اطلاعاتی درباره ی بیماری های کلیوی

23 تا 30 آبان ماه، با عنوان "هفته حمایت از بیماران کلیوی" در کشور نامگذاری شده است.

یكی از بیماری هایی كه افراد بسیاری در نقاط مختلف جهان با آن دست و پنجه نرم می كنند، "بیماری كلیوی" است. افراد از زمان بروز این بیماری، باید به طور مرتب و مداوم تحت درمان قرار بگیرند و زمانی كه دیگر هیچ دارویی جوابگوی آنها نباشد، پیوند كلیه تنها راه باقیمانده برای ادامه حیات این بیماران است.

در حال حاضر 15000 بیمار دیالیزی وجود دارد كه برای ادامه زندگی، هفته ای 3 بار دیالیز می شوند و سالانه 17 درصد به آنها افـزوده می ‌شـود. بسیاری از افراد جامعه از بیماری حاد کلیوی خود اطلاع ندارند. در حالی که با یک آزمایش خون به راحتی می توانند مسیر زندگی خود را قبل از گرفتار شدن در چنگال دیالیزی تغییر دهند.

نرخ مرگ و میر سالانه بیماران دیالیزی در كشورهای پیشرفته بالای 20 درصد است، در حالی كه این رقم در ایران كمتر از 16 درصد است كه دلیل اصلـی آن، بـالا بـودن سن گیرندگان دیالیز در آن كشورهاست‌.

از سوی دیگر رقم پیوند كلیه در ایران 24 مورد به ازای هر یك میلیون نفر است كه این رقم در كشور‌های در حال توسعه 1 تا 5 مـورد و در كشورهـای پیشرفتـه 20 تا 40 مـورد اسـت و علـت اصلی بالا بودن آمار ایران در زمینه پیوند كلیه، مجاز بودن پیوند کلیه از فرد زنده است كه 80 درصد موارد را شامل می ‌شود، در حالی كه در كشورهای دیگر این کار جایز نیست‌.

علائم هشدار دهنده ابتلا به بیماری كلیوی عبارتند از:

تورم اطراف چشم‌ ها، درد در قسمت پهلوها و زیر دنده‌ ها، بالا بودن فشار خون و تكرر ادرار مخصوصا در شب.

اكثر بیماران کلیوی به علت ناآشنایی با علائم و نشانه‌ های بیماری كلیه و عدم درمان به موقع، متحمل رنج و به وجود آمدن عوارض روانی و اجتماعی می ‌شوند. كنترل به موقع فشار خون، متعادل نگه داشتن وزن بدن، پرهیز از خوردن غذاهای مانده، پرچرب و پرنمك و خودداری كردن از مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشك، باعث جلوگیری و پیشگیری از بیماری كلیه می‌ شود.

كار كلیه چیست؟

كلیه به شكل لوبیا و به اندازه مشت هر فرد بوده و محل آن نزدیك به وسط پشت فرد، درست زیر قفسه سینه است. كلیه ها، اندام های تخصصی تصفیه خون هستند، زیرا هر روز 200 واحد خون را برای دفع 2 واحد مواد و آب اضافی، تصفیه می كنند.

علاوه بر دفع ضایعات، كلیه ها سه هورمون مهم نیز ترشح می كنند: اریتروپویتین كه در تولید گلبول قرمز خون نقش دارد. رنین كه فشار خون را تنظیم می كند. كلسیتریول که نوع فعال ویتامین D است و در حفظ كلسیم استخوان ها و تعادل طبیعی شیمیایی در بدن موثر است.

چرا كلیه ها دچار مشكل می شوند؟

بیشتر بیماری های كلیوی به نفرون ها که بخش های كوچك تصفیه كننده در كلیه ها هستند، حمله می كنند و قدرت تصفیه را از آن ها سلب می كند. ویژگی نفرون ها این اسـت كـه در اثر جراحـت یـا مسمومیـت به سرعت آسیب می بینند. حال آن كه بیشتر بیماری های كلیوی، نفرون ها را به آرامی و در سكوت از بین می برند و با این كه در هر دو كلیه پیش رفته اند، پس از سال ها و حتی دهه ها خود را نشان می دهند.

دیابت و فشار خون بالا، دو دلیل عمده ی بیماری های كلیوی هستند، پس اگر در خانواده ی شما، سابقه ی ابتلا به دیابت و فشار خون بالا وجود داشته باشد، ممكن است در معرض خطر ابتلا به بیماری كلیوی قرار بگیرید.

دلایل ابتلا به بیماری های كلیوی

1- بیماری نفرونی دیابتی

دیابت بیماری است كه بدن را از استفاده كافی گلوكز (قند خون) باز می دارد و اگر گلوكز اضافی در خون باقی بماند، به عنوان یك سم عمل می كند.

