها، راه های شکار برخی از موجودات، همزیستی، رقابت و همیاری کردن برخی گیاهان و موجودات با هم و یا حتی با انسان را به وفور دیده اید.

همه این رفتار ها قابل بررسی و مطالعه اند. مطلبی که وجه مشترک همه این رفتارها است رفع نیازهای موجودات در کنار هم است. به عبارت دیگر موجودات از با هم بودن در کنار هم سود می جویند.

در این طرح درس و طرح درس های بعدی در مورد جنبه های مختلف این رفتارها با هم صحبت می کنیم. در این طرح درس، رفتار شناسی موجودات را در قالب طرح سوال و جواب با هم ادامه خواهیم داد.

 

آیا این رفتارها غریزی اند و یا تحت کنترل ژنها هستند؟

در اصل بسیاری از رفتارهای حیوانات نیز مانند ما انسان ها تحت کنترل ژن ها است. بنابراین این ژن ها هستند که تعیین می کنند که حیوانات کدام رفتار را از خودشان بروز دهند. همان طور که می دانید بسیاری از نوزادان حیوانات که به دنیا می آیند بدون دیدن و یاد گرفتن از والدین اشان تمام کارهای مربوط به زندگی را انجام می دهند.

نمونه این رفتار، تخم گذاری لاک پشت ها در کنار دریا است. نوزادان پس از به دنیا آمدن از تخم ها تمام کارها را مشابه با والدین خود انجام می دهند بدون اینکه حتی آن ها را دیده باشند.

البته برخی از رفتارها نیز وجود دارد که بر اساس تجربه با دیگر موجودات به دست می آیند. این رفتارها تحت کنترل ژن ها نیست و غیر ژنتیکی اند. مثال این رفتار همزیستی برخی حیوانات با انسان هاست. برخی حیوانات وحشی بوده و طبق مخزن ژنتیکی خود باید حیوان درنده ای باشد اما بر اساس تجربه و دست آموزی به حیوانی مفید در خدمت انسان تبدیل شده است. سگ هایی که در خدمت پلیس هستند نمونه ای از این دسته مثال ها محسوب می شوند.

آیا در حیوانات حافظه و ایجاد خاطره نیز وجود دارد؟

جواب این سوال برای افرادی که با حیوانات سر و کار دارند بسیار ساده است. شما نیز بارها اسب های مسابقه که از روی موانع مختلف عبور می کنند را دیده اید. سگ های آموزش دیده برای یافتن مواد مخدر، دلفین های تعلیم داده شده در باغ وحش ها، همگی مثال هایی از این ثبت خاطره و ایجاد حافظه در حیوانات می  باشد. 
 

برخی محققین در پی یافتن مواد دخیل در ارتباط با حافظه هستند. آن ها دیده اند که هورمون اپی نفرین در ایجاد خاطره و آموزش در حیوانات دارای نقش بسیار است. شاید اگر مواد بیشتری را در این رابطه اثبات نمود بتوان روی ایجاد خاطره و آموزش بیشتر این حیوانات با جزئیات بیشتر کار کرد.

آیا در حیوانات نیز غده های مانند انسان ها رفتارهای حیوانات را بررسی می کند؟

اگر در ذهن داشته باشید در طرح درس  " پینه آل" صحبت از ساعت های بیولوژیکی در انسان به میان آمد. این غده دارای هورمونی به نام هورمون ملاتونین بود که در طول شبانه روز بسیاری از رفتارهای انسان ها را تحت کنترل خود دارد. به عنوان دیگر این غده را با نام تنظیم کننده ساعت های زیستی بیشتر می شناسند. در بسیاری از حیوانات و گیاهان نیز دیده شده است که برخی رفتارها تحت تاثیر این هورمون می باشد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل صحرانشین سامانی
تنظیم: مریم فروزان کیا