کوچولوهايي که دنيا را تکان دادند

تا حالا فکر کرده‏ايد که يک کتاب چقدر مي‏تواند خطرناک باشد؟

1. تا حالا به ماهيت وجودي کتاب دقت کرده‏ايد؟ يک سري کاغذ که همه از يک سمت به هم چسبيده‏اند و شما دانه‏دانه که لاي کاغذها را باز کنيد و چيزهايي را که رويشان نوشته بخوانيد يک چيزي دستگيرتان مي‏شود. اينکه کتاب اختراع چه کسي بود، خيلي مهم نيست؛ مهم اين است که اين جسم مکعبي شکل کوچک گاهي وقت‏ها باعث يک تاثير بزرگ در زندگي هر کسي مي‏شود؛ تاثيري که شايد تا آخر عمر از ذهن خواننده نرود. حتما همه شما تا حالا از اين کتاب‏هاي تاثيرگذار خوانده‏ايد. حالا کمي از بالاتر به ماجرا نگاه کنيد. فرض کنيد کتابي که مي‏تواند شما را متحول کند، بتواند روي بقيه افراد جامعه هم يک چنين تاثيري بگذارد؛ تاثيري که تا آخر عمر مي‏ماند. حالا فرض کنيد کتاب به زبان‏هاي ديگر ترجمه شود و بتواند روي همه مردم دنيا تاثير بگذارد. اين‏جور کتاب‏ها مي‏توانند جامعه را متحول کنند؛ اصلا مي‏توانند تاريخ را متحول کنند. تعداد اين کتاب‏ها کم نيست اما ما ده تا از مهم‏ترين‏هايشان را فهرست کرده‏ايم تا شما بهتر بتوانيد از نحوه کار اين مکعب مستطيل‏هاي کوچک سر در بياوريد.

زمينه‏ساز جنگ جهاني دوم

نبرد من، اثر آدولف هيتلر

هيتلر چهره‏اول جنگ جهاني دوم است. طبيعي است که وقتي آدم به اين مهمي يک کتاب مهم بنويسد، چقدر معروف و تاثيرگذار خواهد بود. حزب‏ نازي سال 1933 به رهبري هيتلر، آلمان را تسخير کرد. نازي‏ها هم که مي‏دانيد چه‏جور آدم‏هايي بودند؛ هر چه نماد دموکراسي در آلمان بود نابود شد و فاشيست‏ها شروع  کردند به جولان دادن. هيتلر سردسته‏ نازي‏ها قبلا و در زندان کتابي نوشته بود که در آن تمام برنامه‏هاي حزب نازي، دقيقا با همه جزييات ترسناکش را آورده  بود. هيتلر اين کتاب را که بيشتر شکل بيوگرافي داشت تقديم کرده بود به همه 16 نفر نازي‏اي که در شورش مونيخ مرده بودند. حزب نازي هيچ‏جور بهتري نمي‏توانست عقايدش را تبليغ کند. 11 ميليون و 500 هزار نسخه از کتاب فروش رفت تا جنگ جهاني دوم شروع شد. کتاب هيتلر به زبان‏هاي ديگر هم ترجمه شد اما براي ترجمه آن اتفاق عجيبي افتاد؛ خود هيتلر دستور سانسور کتابش را داد اما هيچ کدام از اينها نتوانست جلوي تاثير کتاب در دنيا را بگيرد. حتي هنوز و سال‏ بعد از مرگ هيتلر هم کتابش مبداً تفکرات همه فاشيست‏هاست.

زمينه‏ساز جنگ جهاني اول

قدرت دريايي، اثر آلفرد ماهان

ماهان کلا کار خيلي مهمي نکرد؛ بيشتر شانس بود که اين‏قدر معروفش کرد. او يک افسر نيروي دريايي بود؛ البته خيلي هم از امور نظامي سررشته نداشت و فقط يک بار در جنگ داخلي آمريکا شرکت کرده بود. در دوراني که افسر بود به خاطر اينکه حوصله‏اش سر نرود. شروع کرد به نوشتن يک کتاب درباره اهميت نيروي دريايي. ماهان در کتابش نوشت که اين چند تا کشتي‏اي که به نظر شما اهميت چنداني ندارد، مي‏توانند به عنوان بهترين وسيله براي جنگ استفاده شوند. او مي‏گويد آب بهترين راه براي جنگ است و موانعي که بر سرحرکت در خشکي وجود دارد در راه‏هاي آبي نيست. ماهان نوشت که در طول تاريخ هر کشوري قدرت اول دريايي بوده، قدرت اول سياسي هم بوده. کتاب باعث شد تا همه کشورها به ياد کشتي‏هايشان بيفتند و نيروي دريايي‏شان را منظم کنند. کتاب ماهان به همه زبان‏ها ترجمه شد؛ حتي به ژاپني. ژاپني‏ها به همه افسران دريايي‏شان يک نسخه از کتاب را هديه مي‏کردند. همين نيروي دريايي بود که باعث شد جنگ‏ها در مسيرهاي طولاني‏تري اتفاق بيفتند و به جاي اينکه  کشور همسايه‏اش بجنگد، قاره‏اي بتواند با يک قاره ديگر بجنگد.

