مدیریت کلاس درس
مديريت کلاس درس
اشاره
امروزه با وجود ايجاد تغييرات عميق در نظام آموزش و پرورش و تغيير در سياست ها و برنامه ريزي هاي آموزشي، بعضي از معلمان در رويارويي با مسائل و مشکلات آموزشي فاقد توانايي هاي لازم و اساسي هستند و از روش هاي قديم و مهارت هاي سنتي و انفرادي براي اداره ي کلاس خود استفاده کنند. همين امر باعث کندي شکل گيري فرايند ياددهي- يادگيري و آسيب پذيري امر آموزش شده است.
تحقيقات بي شمار نشان داده اند، بعضي از مشکلات اخلاقي و اجتماعي نوجوانان ما حاکي از جذاب نبودن محيط مدرسه و کلاس درس و کشمکش هاي اين گونه دانش آموزان با معلمان و در نتيجه افت تحصيلي آنان بوده است. لذا وجود مديريت کارآمد معلمان و ايجاد شرايط لازم براي تسهيل در امر يادگيري در کلاس درس که مطابق نيازها و ويژگي هاي فراگيران باشد، لازمه ي جامعه ي امروزي و راه گشاي بسياري از مشکلات نوجوانان است.
در اين نوشتار، ضمن ارائه ي تعاريفي از مديريت، اصول و هدف هاي آن، مهارت ها و روش هاي مديريتي کلاس درس معرفي و مورد بحث قرار گرفته اند.
بعضي عقيده دارند، مديريت کلاس درس فقط با حفظ نظم و انضباط کلاس قابل طرح است، اما مديريت کلاس درس سخني بس فراتر از آن است.
معلم موفق کسي است که کلاس درس را به گونه اي آماده سازد تا پاسخ گوي تمامي چالش ها در طول تدريس باشد. معلم بايد توانايي هاي خود را بشناسد، روش تدريس خود را ارزيابي کند و اگر روش ها قديمي و کهنه باشند روش پويا و زنده اي را پيش گيرد تا روحيه ي خلاقيت و نوآوري را در نهاد دانش آموزان شکوفا سازد. او بايد روش هاي برخورد با مشکلات درس را بشناسد و راهبردي را اتخاذ کند که فرايند ياددهي- يادگيري را مختل نسازد و مشکلات جزئي کلاس او، به مشکلات کلي و وخيم تبديل نشود. هم چنين بايد رفتاري داشته باشد که دانش آموختگان کلاس درس او، مسائل آموزشي و مشکلات رفتاري خود را در محيطي آرام و سرشار از محبت و غير تهديدآميز حل کنند.
به گفته ي ايرنز، برخي از معلمان در هنر معلمي استعداد بيش تري دارند؛ اگرچه ممکن است ضرورتاً در علم معلمي استعداد خوبي نداشته باشند. اين گروه از معلمان مي توانند، فضاي کلاس را به صورتي ماهرانه براي يادگيري، مساعد و دل انگيز کنند و مسائل و مشکلات انضباطي آن را به حداقل برسانند.
معلمان، علاوه بر کسب مهارت هاي مربوط به هنر معلمي، يعني تسلط بر کلاس و داشتن مهارت هاي آموزشي بايد واکنش ها و راهبردهاي معين ديگري را نيز براي اداره ي کلاس درس ياد بگيرند.
مطالعات متعدد نشان داده است، معلم کارآمد و فعال معلمي است که مي تواند براساس توانايي خود، به هدف هاي مورد نظر يادگيري و نيز دو مهارت زير دست يابد:
1. مديريت اداره ي کلاس
2. تدريس کارآ
مديريت کلاس چيست؟
مهم ترين دغدغه ي معلمان مبتدي، از اداره ي کلاس و يا به تعبيري مديريت اداره ي کلاس درس ناشي مي شود. برقراري نظم و کنترل کلاس و تدريس موفق، مجموعه نگراني هاي اين گونه معلمان است. بنابراين آگاهي از مفهوم مديريت کلاس و راهبردهاي آن، راهي براي رفع اين نگراني هاست.
