تخصصي به نام شايعه سازي

وقايع و حوادث مبهمي که اخبار و اطلاعات موثق، دقيق و درستي در مورد آن وجود ندارد، يا اطلاعات ناقص و بعضا متناقض از آن در جامعه جريان پيدا مي‌کند، زمينه شکل‌گيري يک جريان خبري تخريب کننده، نادرست و غير واقعي به نام “شايعه" را فراهم مي‌کند.

 “شايعه، کوششي جمعي است براي تفسير يک موقعيت مبهم ولي جذاب. يک مطالعه موردي درباره شايعه نشان مي‌دهد وقتي که جمعيتي به چيزي به شدت دلبستگي پيدا مي‌کند، شايعه به طور کامل و متنوع توليد مي‌شود. “شايعه” عموما به توضيح يا تبيين‌هاي تاييد نشده‌اي اطلاق مي‌شود که به يک موضوع، واقعه يا مساله عمومي مرتبط است و از شخصي به شخص ديگر منتقل مي‌گردد.

براساس اين تعريف شايعه مي‌تواند به عنوان يک دانش نوعي، ساده و مجزا که مشکوک است مورد بررسي قرار گيرد.شايعه گونه‌هاي متفاوتي دارد: شايعه‌هاي گذشته نگر که اشاره ضمني به حوادث گذشته دارد و شايعه‌هاي آينده‌نگر يا پيشگو که از آينده خبر مي‌دهد، شايعه‌هايي که براي مبارزه با گروه‌هاي خاص به طور سازمان يافته منتشر مي‌شوند و شايعه‌هايي که ظاهرا خود به خود در شرايط آشفتگي اجتماعي رواج مي‌يابد، شايعه‌هايي که نتيجه پرواز بي‌حد و حصر قوه تخيل است و شايعه‌هايي که شامل اخباري با موضوعاتي منطقي و واقعي است. اين تفاوت‌ها ما را ملزم مي‌سازد به تعريف و طبقه‌بندي شايعه‌ها و جايگاهشان در حوزه رفتار جمعي .

“شايعه، خبر يا اطلاعي غير موثق است که مبتني بر مشهورات ياقول اجماع است يعني اعتبار خود را از تواتر و شيوع خود مي‌گيرد يعني از هرکس بپرسيم که علت صحت اين خبر چيست، پاسخ مي‌دهد” “چون همه مي‌گويند پس صحت دارد.””

شونده نيز براي پذيرش آن مطلب کمتر به دنبال دليل و مدرک واقعي است، بلکه به شيوع و تواتر آن بسنده مي‌کند.

مي‌گويند: شايعه چون آب درياست يعني هرچه نوشيده شود، بيشتر ايجاد عطش مي‌کند. چرا که معمولا شايعه ايجاد ترس و نگراني در جامعه مي‌نمايد و مردم به علت عدم دسترسي به اطلاعات دقيق به آن پناه مي‌برند و آن را دهان به دهان نقل مي‌کنند و گاه بر آن مي‌افزايند.

در دوران انقلاب اسلامي مردم ايران شايعات فراواني را شنيده‌اند و آسيب‌هاي فراواني از توپخانه‌هاي تبليغاتي دشمن متحمل شده‌اند.  از شايعه رويت تصوير حضرت امام(ره) در کره ماه گرفته تا شايعه بمباران هسته‌اي ايران يا وقوع زلزه مهيب در تهران و يا شايعه اموال و دارايي‌هاي آنچناني مسوولان کشور و امثال آن”.

“افکار عمومي قضاوتش را درباره شايعه تا زمان به ثمر رسيدن تحقيقات جامع و علمي به تعويق نمي‌اندازد . خيلي سريع بايد اين شکاف ترميم شود و هيجان به سرعت تسکين يابد بنابراين لازم است تبيين‌ها بدون معطلي ارائه شود.”

علل بروز شايعه

“در انتخابات، براي فشار بر رقباي حاکم، در دوران بي‌خبري،در دوران ابهام در اخبار، در زمان کم‌اطلاعي، براي تخريب دشمن، براي تقويت روحيه همسنگران و براي تخريب روحيه دشمنان شايعات به حرکت مي‌افتند.

تاييد و تاکيد صاحبنظران اين است که شايعه در شرايطي بروز مي‌کند که درباره موضوعي که براي اکثريت مخاطبان افکار عمومي مهم است اما درباره آن اطلاعات وجود ندارد اطلاعات موجود مبهم، ناقص و ناکافي است.

ابهام + اهميت = شايعه

هرگاه مساله‌اي مهم در جامعه باشد و يا بروز کند، اما نسبت به آن‌ها ابهام و پوشيدگي ايجاد شود و اخبار آن به درستي و صادقانه مطرح نشود، اهميت و ابهام افکار عمومي را وادار مي‌کند که جوينده حقيقت و اطلاعات باشند، سپس فرصتي ايجاد مي‌شود تا فرصت‌طلبان و عنادورزان از آن بهره گيرند، لذا به طور عمده علت شايعه بي‌اطلاعي مردمان از وقايع ملموس است علاوه بر اينکه در همه بحران‌ها شايعه وجود دارد يا به وجود مي‌آيد.

