تغییر کتاب‌های درسی در ایران

تغییر کردن کتب درسی امری اجتناب‌ناپذیر و البته ضروری است. اساساً با گذر ایام و به‌وجود آمدن نسل‌های جدید لازم است کتب درسی مورد بازنگری قرار گرفته و اصطلاحاً به‌روز شوند. اما حد و مرز این تغییر چیست؟

همان‌طور که گفته شد تغییر کتاب‌های درسی امری لازم و ضروری است و این اتفاق در تمام کشورها صورت می‌پذیرد؛ در این میان نکته‌ی مهم و قابل توجه این است که تغییر کتب درسی در کشورهای دیگر به صورت جزیی است نه کلی. اما این ماجرا در ایران روند دیگری دارد.

ماه‌نامه‌ی "همشهری کتاب"با مروری کوتاه بر نوع تغییر کتاب‌های فارسی از سال 1357 تا 1386 به بررسی روند تغییر کتب درسی در ایران پرداخته و می‌گوید: غیر از تغییر کتاب‌های فارسی در سال 58 و 89، که به‌صورت جزیی انجام شد، تمام تغییرهای صورت گرفته در سال‌های بعد(73 تا 75؛ 76 تا 79؛ 80 تا 85 و 86 تا 89)به صورت کلی انجام شده و تغییرها هم، اجتماعی، ادبی، فعالیتی و گاه تربیتی(دینی و ارزشی)بوده است. و صد البته مجری انجام این تغییرات نیز کسی نبوده است جز "دولت".

تغییرهای صورت‌گرفته در دیگر کشورها معمولاً تغییرات کلی نبوده و بیشتر به صورت جزیی انجام شده است. به عنوان مثال کشور استرالیا تنها یک‌بار(در سال 1991) سرفصل‌های کتب درسی مقطع دبستان، راهنمایی و دبیرستان را تغییر داده؛ اوضاع در کشورهایی مانند: انگلستان، فرانسه و... نیز تقریباً به همین صورت بوده است.

از طرف دیگر وقتی نظام آموزشی دیگر کشورها را مرور می‌کنیم خواهیم دید که در اغلب آن‌ها دولت یا مقام مسوول در زمینه‌ی امور آموزشی، متن کتاب‌های درسی را معین نمی‌کند. به این معنی که کتاب‌های واحدی وجود ندارند که در سراسر کشور تدریس شوند. بلکه دولت تعیین می‌کند که دانش‌آموزان باید در پایان هر مقطع چه مهارت‌هایی را کسب کنند و این مدارس و معلمان هستند که کتاب‌های مناسب با موضوعات مشخص شده را انتخاب می‌کنند.

به‌طور مثال در کشورهایی مانند: انگلستان، فرانسه، استرالیا، ژاپن، آمریکا و نیوزلند، معلمان یا کمیسیون آموزش محلی وظیفه‌ی انتخاب کتاب‌های درسی را به عهده دارند. البته گاهی دولت‌ها کتاب‌هایی را برای تدریس به معلمان پیشنهاد می‌دهند و آن‌ها موظفند یکی از کتاب‌های پیشنهاد شده را انتخاب کنند اما در این حالت هم دست معلم در انتخاب کتاب باز بوده و اجباری برای تدریس یک کتاب واحد وجود ندارد.

نکته‌ی دیگری که با بررسی نظام آموزشی کشورهای مذکور به آن برمی‌خوریم این است که وظیفه‌ی تولید و نشر کتاب‌های درسی به عهده‌ی دولت نبوده و معمولاً بخش خصوصی(در بعضی از کشورها با همکاری دولت) این کار را انجام می‌دهد.

علاوه بر این در بعضی از کشورها مانند نیوزلند، مدرسه کتاب‌ها را به دانش‌آموزان قرض داده و در پایان سال تحصیلی اگر کتاب‌ها آسیب‌ دیده بودند، والدین موظف به پرداخت جریمه هستند. در کشورهایی مانند آمریکا و ژاپن نیز کتاب‌های مقطع ابتدایی به صورت رایگان بین دانش‌آموزان توزیع می‌گردد.

گروه کتاب تبیان - امیر مقیمی