فناوری اطلاعات و ارتباطات

اشاره

توانایی کاربست فناوری توسط معلم در کلاس درس، به دانش و مهارت های او در ارتباط با فناوری وابسته است.

 در این مقاله، با محور قراردادن این هدف، لزوم آموزش معلم، و آگاهی او از مراحل و موانع آموزش، همراه با توصیه هایی، مورد توجه قرار گرفته اند.

سرآغاز

با وجود آن که فناوری اطلاعات و ارتباطات به منزله ی درمانگر تمامی مسائل حوزه ی تعلیم و تربیت مطرح نیست، اما امروزه این فناوری ها، ابزاری ضروری در فرایند یاددهی و یادگیری محسوب می شوند.

از این رو، برای استفاده ی اثر بخش و کارامد از آن ها، معلمان به چشم اندازهایی روشن از امکانات بالقوه ی فناوری، فرصت های کاربرد آن، حمایت به موقع، کارآموزی و نیز کسب تجربه، نیاز دارند. در این صورت معلمان را نسبت به استفاده از فناوری های جدید آگاه و هوشیار دانست و برا ی کار آموزش توأم با فناوری آن ها برنامه ریزی کرد.

یکی از عمده ترین چالش های حرفه ای جوامع امروزی آن است که دانش به طور مداوم گسترش می یابد. از سوی دیگر، پیشرفت های نوین فناوری، امکانات و فرصت هایی را برا ی تدریس حرفه ای فراهم می آورد که نیازمند یادگیری چگونگی بهره مندی مفید و مناسب از این فناوری ها در فرایند یاددهی و یادگیری است. این چالش ها ایجاب می کنند، معلمان به طور مداوم کار آموزی و بازآموزی داشته باشند و دانش و مهارت های نوین را در حین کار آموزش خود کسب کنند.

معلم در عصر اطلاعات و ارتباطات

تغییرات و پیشرفت فناوری، نه تنها بر شیوه ی زندگی و برقراری ارتباط انسان ها با یکدیگر، بلکه بر روش های تدریس و یادگیری نیز مؤثر بوده است. مراکز آموزشی و پرورشی و در رأس آنان معلمان در هزاره ی جدید، در حین فعالیت خود با این مهم دست به گرییان اند که چگونه خودشان را برای فائق آمدن بر تغییرات و فرصت های ایجاد شده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات آماده کنند.

ورود رایانه های شخصی و دست رسی گسترده به اینترنت، محیطی را به وجود آورده است که نظام های تعلیم و تربیت در سطح جهان را به تغییراتی بس عمده در ساختار آموزشی و پرورشی خویش ملزم کرده است.

در محیط های یادگیری فاوا محور، چند نقش اساسی را می توان برای معلمان در نظر گرفت:

1. 1- معلم به مثابه فراگیرنده: معلمان باید بپذیرند، دانش آموزان در برخی از زمینه های تخصصی، نسبت به آنان عملکرد بهتری دارند و لذا باید در یادگیری آن فناوری ها بکوشند؛
3. 2- معلم به منزله ی راهنما: امروزه معلم صرفاً متخصص موضوع درسی نیست، بلکه تسهیل گر فعالیت های یادگیری، ایجاد کننده ی چالش، و به روز سازنده ی محتوای درسی نیز محسوب می شود؛
5. 3- معلم به عنوان همکار دانش آموز؛ فعالیت های فاوا محوری زیادی وجود دارند که چالش در آن ها مستلزم یادگیری پروژه محور است. در این فعالیت ها، معلم باید هم چون همکار دانش آموزان، به مشارکت با آنان بپردازد؛
7. 4- معلم به عنوان تدوین کننده؛ معلم مواد یادگیری را به طور عمده در قالب راهبردهای الکترونیکی تدوین می کند؛
9. 5- معلم به منزله ی پژوهش گر؛ معلم باید درباره ی نو آوری هایی که در کلاس اتفاق می افتد، تأمل، تعمق و پژوهش کند؛
11. 6- معلم به مثابه کار آموز مادام العمر: فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی بی نهایت متنوع و متعدد هستند و هر روزه به ابزارها و نسخه های جدیدی از آن ها عرضه می شوند. از این رو، کارآموزی مادام العمر برای معلمان ضروری است.
13. 7- معلم به عنوان عضوی از گروه معلمان؛ در محیط های یادگیری فاوا محور، معلم عضوی از گروه معلمان است و به طور انفرادی فعالیت نمی کند؛

در این صورت،

کارآموزی معلم

عوامل بسیاری مانند:

نگرش و توانایی معلم، خط مشی، روش های ارزشیابی، برنامه ی درسی، مشارکت والدین و تسهیلات مدرسه و ...

بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر می گذارند.

اما با وجود این، معلمان میان انتظارات جامعه، نظام آموزش و پرورش و آن چه دانش آموزان یاد می گیرند، کلید ارتباطی هستند.

آمادگی حرفه ای معلمان طی دو مرحله کارآموزی قابل حصول است:

1. 1- کارآموزی پیش از خدمت؛
2. 2- کارآموزی ضمن خدمت.

