آرزوهاي دراز!

قسمت سوم

طول امل در روايات اسلامى

اشاره:

آرزوهاى دور و دراز » و به تعبير ديگر « طول امل » از مهمترين رذايل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شيطان نزديك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.

البته اصل «آرزو و اميد» نه تنها مذموم و نكوهيده نيست، بلكه نقش بسيار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پيشرفت در جنبه‏هاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسي آيات قرآن مي‌پردازيم.

آنچه گذشت:

از آنجا كه آرزوهاى دراز تاثير بسيار مخربى بر زندگى معنوى و اخلاقى و حتى مادى انسانها دارد، در روايات اسلامى با تعبيرات گوناگون از آن نكوهش شده و با عبارات پرمعنايى به علل منطقى آن نيز اشاره شده است، به عنوان نمونه به روايات زير مى‏توان اشاره كرد:

1- در حديثى از پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله مى‏خوانيم: «اربعة من الشقاء جمود العين و قساوة القلب و طول الامل و الحرص على الدنيا؛ چهار چيز است كه نشانه شقاوت و بدبختى انسان است: خشك بودن چشمها(به گونه‏اى كه هرگز از خوف خدا اشكى نريزد) و سنگدلى و آرزوهاى دراز و حرص بر دنيا». ¹

2- در حديث ديگرى از اميرمؤمنان على عليه‌السلام مى‏خوانيم: «من اطال امله ساء عمله؛ كسى كه آرزوى طولانى داشته باشد، عملش بد خواهد شد»! ²

همين معنى به صورت گوياترى در حديث ديگرى از آن حضرت آمده است كه فرمود: «اطول الناس املا اسوئهم عملا!؛ آن كسى كه آرزوهايش از همه طولانى‏تر باشد، عملش از همه زشت‏تر و بدتر است»! ³

4- در حديث ديگرى از فاطمه بنت الحسين از پدرش امام حسين عليه‌السلام از جدش رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله چنين آمده است: «ان صلاح اول هذه الامة بالزهد و اليقين و هلاك آخرها بالشح(بالشك) و الامل!؛ دو عامل سبب اصلاح(و پيروزى) آغاز اين امت شد كه يكى زهد (و ترك وابستگى به دنيا) بود و ديگرى ايمان و يقين محكم بود و آنچه باعث هلاكت (و شكست) آخر اين امت مى‏شود بخل(شك) و آرزوهاى دراز است». ⁴

بديهى است ايمان و يقين محكم، به اضافه بى اعتنايى به زرق و برق دنيا، سبب شد كه مسلمانان نخستين به هنگام ورود در ميدان جهاد از هيچ چيز پروا نكنند، جز خدا را در نظر نگيرند و جز براى خدا شمشير نزنند و هرگز پشت‏به دشمن ننمايند و اين عامل مهم پيروزى آنان بود.

ولى هنگامى كه آرزوهاى دراز و دلبستگى‏ها و دلدادگى‏ها نسبت‏به ظواهر دنيا جاى «زهد» را گرفت و شك و ترديد به جاى يقين نشست، عقب‏گردها و شك‏ها شروع شد و امروز هم براى تجديد عظمت نخستين، راهى جز احياى دو اصل نخست نيست.

5- در حديث ديگرى از امام اميرمؤمنان مى‏خوانيم: «الامل سلطان الشياطين على قلوب الغافلين؛ آرزوى دراز سبب سلطه شيطانها بر قلوب غافلان مى‏شود»! ⁵

6- در حديث ديگرى از همان امام عليه‌السلام چنين افرادى به عنوان بدترين مردم معرفى شده‏اند، مى‏فرمايد: «شر الناس الطويل الامل، السيئ العمل؛ بدترين مردم كسى است كه آرزوهايش از همه طولانى‏تر باشد و عملش از همه بدتر»! 6