در تعريف مديريت کلاس درس گفته شده است: «مديريت کلاس درس ايجاد شرايط لازم براي تحقق يادگيري است.» بر اين اساس مي توان استنتاج کرد، مهارت هاي مديريت کلاس درس، سنگ بناي کل موفقيت در تدريس است. اين امر به ويژه در کلاس هاي درس مدرسه هاي ايران که مملو از دانش آموزاني است که گاهي شمار آنان بالاتر از حد استاندارد است، از اهميت ويژه اي برخوردار است.
اهداف مديريت کلاس
هدف هاي عمده ي مديريت کلاس شامل موارد زير است:
الف) برنامه ريزي درسي بر پايه ي آميزه اي از تنوع و هدف
ب) ارائه ي دستورالعمل هاي شفاف به دانش آموزان در مورد فعاليت هاي درسي
ج) هدايت و نظارت بر يادگيري و فعاليت هاي دانش آموزان
د) به کارگيري ابزارهاي آموزشي و منابع يادگيري و تدريس
ه) حرکت منطقي از يک مرحله ي تدريس به مرحله ي ديگر
و) زمان بندي فعاليت هاي کلاس و ايجاد توازن در آن ها
ز) شروع و خاتمه ي هدفمند درس
معلمان با بررسي هدف ها و مؤلفه هاي مديريت کلاس درس، تأمل در مورد کلاس هاي خود، بازديد از کلاس هاي ديگر همکاران و گفت وگو با کارشناسان، نگرشي همه جانبه در مورد مديريت کلاس پيدا مي کنند.
اصول مديريت کلاس
از مهم ترين اصول کلاس داري، کارآيي و جامع الاطراف بودن معلم است. معلم کارآ معلمي است که بر مطالب درسي تسلط دارد، کارها و اعمال او سازمان يافته و منظم و داراي اعتماد به نفس است، به دانش آموزان نيز اعتماد مي کند و شکيباست.
به تعبيري ديگر، نخستين پيش درآمد براي اعمال مديريت بر کلاس و ايجاد شرايط بهينه براي يادگيري اين است که معلم فردي کارآ باشد تا از مهارت هاي مديريت کلاس درس بهره گيرد.
جامع الاطراف بودن معلم، دومين پيش درآمد براي اعمال مديريت بر کلاس است.
معلمان سه گونه اند:
1. توضيح دهنده
2. مشارکت دهنده
3. توانمندساز
معلم توضيح دهنده بر موضوع درس تسلط دارد، اما آگاهي او از روش تدريس اندک است. تدريس او بر محور سخن راني و توضيح استوار است و برخي دانش آموزان با او همراه هستند.
معلم مشارکت دهنده بر موضوع درس تسلط دارد و افزون بر آن، با روش تدريس نيز آشناست. چنين معلمي مي کوشد تا از فعاليت هاي جالب بهره گيرد، دانش آموزان را در کارها مشارکت دهد، و در عين حال مديريت صحيحي را در کلاس اعمال کند.
معلم توانمندساز در مرحله ي عالي حرفه اي قرار دارد. او نه فقط موضوع درس و روش تدريس را به خوبي مي شناسد، بلکه به تفکرات و احساسات دانش آموزان نيز توجه دارد.چنين معلمي اعتماد به نفس بالايي دارد، به حدي که دانش آموزان را در مديريت کلاس درس سهيم مي کند يا اين که کلاس درس را يکسره به آنان مي سپارد و خود راهنما مي شود، با گفت و گو و مشورت با دانش آموزان تصميم مي گيرد تا در آنان توان يادگيري را عملي سازد.
مهارت هاي مديريت کلاس
مديريت کلاس بر دو مهارت به هم پيوسته و اساسي استوار است:
1. تصميم گيري
2. اقدام
تصميم گيري يعني، چه اقدامي را چگونه، چه وقت، و به وسيله ي چه کسي بايد انجام داد.
اقدام يعني، عملي که در کلاس درس تحقق مي پذيرد. مانند تأکيد بر نکته هاي تدريس،استفاده از تخته سياه و...
از اين رو، مهارت هاي اساسي و ضروري براي مديريت کلاس درس، به منزله ي اتخاذ تصميم مناسب و تبديل آن به اقدامي مؤثر است.