راه مقابله با شايعه

راه مقابله با شايعه عبارتنداز:

1- پيشگيري: قبل از شيوع هر شايعه‌اي بايد خطرات و پيامدهاي شايعه را براي مردم تشريح کرد. شايعه وباي خطرناکي است که به شدت و سرعت از يکي به ديگري منتقل مي‌شود. و افراد، گروه‌ها، جوامع و حتي کشورهاي مختلف را تحت تاثير شگرف خود قرار مي‌دهد. در آيات و احاديث متعدد هم نسبت به انجام غيبت، داشتن سوء ظن و پرگويي هشدار داده شده است. پس در جامعه اسلامي مردم بايد به دنبال حرف و مطلب مستند و موثق باشند . روزنامه‌ها نيز از درج اخبار بدون منبع و به نقل از “محافل خبري” يا “افراد مطلع” بايد خودداري نمايند تا جامعه از خطر شايعه مصون ماند.

2- درمان: چنانچه شايعه‌اي فراگير شد، بايد اقدامات ذيل به عمل آيد:

1-2) شناسايي منابع و افراد شايعه‌ساز.

2-2) بي‌اعتبار کردن منبع و کشف هويت آنان براي مردم.

3-2) دادن اطلاعات صحيح به مردمي که تحت تاثير شايعه قرار گرفته‌اند (جامعه هدف.)

4-2) ناديده انگاشتن شايعات ضعيف و پاسخ غيرمستقيم به آن. مثلا نشان دادن تصوير زنده فردي که شايعه قتل وي منتشر شده است.

5-2) پاسخ شايعه با شايعه (که درجنگ‌هاي رواني عليه دشمن به کار بسته مي‌شود.)

براي کنترل و درمان هرچه بهتر شايعات مناسب است که مرکزي تحت عنوان مرکز مطالعات شايعه يا “شايعه‌سنجي” در کشور ايجاد شود تا به تحقيقات علمي و آماري اين موضوع و ارائه راه‌هاي درمان شايعات بپردازند. آموزش‌هاي عمومي نيز جزئي از شرح وظايف اين مرکز مي‌تواند باشد.”.

شرايطي که باعث مي‌شود شايعه منتشر گردد

شرايط نوعي و مثالي که به انتشار شايعه کمک مي‌کند شامل موارد ذيل است:

الف - شرايطي که در آن يک اختلال احساسي و هيجاني به وجود آيد.

ب - شرايط اختصاصي و غيرمتداول باشد.

ج - افراد در آن شرايط با مسائل ناشناخته‌اي مواجه شوند.

د- شرايط، عوامل ناشناخته‌اي را در بر گيرد.

ه-- شرايط به يک گروه ذينفع مرتبط باشد.”

 لازم به ذکر است که باتوجه به آسيب‌پذيري شديد جامعه ما نسبت به رواج شايعات و تلاش فراوان دشمن در ترويج شايعه‌هاي سياسي،‌ اقتصادي، امنيتي و اجتماعي در جامعه و تخريب سلامت و تعادل رواني مردم، جا دارد که دستگاه‌هاي علمي، فرهنگي و تبليغاتي کشور سرمايه‌گذاري بيشتري در اين راستا انجام دهند. يعني ضمن تجربه و تحليل علمي شايعات و ريشه‌هاي آنها به تشريح عواقب شايعه‌سازي و ترويج آن براي مردم بپردازند.”

“انواع شايعه "

بخشي از شايعات به منظور ايجاد ترس و وحشت و نگراني در جامعه توليد و پخش مي‌شوند.

 شايعه - بدبيني:

منظور از شايعه ترويج بدبيني و آزار و اذيت نسبت به اشخاص يا گروه‌هاي محبوب يا مقتدر در جامعه است.

 شايعه تفرقه‌افکن :

اين شايعه بر مبناي اصل “تفرقه بيانداز و حکومت کن” يا “فرق تسد” استوار است.

و با هدف ايجاد اختلاف در بين فرمانده و سربازان و يا بين دو همسر يادو طايفه و گروه و امثال آن توليد و پخش مي‌شود.

اين شايعه همچون پرده‌اي از دود است که براي پنهان‌سازي اهداف واقعي دشمن استفاده مي‌شود.

 شايعه اقتصادي :

هدف از شايعه ايجاد حالتي از نگراني و ترس در بازار مالي يا اوضاع اقتصادي کشور به ويژه در زمان بحران‌ها و جنگ‌هاست.

 شايعه ناموسي:

اين شايعه در پي جدايي بين زن و شوهر و هتک حرمت افراد از طريق بدنام کردن يکي از همسران است که به آن قذف گفته مي‌شود.

بخش اجتماعي تبيان

منبع:مهدي عيني  - يزد فردا

لينک‌هاي مرتبط :

• شما چه نقشي داريد؟

• خواهشا زود جو زده نشويد!!