زمينه‏ساز کنترل جمعيت

اصل جمعيت اثر تامس مالتوس

اواخر قرن 18 بود که يک سري آدم خوشحال در جهان پيدا شدند و شروع کردند به خيال‏بافي‏هاي گل و بلبل؛ چيزهايي از قبيل پيدا کردن اتوپيا يا همان آرمانشهر يا مثلا اينکه زندگي آن‏قدر خوب خواهد شد که ديگر لازم نيست آدم‏ها بخوابند و خلاصه اينکه همه فرشته مي‏شوند و همه چيز خوب مي‏شود و از اين حرف‏ها. اين وسط يک آدم رئاليست به اسم مالتوس آمد و به همه آنها گفت که کاسه کوزه‏شان را جمع کنند و برگردند به واقعيت کثيف جامعه رساله کوتاه مالتوس سال 1798 در آمد. مهم‏ترين توصيه‏ مالتوس اين بود که به جاي اين همه خوشحالي بياييد و جمعيت را کنترل کنيد که همين يک ذره امکاناتي که در اختيارتان هست از دستتان نرود. مالتوس مي‏گفت بچه‏دار شدن خيلي راحت است اما تهيه غذا و لباس برايشان به همان راحتي نيست. او مي‏گفت تا وقتي يک آدم مجرد مطمئن نشده که امکاناتش را دارد اصلا نبايد ازدواج کند، چه برسد به اينکه بچه‏دار شود. بعد از انتشار اين کتاب، گروهي باقي نماند که به آن اعتراض نکرده باشد. مالتوس به خيلي چيزها مثل اشاعه فساد و سد شدن بر سر راه ازدواج جوان‏ها محکوم شد اما حالا حرفش کم و بيش مورد قبول همه است.

زمينه‏ساز جنگ داخلي آمريکا

کلبه عمو تم، اثر هريت بيچر استو

همه ما «عمو تم» را مي‏شناسيم؛ سياه‏پوست بدبختي که شرح زجرهايش حتي در کتاب ادبيات دبيرستانمان هم چاپ شده بود. کلبه عمو تم وقتي نوشته شد که بردگي سياه‏ها در آمريکا تبديل به دردسر بزرگي شده بود و ديگر داشت صداي همه را در مي‏آورد. البته کتاب‏هايي که در مورد زجر سياهان نوشته شده کم نيست اما اين يکي ديگر آخر ماجرا بود. تام يک برده سياه پوست است که در اين کتاب، هر رنجي را که فکر کنيد تحمل مي‏کند و آخرش هم کشته مي‏شود. خيلي از منتقدها مي‏گويند کتاب هريت اصلا يک شرح واقعي از زندگي سياه‏ها نيست و کلا تحريف واقعيت است که براي ايجاد دو دستگي و جنگ بين آمريکايي‏ها انجام شده. بعد از سرو صداي اين کتاب جنوبي‏ها شروع کردند به اعتراض عليه شمالي‏ها که بيچراستو هم بينشان بود. شمالي‏ها هم به آبراهام لينکلن راي دادند که براي حال‏گيري جنوبي‏ها برده‏داري را لغو کرد. اما جنگ ديگر چيزي نبود که بشود جلويش را گرفت. بيچراستو که خيلي‏ها بعد از چاپ کتاب به او مي‏گفتند «ابليس»، به زودي در همه دنيا اسم معروفي شد. او تا آخر عمرش کلي رساله و کتاب ديگر نوشت که همه دفاعي بودند براي اثبات واقعي بودن ماجراي عمو تم.

