فشار خون پایین و راه‌های مقابله با آن
فشار خون پایین و راه‌های مقابله با آن
معمولاً همیشه صحبت از فشار خون بالا است و راه‌های درمان آن. به خاطر این که پرفشاری معمولاً خطرناک‌تر است و نگرانی‌های بیشتری به دنبال دارد. اما هستند کسانی که مثل خود من فشار خونشان همیشه پایین است و به دنبال راه‌هایی برای رفع این مشکل هستند. در این مطلب خانم دکتر مهتاب صدر، پزشک عمومی، به عوامل ایجاد کننده‌ی هیپوتانسیون یا همان فشار خون پایین پرداخته و راه کارهایی را برای مقابله با آن ارائه می‌دهند. با ما همراه باشید.
فشار خون به نیرویی اطلاق می‌شود که از طرف خون پمپاژ شده از قلب به دیواره‌ی عروق اعمال می‌گردد. هیپوتانسیون یا همان فشار خون پایین زمانی اتفاق می‌افتد که فشار خون به دنبال ضربان قلب بسیار پایین‌تر از حد طبیعی باشد. این امر باعث می‌شود که خون به اندازه‌ی کافی به ارگان‌های حیاتی مانند قلب، مغز و کلیه‌ها و همچنین سایر قسمت‌های بدن نرسد.
فشار خون طبیعی در یک فرد عادی می‌تواند از محدوده‌ی بین 90/60 میلی‌لیتر جیوه تا 130/80 قرار داشته باشد اما در برخی موارد کاهش ناگهانی فشار خون حتی به اندازه‌ی 20 میلی‌لیتر جیوه نیز می‌تواند برای فرد علائم ایجاد نماید.
به طور کلی هیپوتانسیون یا فشار خون پایین به سه دسته تقسیم بندی می‌شود:
1- هیپوتانسیون ارتواستاتیک یا وضعیتی که شامل هیپوتانسیون بعد از غذا نیز می‌شود.
2- هیپوتانسیون به واسطه‌ی تحریک عصبی(NMH)
3- هیپوتانسیون شدید که به واسطه‌ی کاهش ناگهانی حجم خون (شوک)، عفونت شدید یا واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکس) اتفاق می‌افتد.
افت فشار خون وضعیتی به علت تغییر ناگهانی در وضعیت قرارگیری بدن ایجاد می‌شود در اکثر مواقع هنگامی رخ می‌دهد که فرد از حالت خوابیده سریع به حالت ایستاده تغییر وضعیت بدهد. علائم این وضعیت معمولاً بیش از چند دقیقه طول نمی‌کشد.
اگر حالت فوق بعد از صرف غذا رخ دهد به نام هیپوتانسیون بعد از صرف غذا تعبیر می‌شود که معمولاً در افراد مسن و دارای فشار خون بالا و یا در بیماران دچار پارکینسون اتفاق می‌افتد و به طور معمول 30 تا 70 دقیقه بعد از خوردن غذا رخ می‌دهد.
هیپوتانسیون به واسطه‌ی تحریک عصبی (NMH) در اغلب موارد در بالغین جوان و کودکان مشاهده می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به مدت طولانی به حالت ایستاده قرار گرفته باشد.
عوامل ایجاد کننده‌ی هیپوتانسیون
این عوامل را می‌توان به دو دسته‌ی دارویی و غیر دارویی تقسیم بندی کرد.
از جمله داروهایی که می‌توانند موجب هیپوتانسیون شوند عبارتند از:
1. داروهای ضد اضطراب
2. داروهای ضدافسردگی
3. داروهای مدر (دیورتیک)
4. داروهای قلبی (داروهایی که جهت درمان فشار خون بالا یا بیماری عروق کرونر تجویز می‌گردند)
5. داورهایی که جهت بی حسی یا بیهوشی برای عمل جراحی استفاده می‌شوند.
6. مسکن‌ها
7. مصرف الکل
از عوامل غیر دارویی ایجاد کننده‌ی هیپوتانسیون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
1. دیابت پیشرفته
2. آریتمی های قلبی (تغییرات ناگهانی ریتم و ضربان قلب)
3. کاهش شدید آب و املاح بدن
4. حمله‌ی قلبی
5. نارسایی قلبی
6. شوک آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید)
7. یوگا و مدیتیشن
8. آنمی (کم خونی) شدید
علائم افت فشار خون عبارتند از
تاری دید، گیجی و منگی، اختلال هوشیاری، سنکوپ یا غش، سبکی سر، خواب‌آلودگی و ضعف.
