نامه اي به گاليله

گاليله را مي توان يکي از پيشگامان علم جديد دانست. کسي که برخلاف اعتقاد راسخ و غلط کليسا ايستادگي کرد و نام خود را در تاريخ جاودانه کرد تا جايي که چندي پيش کليسا باز هم از برخورد خود با او اظهار پشيماني کرد و براي دلجويي، مجسمه اش را در محوطه کليسا نصب کردند. در اين نوشته سعي شده است در قالب نامه اي به يکي از بزرگان علم نجوم، يعني جناب گاليله کبير، خدمات و کارهاي او براي عموم معرفي شود.

داستان گرانش از آنجايي شروع مي شود که فردي بايد نظريه ها و اصولي که مبناي علمي ندارند را از بين مي برد. عمده اين نظريه ها مربوط به زمان باستان و فلاسفه آن روزگاران مانند اصول «ارسطو»، «افلاطون» و... بود. اصولي مانند اصل زمين مرکزي که چون ساليان دراز درست به نظر مي رسيدند و مخالفتي با آنان نشده بود قدرت زيادي داشتند و مخالفت با آنان کار مشکلي بود. اما ديگر وقت آن رسيده بود که دلاوري شيپور جنگ با اين اصول و قوانين را بزند تا بلکه نقطه عطفي در شناخت و پيشرفت علم صورت بگيرد.

احتمالاً در حدود سال 1589 ميلادي بود که شما جناب گاليله، اولين شيپورهاي جنگ را نواختيد. گلوله هايي که به نظريه هاي «ارسطو» شليک شد. تا آن زمان تقريباً دو هزار سال بود که هيچ کس حتي به نادرست بودن نظريات «ارسطو» فکر هم نکرده بود، چه برسد به مخالفت با آن. مي دانم که در زمان شما جوي پرقدرت و ناسازگار بر دنياي علم حاکم بود که بهاي مخالفت با خود را جان مخالف مي دانست. اما اين شما بوديد که به خود جرات داديد با تفکرات غلط از علم در آن زمان مقابله کنيد و توهمات علمي را از علم تمييز دهيد.

احتمالا شما مخالفت ها و مبارزات خود را با رد اين موضوع که سرعت سقوط جسم رابطه ايي مستقيم با جرم آن جسم دارد، شروع کرديد. تا آن زمان براساس نظريه «ارسطو» تصور مي شد سرعت سقوط جسم رابطه مستقيم با جرم آن جسم دارد و مستقل از شکل آن است، به اين مفهوم که اگر جسمي دو برابر جسم ديگر جرم داشته باشد، حتماً سرعت سقوطش نيز دو برابر جسم ديگر است.اما شما با انجام يک آزمايش براي رد نظريه «ارسطو»، تلاش هاي خود را آغاز کرديد. شما در سال 1591  يک سبد پر از گوي هاي چوبي و سربي با وزن هاي متفاوت را در دست گرفتيد و به همراه جمعي از دانشجويان به طرف برج پيزا به راه افتاديد. يکي از شاگردانتان تعريف کرده است که: "در راه هر کسي ما را مي ديد با چهره ايي متعجب و نگران مي پرسيد به کجا مي رويد؟ و پاسخ «گاليله» فقط يک حرف بود؛ «مشخص مي شود.» جالب اين بود که چهره ديگر فلاسفه از همه نگران تر بود، چرا که نظرات «گاليله» را به خوبي مي دانستند و از اين موضوع نگران بودند که با آزمايشي که «گاليله» انجام مي دهد حرف چه کسي بر کرسي درستي خواهد نشست."

يکي ديگر از شاگردان شما در جايي ادامه اين ماجرا را اين گونه نقل مي کند: "نهايتاً «گاليله» بالاي برج پيزا ايستاد. دو گوي سربي يک و 10پوندي را در دست گرفت. به همگان نگاه کرد و پرسيد که فکر مي کنيد اگر من اين دو گوي را به طرف زمين رها کنم، چه اتفاقي رخ مي دهد؟ صداي همهمه از جمع حاضر بلند شد. اکثراً مي گفتند گوي 10 پوندي 10 برابر زودتر به زمين خواهد رسيد. جمعي هم که مي خواستند چيزي غير از اين بيان کنند، يا از ترس ديگران يا از ترديد در درستي حرف هاي «گاليله» چيزي بر زبان نياوردند. «گاليله» دو گوي را به دانشجويان مشتاق و استادان متعجب و نگران مخالف با خودش نشان داد و دو گوي را همزمان از بالاي برج به سمت زمين رها کرد. هنگامي که او اين آزمايش را انجام داد دو گوي به علت وجود مقاومت هوا با اختلاف اندکي به زمين رسيدند."

شما توانستيد اصل قديمي ارسطو را رد کنيد و به دانشجويان حاضر در آن جمع جرات مخالفت با اصولي را بدهيد که شايد آن اصول از نظر آنان هم نادرست مي آمد، اما جرات بيان آن را نداشتند.

شما در طول زندگي خود تلاش هاي بسياري براي پيشبرد علم انجام داديد که بر هيچ کس پوشيده نيست. به دست آوردن معادله حرکت شتابدار که خود انقلابي در حرکت شناسي بود، يا بيان اين موضوع که ربايش دو جسم نسبت به هم با مجذور فاصله آن دو رابطه عکس دارد يکي از خدمات بزرگ شما به بشريت است. شما سعي کرديد افکار جهان آن روز را در مورد علم عوض کنيد، چرا که در آن زمان مفهوم علم چنين که امروز با آن سر و کار داريم، نبود و به جرات مي توان گفت پيش قراول علم امروز شما هستيد.

از شما سپاسگزاريم استاد!

م.ح.اربابي فر

بخش دانش و زندگي

اقتباسي از "نگاهي به نقش گاليله در تاريخ علم جديد" نوشته نيوشا قانعي