زمينه‏ساز بحث در باب تکامل

اصل انواع، اثر چارلز داروين

قرن 19، قرن آدم‏هاي بزرگ و اسم‏هاي مشهور بود اما بين آن همه آدم مشهور، هيچ‏کس ديگر غير از کارل مارکس به اندازه داروين بر فکر بشر تاثير نگذاشته. داروينيسم هم به اندازه مارکسيسم روي فکر عموم تاثير گذاشته. داروين يک دانشمند بود؛ دانشمندي که روي گونه‏هاي زيستي مطالعه مي‏کرد. مهم‏ترين سوالي که براي او مطرح بود، ظهور و نابودي گونه‏ها بود. با چند نمونه و مطالعه چند نظريه ديگر، داروين نظريه عجيبي را مطرح کرد؛ نظريه‏اي که از بس متفاوت بود، خيلي زود همه دنيا را گرفت. داروين مي‏گفت موجودات به مرور تکامل پيدا مي‏کنند. رساله داروين را دانشمند ديگري به اسم والاس خواند و تنظيم کرد. اين نظريه‏ها اولين بار سال 1858 در يک رونامه چاپ شد و بعد از آن بود که به شکل کتاب در آمد. فقط 24 هزار جلد آن در انگلستان منتشر و تقريباً به همه زيان‏هاي دنيا ترجمه شد. چهار فصل کتاب درباره خود نظريه است و چهار فصل بعدي جواب دادن به اشکالاتي است که مي‏توان به کتاب وارد کرد. اما اين چهار فصل هم نتوانسته همه اشکالات را جواب بدهد؛ به طوري که داروينيسم هنوز تعداد زيادي منتقد دارد که کليسا در راس آنهاست.

زمينه‏ساز علم روان‏شناسي جديد

خوابگزاري، اثر زيگموند فرويد

روان‏شناسي هميشه يکي از علوم جذاب و عجيب بوده چون با چيزي غيرقابل پيش‏بيني و ناشناخته سرو کار دارد. ذهن انسان هنوز هم پيچيدگي‏هاي زيادي دارد. نظريه‏هاي فرويد سوئيسي که قرار بود جواب يک سري از اين مسائل عجيب و غريب را بدهد، خيلي زود همه‏گير شد. فرويد پزشک بود و نظريه‏هاي يک دانشمند به نام شارکو روي او تاثير زيادي گذاشت. شارکو مي‏گفت با هيپنوتيزم مي‏شود بعضي بيماري‏هاي رواني را درمان کرد. فرويد هم سعي کرد بيمارانش را با اين روش درمان کند اما اين راه بيشتر از اينکه روي بيمارانش تاثير بگذارد، روي خودش تاثير گذاشت و خواب را به موضوع مورد علاقه‏اش تبديل کرد. او از خواب به عنوان يک راه براي داخل شدن به ناخودآگاه انسان‏ها استفاده مي‏کرد. ناخودآگاه آدم‏ها تبديل شد به يک موضوع مهم در درمان و کشف بيماري‏هاي رواني‏شان. همين توجه به ناخودآگاه بود که علم روان‏شناسي را کلا متحول کرد و باعث به وجود آمدن نوع جديدي از اين علم شد.

زمينه‏ساز عصر استعمار

شهريار، اثر نيکولو ماکياولي

کتاب «شهريار» را يک نويسنده خودشيرين به اسم ماکياولي نوشت و تقديمش کرد به لوزنستو، پادشاه ايتاليا. ماکياولي خودش يک آدم وحشي و بد جنس بود که اسمش روي مکتبي به اسم ماکياوليسم مانده. ماکياوليسم يعني علم دستيابي به قدرت با هر وسيله‏اي از قبيل ظلم و خباثت و خلاصه هر چيز بد ديگر به همه صفت‏هاي بد او بايد پاچه‏ خاري را هم اضافه کنيد. ماکياولي در کتابش همه صفات بدي را که يک پادشاه بايد داشته باشد فهرست کرده و روي صفحه‏ اولش نوشته: «هديه‏اي بهتر از اين پيدا نکردم که آنچه در سال‏هاي متمادي با رنج بسيار آموختم تقديم کنم تا در فرصت کوتاهي بتوان آن رابه کار بست.» منظور و از چيزهايي که آموخته‏ اين است که حاکم‏ها چطور بايد قدرت را به دست بياورند و آن را حفظ کنند. کتاب شهريار سال 1513 تقديم شد به دربار اما انتشارش تا 1532 عقب افتاد. بعد از آن حتي تا قرن 21 شهريار، الگوي خيلي از ديکتاتورها بود. هيتلر و موسوليني هم از آن استفاده کرده‏اند و خيلي وقت‏ها از انتشار آن بين مردم جلوگيري مي‏شد. شهريار درست و حسابي ظلم کردن را به ديکتاتورها ياد داده و چيزي که از اين کتاب باقي مانده يک عصر سياسي است؛ عصر استعمار.

