چگونه خون لخته می‌شود؟

خون در حالت عادی و طبیعی، به طور پیوسته و یکنواخت در رگ‌ها جریان دارد، امّا موقع خونریزی قسمتی از بدن، سریعا لخته می‌شود تا خونریزی را بند آورد.

لخته شدن خون توسط واکنش‌های پیچیده‌ای بین مواد موجود در خون و دیواره رگ‌های خونی اتفاق می‌افتد.

بخش‌های مهم تشکیل لخته خونی عبارتند از:

1- سرپوش پلاکتی تشکیل می‌شود.

پلاکت‌ها یکی از اجزای موجود در خون می باشند که در انعقاد خون نقش دارند. وقتی یک رگ خونی آسیب ببیند (پاره شود)، پلاکت‌ها تحریک شده و به آن قسمت می‌روند. پلاکت‌ها در آنجا به هم گره خورده و یک سرپوش را تشکیل می‌دهند که خونریزی را کم می‌کند.

همچنین موادی را آزاد می‌کنند که واکنش شیمیایی برای تشکیل لخته خونی را شروع می‌کنند.

2- واکنش‌های شیمیای باعث پیشرفت لخته شدن خون می‌شوند.

خون دارای پروتئین‌های غیر محلولی است که فاکتورهای انعقادی نام دارند و تشکیل لخته را تسریع می‌کنند. محصول نهایی واکنش‌های شیمیایی، ماده‌ای به نام فیبرین است. فیبرین پروتئین اصلی تشکیل دهنده لخته خون است.

رشته‌های فیبرین گلبول‌های قرمز خون را گیر انداخته و باعث لخته شدن خون می‌شوند. لخته خونی دارای فیبرین بسیار محکم‌تر و با دوام تر از سرپوش پلاکتی است.

3- فرآیند ضد انعقاد، پیشرفت لخته شدن خون را متوقف می‌کند.

 بعد از لخته شدن خون، بایستی جلوی گسترش لخته خونی به تمام بدن گرفته شود، زیرا در غیر این صورت باعث بروز آسیب و خطر می‌شود.

پروتئین‌های ضد انعقاد خون با فاکتورهای انعقادی خون دارای یک تعادل طبیعی هستند.

آنزیم‌های ضد انعقاد، زیادی فاکتورهای انعقادی را خنثی می‌کنند و از پخش شدن لخته خونی به جاهای دیگر بدن جلوگیری می‌کنند.

4- بدن به آرامی لخته خونی را تجزیه کرده و می شکند.

بعد از اینکه آسیب بافتی (محل خونریزی) بهبود یافت، بدن به آرامی لخته خونی را حل کرده و آن را جذب می‌کند.

یک آنزیم به نام پلاسمین مسئول حل کردن رشته‌های محکم فیبرین موجود در لخته خون است. مواد دیگری با هم کار می‌کنند تا پلاسمین را فعال کنند و به تجزیه لخته خونی کمک نمایند.

علل لخته شدن خون چیست؟

هر زمانی که جریان خون در معرض مواد خاصی قرار بگیرد، فرآیند لخته شدن خون فعال می‌شود. این مواد خاص را ترومبوژنیک می‌گویند، زیرا آن‌ها تشکیل ترومبوز (لخته خونی) را تسریع می‌کنند، مثل کلاژن.

مواد ترومبوژنیک زیادی در پوست بدن و یا دیواره رگ‌های خونی وجود دارند. هنگام پاره شدن دیواره رگ خونی و خونریزی آن، این مواد در تماس با خون قرار می گیرند و باعث انعقاد آن می‌شوند.

انعقاد یا لخته شدن خون برای توقف خونریزی بدن لازم است، ولی لخته‌های خونی مضر نیز تشکیل می‌شوند و باعث آسیب فرد می‌گردند.

بیشتر حملات قلبی، سکته های قلبی و مغزی به دلیل تشکیل لخته خونی روی پلاک کلسترولی (چربی) در داخل سرخرگ قلب یا مغز است.

وقتی پلاک چربی به طور ناگهانی پاره شود، مواد ترومبوژنیک داخل پلاک در تماس با خون قرار می‌گیرند و باعث لخته شدن خون می‌گردند.

همچنین زمانی که خون به درستی جریان پیدا نکند، لخته خونی تشکیل می‌شود.

اگر لخته خونی از جای خودش حرکت کند و به سمت مغز برود، باعث بروز سکته مغزی می‌شود.

بی‌تحرکی بدن برای مدت طولانی (نشستن یا خوابیدن طولانی مدت) جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد و خطر لخته شدن خون در سیاهرگ‌های پا را زیاد می‌کند (ترومبوز ورید عمقی).

تغییر دادن روند لخته شدن خون

برخی بیماری ها و داروها می توانند فرآیند انعقاد خون و تشکیل لخته خونی را تغییر دهند، مانند:

1- آسپیرین : آسپیرین مانع عملکرد پلاکت‌های خون می‌شود و ایجاد لخته خونی را کم می‌کند.

2- وارفارین (کومادین): وارفارین یک داروی خوراکی است که تولید فاکتورهای انعقادی و در نتیجه لخته شدن خون را کاهش می‌دهد.

3- هپارین: یک داروی تزریقی است که مانع تشکیل لخته خونی می‌شود و با عملکرد ترومبین تداخل دارد.

4- هموفیلی: هموفیلی یک بیماری ژنیتکی و مادرزادی است که در این بیماری برخی فاکتورهای انعقادی کم هستند، در نتیجه خون خیلی دیر و به سختی منعقد می‌شود و فرد دچار خونریزی زیادی می‌گردد.

مطالب مرتبط:

خون چگونه منعقد می‌شود؟

کاهش پلاکت خون باعث خونریزی می‌شود

لخته شدن خون در رگ‌ها

بیماران هموفیلی خونریزی زیادی دارند

چطور خونریزی را بند بیاوریم؟