و نيز از آن حضرت در حديث ديگرى مى‏خوانيم: «ان المرء يشرف على امله فيقطعه حضور اجله، فسبحان الله لا امل يدرك و لا مؤمل يترك!؛ انسان پيوسته دنبال آرزوهاى خويش است(و از مبدء و معاد غافل است) ناگهان حضور اجل، آرزوهايش را قطع مى‏كند، سبحان الله! نه به آرزو رسيده و نه صاحب آرزو رها شده است»! ⁷

7- در حديثى از اميرمؤمنان على عليه‌السلام مى‏خوانيم: «اشرف الغنى ترك المنى؛ برترين بى‏نيازى ترك آرزوهاست»! ⁸

چرا كه آرزوهاى دور و دراز سبب مى‏شود كه انسان دائما خود را نيازمند ببيند و دست حاجت به سوى هر كس و هر جا دراز كند و شخصيت انسانى خود را به خاطر امورى كه هرگز به آن نمى‏رسد بشكند!

8- در حديث ديگرى از همان امام بزرگوار آمده است: «كذب من ادعى الايمان و هو مشغوف من الدنيا بخدع الامانى و زور الملاهى؛ دروغ مى‏گويد كسى كه ادعاى ايمان مى‏كند در حالى كه به خاطر خدعه‏هاى آرزوها و سرگرمى‏هاى باطل، دلباخته دنيا شده است»!⁹

روشن است كه دلباختگان آرزوها ناگزيرند براى وصول به آنها همه چيز را به دست فراموشى بسپارند و از همين جا رخنه در ايمان آنها پيدا مى‏شود.

10- در حديثى از پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمده است كه روزى به اصحاب فرمود: «اكلكم يحب ان يدخل الجنة؟؛ آيا همه شما دوست داريد وارد بهشت شويد»؟! «قالوا نعم يا رسول الله؛ همگى عرض كردند آرى اى رسول خدا»!

فرمود: «قصروا من الامل و اجعلوا آجالكم بين ابصاركم و استحيوا من الله حق الحياء؛ دامنه آرزوها را كوتاه كنيد و مرگ را در مقابل چشم خود قرار دهيد و از خداوند(و مخالفت فرمان او) آن گونه كه شايسته است شرم كنيد». ¹¹

11- باز در حديث پرمحتواى ديگرى از اميرمؤمنان على عليه‌السلام آمده است: «ان الامل يذهب العقل، و يكذب الوعد، و يحث على الغفلة و يورث الحسرة؛ آرزوهاى دراز عقل انسان را مى‏برد و وعده آخرت را دروغ مى‏شمرد و انسان را به غفلت وامى‏دارد و سرانجام آن، حسرت و ندامت است»! ¹²

12- اين بحث را با روايت ديگرى از رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله - به عنوان «ختامه مسك"پايان مى‏دهيم، در اين حديث آمده است كه پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله سه عدد چوب را گرفت، يكى را پيش روى خود در زمين فرو كرد، ديگرى را در كنار آن و سومى را در فاصله دورتر، سپس فرمود: آيا مى‏دانيد اين چيست؟ عرض كردند: خدا و رسولش آگاه‏ترند، فرمود: «هذا الانسان! و هذا الاجل! و هذا الامل يتعاطاه ابن آدم و يختلجه الاجل دون الامل!؛ اين (چوب اول) انسان است و اين (چوب دوم) سرآمد عمر است و اين(چوب سوم كه در نقطه دورى در زمين فرو شده بود) آرزوهاى دراز انسان است، (آرى) پيش از آنكه انسان به آرزوهايش برسد دست اجل گريبان او را خواهد گرفت»! ¹³

در احاديث بالا كه گلچينى بود از احاديث فراوانى كه در منابع معروف اسلامى در باره طول امل آمده است‏به خوبى گستردگى خطرات و عواقب شوم اين رذيله اخلاقى را نشان مى‏دهد و ثابت مى‏كند كه آرزوهاى دراز از بزرگترين دشمنان سعادت انسان و مانع قرب او در پيشگاه خداست.

در قسمت بعد به کنکاش آثار و پيامدهاى طول امل خواهيم پرداخت. فردا منتظرش باشيد!