در حقیقت بیماری نفرونی دیابتی (تصویر روبرو) همان آسیب به نفرون ها در اثر قند استفاده نشده در خون است كه اگر سطح گلوكز خون فرد پایین نگه داشته شود، می تواند تاثیر بیماری دیابت را در بروز بیماری نفرونی به تاخیر بیندازد.

2- فشار خون بالا

فشار خون بالا می تواند به مویرگ های كلیه ها آسیب برساند كه در این صورت كلیه ها نمی توانند مواد اضافی بدن را دفع كنند. بنابراین پزشكان توصیه می كنند كه افراد مبتلا به دیابت یا كم كاری كلیوی، باید فشار خون خود را پایین نگه دارند.

3- بیماری های گلومرولی

همان طور كه از نام آن هم پیدا است، بیماری گلومرولی به مویرگ های درون كلیه ها حمله می كند كه ابتدایی ترین آن را می توان بیماری نفرونی بافتی دانست. از نخستین نشانه های این بیماری می توان به وجود پروتئین، خون یا هر دو در ادرار اشاره كرد. بیماری گلومرولی به آهستگی به ساختار كلیه آسیب می رساند و برای كنترل و درمان آن، راهکارهایی مانند كنترل فشار خون و استفاده از داروهای تقویت كننده سیستم ایمنی بدن و استروئیدها وجود دارد.

4- بیماری های كلیوی ارثی و مادرزادی

برخی بیماری های كلیوی ناشی از مسایل ژنتیكی است. از طرفی برخی مشكلات كلیوی ممكن است هنگامی ایجاد شوند كه نوزاد هنوز در رحم مادر است. به هر حال از نخستین نشانه های مشكلات كلیوی می توان به فشار خون بالا، كمبود گلبول قرمز در خون، وجود خون یا پروتئین در ادرار اشاره کرد.

5- دیگر دلایل ابتلا به بیماری های كلیوی

مسموم شدن و جراحت می توانند منجر به ایجاد بیماری كلیوی شوند.

برخی از داروهایی كه به راحتی و بدون نسخه ی پزشک در دسترس مردم قرار دارند، اگر به طور مداوم و برای مدت طولانی استفاده شوند، می توانند به كلیه ها آسیب برسانند. داروهایی مانند آسپیرین، استامینوفن و ایبوپروفـن از خطرناك تریـن عوامـل ایجاد بیمـاری بـرای كلیـه هـا به شمار می روند و استفاده مداوم از آرام بخش ها، به كلیه ها آسیب جدی می رساند.

از كارافتادگی آنی كلیه

ایجاد وقفه های ناگهانی در كار كلیه را "از كار افتادگی آنی كلیه" می گویند كه تصادف، از دست دادن مقدار زیادی خون یا برخی داروها یا سموم، نمونه هایی از عوامل ایجاد کننده ی آن هستند. این نوع بیماری می تواند در بلند مدت به از كار افتادگی دائمی كلیه ختم شود.

بیماری كلیوی مزمن

بیشتر مشكلات كلیوی به آرامی رخ می دهند و ممكن است فرد برای سال ها مبتلا به بیماری كلیوی خاموش باشد. از كار افتادن تدریجی كلیه را بیماری كلیوی مزمن (CKD) یا نارسایی مزمن كلیوی می نامند و افرادی كه مبتلا به آن هستند، ممكن است دچار از كارافتادگی كلیوی دایمی شوند. در این نوع بیماری كلیه، درصد بالایی از خطر مرگ بر اثر سكته قلبی وجود دارد.

بیماری كلیوی وخیم

از كار افتادگی كامل یا تقریبا كامل كلیه، بیماری كلیوی وخیم (ESRD) نام دارد. افراد مبتلا به این بیماری برای ادامه حیات، باید دیالیز یا پیوند کلیه شوند.

نشانه های بیماری كلیوی چیست؟

افراد در مراحل اولیه ابتلا به بیماری كلیوی به هیچ وجه احساس مریضی نمی كنند، ولی با وخیم تر شدن بیماری، بیش از همیشه ادرار می كنند. ممكن است احساس خستگی كنند. شاید اشتهای خود را از دست بدهند و دچار استفراغ و درد و ورم شكم شوند. دست و پاهای شان امكان ورم یا بی حسی دارد. ممكن است احساس خواب آلودگی كنند، یا تمركز حواس برای شان مشكل شود. بیماران كلیوی پوست شان تیره شده و دچار گرفتگی عضلات می شوند.

با بیماری كلیوی چه باید كرد؟

متاسفانه بیماری كلیوی مزمن اغلب قابل درمان نیست، اما اگر فرد در مراحل ابتدایی بیماری كلیوی باشد، شاید بتواند با عمل به توصیه های زیر كاری كند كه كلیه هایش برای مدت بیشتری دوام بیاورند:

* اگر فردی مبتلا به دیابت است، باید به دقت مراقب قند خون خود باشد و آن را پایین نگه دارد.