با وجود آن که معلمان نکات ضروری را در آموزش های پیش از خدمت فرا می گیرند، اما با فرایند جهانی شدن و تغییرات گاه غیر قابل پیش بینی، نمی توان انتظار داشت آموزش پیش از خدمت، آنان را به طور کامل برای انتظارات و تغییرات جامعه و محیط های آموزشی روز آماده کند. این جاست که آموزش ضمن خدمت معلم در زمان تغییرات اساسی در مدرسه، از اهمیت و جایگاه قابل توجهی برخوردار می شود.

آموزش و تربیت معلم، به وسیله ی برنامه ی کار آموزی ضمن خدمت و پیشرفت حرفه ای آنان کامل می شود. پیشرفت حرفه ای بر فعالیت های دلالت دارد که مهارت ها، دانش و تجربه های فردی و دیگر ویژگی های معلم را توسعه می بخشند. این فعالیت ها مطالعه ی فردی و بازتابی از درس های رسمی را شامل می شوند. اما آموزش ضمن خدمت، به طور اختصاصی به فعالیت های یادگیری اشاره دارد که معلمان به صورت مشارکتی در راستای بهبود و تقویت نظام آموزشی تمرین می کنند.

همان گونه که گیبسون و هالویرسون بیان کرده اند،

معلمان هم چنین به توسعه ی بیشتر روش های مؤثر در به کارگیری فناوری برای تفکر و پیشرفت معقول تمامی دانش آموزان نیازمندند. برنامه های آموزشی معلمان باید آنان را برای آموزش طیف متنوعی از یادگیرندگان در کاربست فناوری آماده و مجهز کند؛ به طوری که آن ها در زمینه های گوناگون، از لحاظ مفهومی، ادراکی و عملی مهارت یابند.

موانع آموزش معلم

شیوه ی انتخابی معلمان در کاربست نوع فناوری، بر اساس دانش و مهارت هایشان از فناوری پایه گذاری می شود.

این امر گویای اهمیت برنامه ریزی برای کارآموزی و باز آموزی مشاغل و دانش آموزان نیز در تسهیل فرایند پذیرش و کاربست فاوا در جریان یاددهی و یادگیری نقش مهمی دارند.

بزرگ ترین موانع در کاربرد بهینه ی فناوری عبارت اند از:

1.  1- مهارت نداشتن معلمان درکاربست فناوری؛
2. 2- نبود کیفیت در طراحی فناوری تدوین شده توسط مربیان

به طور خلاصه، می توان موانع آموزش معلمان در کاربست فاوا را به سه دسته تقسیم کرد:

1. الف) موانع مربوط به استفاده از فاوا،
2. ب) مسائل و چالش های کاربست فاوا،
3. ج) موانع ناشی از نگرش ها، مهارت ها و کارآموزی.

بنابراین می توان بیان داشت کار آموزی و باز آموزی معلمان باید:

1. • مبتنی بر زیر ساخت های کاربست فاوا در آموزش و پرورش، مانند نیاز سنجی از ارائه دهندگان و مصرف کنندگان، و تأمین و تولید سخت افزارها و نرم افزار های قابل کاربرد، پیش بینی، تدارک و آماده شود.
2. • در سه زمینه ی شناختی، عاطفی و روانی – حرکتی تدارک دیده شود.
3. • توجه ویژه ی خود را بر معلمان زن و مرد جوان متمرکز کند.
4. • بر چهار محور عمده: رویکرد یادگیری، منابع برای یادگیری، ارتباطات و مشارکت، و مدیریت و نظارت با محوریت برنامه ی درسی، متمرکز شود.

نتیجه گیری

به دلیل پیشرفت مداوم در فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، و لزوم استفاده ی اثر بخش و کارامد از این فناوری ها، معلمان نیازمند کارآموزی و باز آموزی هستند تا بتوانند به نیازهای در حال تغییر خود و دانش آموزانشان پاسخی مثبت دهند.

برنامه ی کارآموزی و باز آموزی معلمان باید:

1. • بر قابلیت کاربرد در محیط های گوناگون آموزشی تأکید داشته باشد؛
2. • آگاهی گسترده از منابع فاوا محور به ویژه منابعی که بیشترین استفاده را در حال حاضر دارند، ارائه کند؛
3. • فاوا را به عنوان ابزاری برای یادگیری مادام العمر معلمان و شاگردان تلقی کند؛
4. • معلمان را در کاربست دامنه ای از سخت افزارها و نرم افزارها توانمند کند؛
5. • با نیازهای مدرسه متناسب باشد؛
6. • به نگرش ها و خواسته های معلمان و دانش آموزان توجه کند؛
7. • قابلیت های کیفی را در کنار قابلیت های کمی کاربست فاوا به گونه ای درهم تنیده در فرایند یاددهی و یادگیری مورد توجه قرار دهد؛
8. • برنامه ها را از طریق اجازه ی انتخاب و راهنمایی انعطاف پذیر کند؛
9. • فرصت هایی را برای پیشرفت حرفه ای معلمان فراهم سازد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

گردآوری: شکوفه باصری - تنظیم: یگانه داودی