مديريت کلاس درس زرهي نيست که معلمان از نخستين روز تدريس بر تن کنند و خود را در برابر مشکلات کلاس و چالش ها ايمن سازند، بلکه مهارتي است که هر روز با تجربه و تأمل و دقت معلم در کلاس کامل مي شود و معلم را در امر تدريس کارآمدتر مي سازد.
روش هاي مديريت کلاس
انتخاب روش صحيح مديريت کلاس درس و سازمان دهي آن، از علائم موفقيت معلم به شمار مي آيد. انتخاب هرگونه شيوه ي مديريتي، به سبک تدريس و هدف هاي معلم بستگي دارد. معلمان با به کارگيري روش مديريت مناسب کلاس درس خود مي توانند، در پرورش مهارت هاي اجتماعي، خلاقيت ها و توانايي هاي دانش آموزان نقش مهمي داشته باشند و مشکلات انضباطي کمتري در کلاس خود مشاهده کنند.
اداره کردن چنين محيطي، نيازمند تصميمات آني و اقدامات سريع و مداوم است و به مهارت هاي خاص مديريتي و گاهي تلفيق از چند روش مديريتي نياز دارد. در اين جا سه روش مديريت کلاس درس ارائه مي شود.
1. روش رفتارگرايانه: رويکرد رفتارگرايانه به اين نکته تأکيد دارد که معلم بايد تصميمي اتخاذ کند تا در کلاس درس او مشکلي به وجود نيايد. از آغاز سال تحصيلي، معلم موظف است قوانين و مقررات کلاس درس را وضع کند. دانش آموزان نيز موظف اند آن قوانين را اجرا کنند. فرايند تقويت از طريق پاداش دادن به رفتارهاي مطلوب و پس گرفتن امتياز در صورت بروز رفتارهاي غيرمطلوب، در اين روش مؤثر است. اقتدار معلم در اين روش کاملاً محفوظ است و معلم در وضع و حفظ مقررات کلاس، از اين اقتدار بهره مي جويد.
2. روش تعامل گرايانه: در اين روش، مشکلات کلاس پيامد طبيعي حضور دانش آموزان تلقي مي شود، غيرمنتظره به نظر نمي رسد و مانند فعاليت هاي حل مسئله در کلاس، مورد توجه قرار مي گيرد و حل و فصل مي شود.
3. روش غيرمداخله جويانه: اين روش حد وسط دو روش رفتارگرايانه و تعامل گرايانه است. مداخله ي معلم در حل مشکلات کلاس بسيار اندک است. هدف اصلي در اين روش، ارتقاي رشد فردي دانش آموزان و آزادي آنان است. معلمان در اين روش با دانش آموزان خود رابطه ي مشاوره اي دارند و معلم در فعاليت هاي کلاس نقشي حمايتي از دانش آموز دارد.اين روش حداقل اقتدار را براي معلم در نظر مي گيرد و به جاي آن، بيش تر به تقويت روابط ميان معلم و دانش آموز تأکيد دارد.
به طور کلي نمي توان گفت کدام روش کارآمدتر يا فاقد کارايي است. روشي براي معلم کارآمد است که بهترين نتيجه را در کلاس درس او داشته باشد. بنابراين معلم بايد روش هاي متعدد را در کلاس خود بيازمايد و کارآمدترين را انتخاب کند. البته به صراحت مي توان گفت، شمار معلماني که از نظر سبک يکي از روش هاي مديريت رفتارگرايانه يا تعامل گرايانه يا غيرمداخله جو را اعمال مي کنند، اندک است. اکثر معلمان بدون اين که از روش مديريت کلاس درس خود آگاه باشند، ترکيبي از سه نوع مديريت را مورد استفاده قرار مي دهند. اين معلمان روش مديريت صحيح و علمي و استاندارد را در هر لحظه از زمان تدريس خود به کار مي گيرند و کلاس درس آن ها هميشه فعال و زنده و پر از نشاط و انگيزه ي يادگيري است.
مطالب مرتبط
مرکز يادگيري سايت تبيان- تنظيم:شکوفه باصري