از هم با خبر شويد

صله رحم و دوستي با خويشان

يکي از راهکارهاي موثر اخلاقي در اسلام براي تحکيم روابط خانوادگي و استحکام اجتماعي، برقراري ارتباط دوستانه با خويشاوندان است که اصطلاحا به آن «صله رحم» مي‏گويند. «صله » به معناي وصل است، و در اصطلاح به احسان و اظهار عطوفت و رعايت حال ديگران گفته مي‏شود. «رحم» به معني جايگاه اولاد است و در اصطلاح به مادر گفته مي‏شود. با اين توصيف معني اصطلاح صله رحم، محبت و رسيدگي و احسان نمودن به خويشان و نزديکان است.

مسلمين موظفند روابط خانوادگي و فاميلي خويش را گرم و صميمي نگاه داشته و از تنش‏هائي که موجب بهم خوردن روابط خوب خانوادگي است ، جلوگيري نمايند ، و از امور جزئي که موجب سوء ظن‏هاي بي‏جا و سردي‏هاي بي‏مورد است به راحتي بگذرند.

اسلام مسلمين را به حفظ روابط خوب و سالم خانوادگي، و زدودن عوامل کدورت، و برخورد پرجاذبه با کساني که قطع رحم نموده و از فاميل بريده‏اند ، تحريک و تشويق نموده و در مقابل قطع رحم و توقف ارتباط فاميلي را بسيار نکوهش کرده است.

صله رحم در قرآن

صله رحم و رسيدگي به بستگان در قرآن به عنوان يک ارزش الهي واجب قلمداد شده و مومنين را به ادا، حق خويشاوندان توصيه نموده است: «حقوق خويشاوندان و مسکين را ادا کن...» (اسراء:26)

يکي از بارزترين مصاديق اين حقوق، در بياني که خداوند در توصيف «اولوالالباب» (مومنان داراي خرد) فرموده، ذکر شده است: «کساني که پيوند مي‏يابند با آن کساني که خداوند به پيوند با آنان امر فرموده است» .(رعد: 29)

و براي تاکيد بر اين امر، گوشزد مي‏نمايد که من بر اعمال شما آگاه و مراقب شما هستم، مبادا کاهلي کنيد: «نسبت به آن خدايي که به نام او از يکديگر درخواست مي‏کنيد خويشتندار باشيد؛ و نسبت به خويشاوندان کوتاهي نکنيد ، همانا خداوند مراقب شماست.» (نساء: 1)

از اين آيه، ارزشمندي اين عمل اخلاقي کاملاً مشهود است. اما در آيات ديگري بر اين امر آنچنان تاکيد شده که در رديف پرستش خداوند قرار گرفته است: «خدا را بپرستيد و هيچ چيز را شريک او قرار ندهيد و به پدر و مادر و خويشان نيکي کنيد...» (نساء: 36)

در توضيح بايد افزود که اصولاً در هر تعامل انساني، در وجود هر رابطه اجتماعي نوعي قانونمندي وجود دارد. به تعبير عاميانه هر کس نسبت به ديگري طلب‏هايي دارد که به اصطلاح قضايي، «حقوق» ناميده مي‏شوند و بدهي‏هايي دارد که آنها را «مسئوليت‏ها» مي‏نامند. اين امر بين هر مسلماني با خويشاوندانش حاکم است و بايد ادا گردد و صله رحم يکي از اين حقوق و بلکه عامل مهمي بر ادا، اين حقوق است. احساس الفت و انس با نزديکان و خويشاوندان، باعث نوعي رضايتمندي اجتماعي مي‏گردد ، رضايتمنديي که باعث شکوفايي فرهنگي و رشد و تعال زندگي انساني مي‏گردد.

صله رحم در احاديث

در سنت رسول اکرم (ص) و مکتب اهل بيت (ع) نيز در خصوص صله رحم تاکيدات و ارشادات متعددي وجود دارد که جهت رعايت اختصار به برخي از آنها اشاره مي‏گردد:

1- پيامبر اکرم(ص) در اواخر عمر در جمع ياران و صحابه خويش فرمودند: «به شما جامعه حاضر زمان خودم و غير زمان خودم و آنان که در صلب پدران و رحم مادران هستند و تا قيامت، وصيت مي‏کنم صله رحم نمايند، اگر چه رنج يک سال سفر داشته باشد،همانا صله رحم از (اهم احکام) دين است.» (بحار، ج 74، ص 103- 105)

2- رسول اکرم (ص) فرمود: «صله رحم کن، اگر چه شربتي از آب باشد، و برترين مرحله صله رحم خودداري از آزار اوست». (بحار، ج 74، ص 103)

3- پيامبر اکرم (ص) فرمود: «در دنيا صله رحم کنيد گرچه به ادا، يک سلام باشد». (بحار، ج 74، ص104)

4- اميرمومنان (ع) نيز به فرزندش چنين سفارش مي‏کند: «خويشانت را گرامي بدار، زيرا آنان بال و پري هستند که با آنان پرواز مي‏کني و اصل و ريشه تو مي‏باشند که به ايشان باز مي‏گردي و دست (ياور) تو هستند که با آنها (به دشمن) حمله مي‏کني (و پيروز مي‏شوي)». (بحارالانوار، ج 74، ص105)

کسي که مي‏خواهد يک صله کننده واقعي باشد بايد آمادگي داشته باشد که انواع کمک‏هاي عاطفي، کمک‏هاي فکري، کمک‏هاي مالي و حتي کمک‏هاي جاني را بر خويشان خود داشته باشد و آنان را از آزار و اذيت خويش در امان نگاه دارد.

مصاديق صله رحم

نظام گسترده‏ و کامل اخلاقي که در مکتب اهل بيت (ع) تبيين شده است، در خصوص مصاديق صله رحم نيز بياناتي دارد که به شفافي اعمالي را که ماهيتاً صله رحم محسوب مي‏شود، بيان نموده است؛ از آن جمله:

1- به ديدار خويشان رفتن، (امام صادق (ع))

2- در هنگام مسافرت به خويشان و بستگان نامه نوشتن، (امام صادق (ع))

3- خودداري کردن از اذيت و آزار آنان، (امام صادق (ع)) (اصول کافي، ج 2، 151و 152)

4- رسيدگي و دستگيري مالي به خويشان، (امام علي (ع)) (نهج‏البلاغه، خطبه 142)

فوايد صله رحم

در روايات منقول از اهل بيت (ع)، فوايد متعدد و قابل توجهي براي صله بيان شدهاست که به اختصار به آنها اشاره مي‏گردد:

1- صله ارحام اعمال را پاکيزه مي‏نمايد، (امام باقر(ع))

2- اموال را زياد مي‏کند (امام باقر(ع))

3- بلا را دفع مي‏سازد (امام باقر(ع))

4- مرگ را به تاخير مي‏اندازد، (امام باقر(ع))

5- حساب انسان را در قيامت آسان مي‏کند، (امام صادق(ع))

6- اخلاق انسان را نيکو مي‏کند، (امام صادق(ع))