زهره و ميزباني از حيات

فضاپيماي سريع السير زهره (Venus Express)، که متعلق به سازمان فضايي اروپا (اسا) است، به دانشمندان علوم سياره اي امکان مي دهد که درباره ي اين که آيا سياره ي زهره زماني اقيانوس داشته است يا خير تحقيق کنند. اگر چنين بوده باشد، شايد اين سياره هم زماني مانند زمين ميزبان حيات بوده است.

اين روزها زمين و زهره کاملاً متفاوت از يکديگر به نظر مي رسند. زمين سياره اي سرسبز، معتدل و سرشار از حيات است در حالي که زهره جهنمي وحشتناک است که سطح آن در دمايي بالاتر از فِر آشپزخانه برشته مي شود! با اين حال، هر دو سياره شباهت هاي چشمگيري نيز دارند. هر دو آن ها اندازه اي تقريباً يکسان دارند و امروز، به برکت وجود مدار گرد سريع السير زهره، دانشمندان علوم سياره اي متوجه ديگر شباهت هاي اين دو سياره شده اند.

ترکيب اصلي زهره و زمين بسيار شبيه يکديگر است اما يک تفاوت مهم وجود دارد؛ اين که زهره مقدار بسيار کمي آب دارد. اگر حجم اقيانوس هاي زمين به طور يکنواخت در سرتاسر آن گسترده مي شد، لايه اي به قطر 3 کيلومتر ايجاد مي کرد. اگر شما حجم بخار آب موجود در جوّ زهره را فشرده و اين آب را بر سطح آن پراکنده کنيد، لايه اي به قطر 3 سانتي متر ايجاد خواهد کرد.

البته شباهت ديگري وجود دارد. ميلياردها سال پيش، احتمالاً سياره ي زهره مقدار قابل توجهي آب داشته است. فضاپيماي سريع السير زهره قاطعانه تأييد کرد که اين سياره مقدار بسياري از آب خود را از دست داده است. اين امر به اين سبب رخ داده که تابش فرابنفش خورشيد وارد جوّ زهره شده و مولکول هاي آب را به اتم هاي سازنده اش تجزيه کرده است: دو اتم هيدروژن و يک اتم اکسيژن. سپس اين اتم ها به فضا فرار کرده اند.

با اندازه گيري سرعت فرار اين اتم ها به فضا معلوم شد که ميزان فرار هيدروژن دو برابر اکسيژن است. بنابراين تصور مي شود که آب منشأ اين يون هاي فراري باشد. همچنين اين فضاپيما نشان داد که لايه هاي بالايي جوّ زهره به تدريج از ايزوتوپ سنگين هيدروژن، که دوتريوم نام دارد، غني مي شود چرا که فرار از دام گرانش سياره براي هيدروژن سنگين دشوارتر است.

کالين ويلسون، از دانشگاه آکسفورد انگلستان، مي گويد: «همه چيز در اين سياره حاکي از وجود مقدار بسياري آب در گذشته ي آن است». اما اين الزاماً به آن معنا نيست که در سطح اين سياره اقيانوس هايي وجود داشته است.

اريک چَسفيِر، از دانشگاه پاريس – سود فرانسه، مدلي رايانه اي ساخته که نشان مي دهد سياره ي زهره در ابتداي عمرش، يعني زماني که سطح آن کاملاً مذاب بوده، مقدار قابل توجهي آب در جوّ خود داشته است. وقتي مولکول هاي آب توسط نور خورشيد به اتم هاي سازنده تجزيه شدند و به فضا فرار کردند، احتمالاً با اُفت دما سطح سياره جامد شده است. به عبارت ديگر، اقيانوسي وجود نداشته است.

آزمودن اين فرضيه دشوار است، اما پرسشي مهم است. اگر زهره داراي آب سطحي بوده، شايد در دوران ابتدايي خود سکونت پذير هم بوده است. حتي اگر اين مسئله درست باشد، مدل چَسفيِر شامل اين موضوع نيست که پس از جامد شدن سطح سياره، بيشترِ آب با برخورد دنباله دارها با زهره به آنجا آورده شده است. و دنباله دارها حجم هايي از آب راکد را ايجاد کرده اند که ممکن است حيات در آن ها شکل گرفته باشد.

پرسش هاي بي پاسخ بسياري در اين زمينه وجود دارد.  چَسفيِر مي گويد: «بايد از ارتباط ميان اقيانوس هاي ماگما و جوّ و تحول آن ها مدل هاي بيشتري بسازيم تا بهتر به نحوه ي تحول زهره ي جوان پي ببريم».

ترجمه: الهام شعباني 

منبع: esa.int

به نقل از: ماهنامه نجوم

تنظيم براي تبيان: م.ح.اربابي فر