بعضی وقت‌ها تغذیه‌ی نامناسب باعث افت فشار خون می‌شود و در این صورت
لازم است که توجه اساسی به تغذیه‌تان داشته باشید. توصیه می‌شود
که سبزیجات، ماهی، میوه، غلات کامل و مرغ را در برنامه‌ی غذایی‌تان بگنجانید
درمان فشار خون پایین
فشار خون پایین در یک فرد طبیعی که فاقد علامت نیز می‌باشد، نیازمند درمان نیست اما در صورت ایجاد و بروز علائم فشار خون پایین باید در صدد درمان آن بود.
* در هیپوتانسیون وضعیتی، ایجاد تغییراتی در تغذیه می‌تواند کمک کننده باشد. مانند مصرف آب و نمک و نوشیدنی‌های کافئین دار. همچنین استفاده از جوراب‌های فشاری که روی وریدهای پا اثر فشاری داشته و مانع از تجمع خون در پاها می‌شوند نیز می‌تواند سودمند باشد.
* در تعدادی از بیماران نیز استفاده از دارویی به نام Midodrine بنا به صلاحدید و تجویز پزشک معالج استفاده می‌شود.
* در مواردی که مصرف داروهایی خاص باعث ایجاد هیپوتانسیون می‌شود پزشک می‌بایست مقدار مصرف و یا نوع دارو را تغییر دهد.
* در هیپوتانسیون NMH، باید از قرار گرفتن به مدت طولانی در وضعیت ایستاده اجتناب گردد.
* در مواردی که از دست دادن مقادیری زیاد آب و املاح علت هیپوتانسیون است، مانند اسهال و استفراغ شدید و یا گرمازدگی شدید، باید در صدد جایگزینی آب و املاح از دست رفته از طریق وریدی یا خوراکی بر آمد.
* در صورت از دست دادن مقداری زیاد خون در خون‌ریزی‌های داخلی یا خارجی، خون از دست رفته می‌بایست از طریق تزریق خون جبران شود.
* در سایر موارد نیز بر حسب بیماری زمینه‌ای ایجاد کننده‌ی هیپوتانسیون، درمان مناسب توسط پزشک معالج انتخاب می‌شود.
توجه داشته باشید در صورت بروز هر یک از نشانه‌های زیر سریعاً با پزشک تماس برقرار نمایید
1. دفع مدفوع سیاه یا قیری شکل (نشانه‌ی خونریزی داخلی)
2. درد در قفسه‌ی سینه
3. گیجی و سبکی سر
4. تب بالای 40 درجه
5. ضربان نامنظم قلب
6. تنفس کوتاه و سطحی
7. غش یا سنکوب
هر مشکلی راه چاره‌ای دارد
بعضی وقت‌ها تغذیه‌ی نامناسب باعث افت فشار خون می‌شود و در این صورت لازم است که توجه اساسی به تغذیه‌تان داشته باشید. توصیه می‌شود که سبزیجات، ماهی، میوه، غلات کامل و مرغ را در برنامه‌ی غذایی‌تان بگنجانید.
از این گذشته باید بدانید که آب هویج، روغن‌های مفید و نمک دریایی تصفیه نشده برای شما بسیار خوب است.
اگر فشار خونتان پایین است یادتان باشد که آب بیشتری بنوشید. از مصرف نوشیدنی‌های دیگر که باعث دهیدراته شدن بدن می‌شوند مانند الکل بپرهیزید.
سعی کنید کمی مصرف نمک را افزایش دهید. البته هیچ وقت در مصرف آن زیاده‌روی نکنید. چون مصرف بیش از اندازه‌ی سدیم (نمک) به مرور باعث فشار خون بالا می‌شود. خودتان هم بهتر می‌دانید که فشار خون بالا در نهایت به بیماری‌های قلبی عروقی منجر می‌شود.
از مصرف میوه‌ها، آب‌میوه‌ها و آب سبزیجاتی مانند آب چغندر و غیره غافل نشوید.
فاطمه مهدی پور
بخش تغذیه و آشپزی تبیان