* از مصرف قرص های آرام بخش كه می توانند بیماری كلیوی را بدتر كنند، پرهیز کند.

* افرادی كه دچار نارسایی كلیوی هستند، باید فشار خون خود را مرتبا چک كنند.

* افراد دچار نارسایی كلیوی باید بدانند كه بخشی از رژیم غذایی معمولی آن ها ممكن است به از كار افتادگی كلیه ها سرعت ببخشد که شامل موارد زیر است:

- پروتئین برای بدن لازم است، زیرا به بدن كمك می كند تا ماهیچه ها را ترمیم كند و با بیماری بجنگد. همان طور كه گفته شد، كلیه های سالم مواد زاید را از خون می گیرند، به جز پروتئین. حال آن كه كلیه های بیمار ممكن است در جداسازی پروتئین از مواد زاید خون دچار مشكل شوند، بنابراین برخی پزشكان از بیماران خود می خواهند مقدار پروتئینی را كه می خورند، کم كنند تا بدین وسیله كلیه ها کمتر كار کنند.

- مشكل دیگری كه ممكن است با از كار افتادگی كلیوی مرتبط باشد، مصرف زیاد كلسترول است كه از رژیم های غذایی پرچرب ناشی می شود. كلسترول اضافی می تواند در دیواره ی رگ ها انباشته شود و گردش خون در آن ها را دشوارتر كند و منجر به بروز سكته قلبی شود.

- سیگار كشیدن، نه تنها خطر بیماری كلیوی را افزایش می دهد، بلكه به مرگ های ناشی از سكته قلبی افراد مبتلا به بیماری كلیوی مزمن، می افزاید.

- سدیم (نمک) ممكن است فشار خون فرد را بالا ببرد، بنابراین غذاهایی مانند غذاهای كنسروی و آماده كه دارای مقدار زیادی سدیم هستند، باید به مقدار کم مصرف شوند.

- پتاسیم ماده ای معدنی است كه به طور طبیعی در اكثر میوه ها و سبزیجات یافت می شود. كلیه های سالم پتاسیم خون را اندازه گیری و اضافی آن را دفع می كنند، در حالی كه كلیه های بیمار ممكن است نتوانند این كار را بكنند و فرد را به تپش قلب مبتلا كنند.

- كم خونی وضعیتی است كه در آن خون فاقد گلبول های قرمز كافی است. این گلبول ها از آن جا كه حامل اكسیژن در سر تا سر بدن هستند، مهم می باشند. اگر فردی مبتلا به كم خونی باشد، احساس خستگی می كند و رنگ پریده است. كلیه های سالم هورمون اریتروپویتین را ترشح می كنند كه در ساخت گلبول های قرمز خون نقش دارد. كلیه های بیمار ممكن است نتوانند این هورمون را به اندازه كافی ترشح كنند كه در این صورت نیاز به تزریق نوع انسانی آن است.

اگر كلیه ها از كار بیفتد چه می شود؟

از كار افتادگی كامل كلیه ها، گاهی اوقات "بیماری كلیوی وخیم" نامیده می شود. اگر كلیه ها به طور كامل از كار بیفتند، بدن پر از آب و مواد اضافی و در اصطلاح "اومیا" می شود، دست ها و پاها ورم می كنند، احساس ضعف و خستگی به فرد دست می دهد و همه به این دلیل است كه بدن برای درست كار كردن به خون تمیز و تصفیه شده نیاز دارد.

نقطه پایانی

با پیشرفت بیماری كلیوی، دو راه برای بیماران وجود دارد: دیالیز و پیوند کلیه.

در واقع پیوند کلیه، آخرین امید بیماران كلیوی است. كلیه پیوندی ممكن است از سوی فردی ناشناس كه دچار مرگ مغزی شده، یا فردی زنده اهدا شود. كلیه ای كه پیوند زده می شود، باید با بدن بیمار سازگار باشد تا دستگاه ایمنی بدنش كمتر آن را پس بزند.

جالب این كه سیستم ایمنی بدن فرد بیمار، با حمله به هر آن چه كه به عنوان عضو طبیعی بدن، برایش شناخته نشده است، از بیمار مراقبت می كند. بنابراین سیستم ایمنی بدن فرد، به كلیه ای كه بسیار"غریبه" به نظر می رسد، حمله می كند و فرد پذیرنده كلیه مجبور است داروهای خاصی را مصرف می كند تا از پس زدن كلیه به وسیله سیستم ایمنی بدنش جلوگیری كند.

"مراقب باشیم تا با تشخیص زود هنگام بیماری كلیوی، مرحله پایانی درمان را هر چه بیشتر به عقب برانیم".

به نقل از پایگاه اطلاع رسانی:روزنامه قدس، پرستاران ایران، همشهری و انجمن حمایت از بیماران کلیوی

منبع: مرکز بهداشت شهرستان شیراز