زمينه ساز مارکسيسم

سرمايه، اثر کارل مارکس

مارکس در شرايطي زندگي مي‏کرد که آشوب و هرج و مرج دنيا را گرفته بود؛ يعني حوالي سال‏هاي 1830. انقلاب کبير فرانسه هنوز در ذهن مردم بود و انقلاب‏ها و جنجال‏هاي پشت سر هم در اروپا همه را ناراضي کرده بود. مارکس در آلمان به دنيا آمد. آرزو داشت استاد دانشگاه بشود اما چون نمي‏توانست جلوي زبانش را نگه دارد و هميشه به همه چيز معترض بود، او را به دانشگاه راه ندادند. به خاطر همين روزنامه‏نگار شد و در روزنامه خودش شروع کرد به شلوغ کاري (مارکس در روزنامه‏اش شش مقاله هم درباره ايران نوشته). در زمان مارکس وضعيت دقيقا جوري بود مثل فضاي داستان اوليور تويست. بچه‏ها از نه، ده سالگي روزي بالاي ده ساعت در کارخانه‏ها کار مي‏کردند و مرگ و مير بين آنها خيلي زياد بود. در مورد زنان و مردان کارگر هم وضع به همين شکل بود. بين اين همه نظريه‏پردازي مختلف، مارکس نظريه‏اي در حمايت از کارگرها مطرح کرد که خيلي زود معروف و همه‏گير شد. مارکس نظريه‏هايش را مو به مو در کتاب «سرمايه» نوشت. کتابش منتقدهاي زيادي داشت. از آن طرف اما اين کتاب شد کتاب انقلاب روسيه و چين و براي نيم قرن نصف دنيا را گرفت.

زمينه‏ساز عصر سرمايه‏داري

ثروت ملل، اثر آدام اسميت

آدام اسميت کتابش را در دوره مهمي نوشت؛ سال 1776 در اين دوره تاريخ داشت متحول مي‏شد؛ از يک طرف انقلاب آمريکا و فرانسه شروع شده بود و از طرف ديگر اختراع اسب بخار داشت دنياي صنعت را زير و رو مي‏کرد. کار فرماها، کارگرها را استثمار مي‏کردند، مردم حقوق سياسي نداشتند و تعداد مستعمره‏ها روز به روز زياد مي‏شد در همين روزها اسميت که يک دانشجوي اسکاتلندي بود که کم کم معروف شده بود و کرسي استادي داشت، تصميم گرفت کتابي بنويسد و در آن همه عقايد غلط را بنويسد و نقد کند. کتاب ثروت ملل بيشتر شبيه يک رساله سياسي است. اسميت در کتابش درباره اين نوشته که مهم‏ترين محرک آدم‏ها منافع شخصي‏شان است يا اينکه دولت نبايد در اقتصاد دخالت کند و چيزهايي مثل اين شانسي که اسميت آورد اين بود که کتابش وقت خيلي مناسبي چاپ شد؛ وقتي که دقيقا ذهن همه درگير همين مسائلي بود که او درباره‏شان بحث کرده بود و همين باعث شد که اين‏قدر معروف شود. کتاب اسميت باعث شد انگلستان در قرن 19، بزرگ‏ترين و ثروتمندترين امپراتوري جهان باشد.

زمينه‏ساز علم جديد

اصول، اثر آيزاک نيوتن

«نمي‏دانم من در نظر جهان چگونه جلوه مي‏کنم اما در نظر خودم مانند پسر بچه‏اي هستم که در کنار دريا به بازي مشغول است. گاه با پيدا کردن سنگريزه  يا گوش‏ماهي خودم را مشغول مي‏کنم. در حالي که اقيانوس عظيم حقيقت مقابل من قرار گرفته و اسرار آن کشف نشده باقي مانده.» نيوتن کسي بود که وقتي يک سيب از درخت مي‏افتاد روي سرش، جاذبه زمين را کشف مي‏کرد؛ حالا تصور کنيد باقي حقايقي را که در زندگي‏اش کشف کرده و چيزهايي که فهميده اما کشف نکرده چقدر است. نيوتن همه اينها را به اضافه قوانيني که تنظيم کرده، در يک کتاب آورده. کتاب «اصول» شرح تمام نبوغ نيوتن است؛ يعني همان سه اصل اساسي و معروف او. کتاب اواخر قرن 17 چاپ شد. فقط چند نفر از دانشمندان زمان خودش توانستند مطالبش را بفهمند. البته نيوتن مي‏خواست کتاب را طوري بنويسد که براي همه قابل فهم باشد اما کتاب اين طور از آب در نيامده بود. هنوز هم تعداد بسيار کمي از آدم‏ها اين کتاب را به طور کامل خوانده‏اند اما همه مطالب اين کتاب را مي‏دانند؛ اصولي که هنوز در علم مکانيک مي‏توانند هر مساله‏اي را حل کنند.

منبع : همشهري جوان