عیاری در شعر
عياري در شعر
نگاهي به واژه عيار و جوانمرد در اشعار فارسي
اگر ديوان اشعار شاعران کلاسيک ادب فارسي را مطالعه کنيم، مي بينيم که دو مفهوم متضاد عيار يکي به معناي سارق و ديگري به معناي جوانمرد که در لغت نامه ها و فرهنگ ها آمده است، در لابلاي اشعار اکثر شاعران نيز بازتاب يافته و شاعران اين کلمه را به معنا هاي گوناگون به کار برده اند.
در اين مطلب کاربرد اين کلمه را در شعر اکثر شاعران ادب فارسي چون، فردوسي، منوچهري، قطران تبريزي، فخرالدين اسعد گرگاني، ناصر خسرو، مسعود سعد سلمان، حکيم سوزني، خلقاني، نظامي گنجوي، شيخ فريدالدين عطار، مولاناجلال الدين محمد بلخي، عراقي، مصلح الدين سعدي شيرازي، کمال خجندي، شمس الدين محمد حافط، صائب تبريزي، صبوحي، بابا فغاني شيرازي و پروين اعتصامي از نظر مي گذرانيم . همچنانکه مي خوانيم:
از رودکي
- کس فرستاد به سراندر عيار مرا که مکن ياد به شعر اندر بسيار مرا
از فردوسي
- همان نيزشاهوي عيار روي که مهتر پسر بود و سالار اوي
ازمنوچهري
- دست درهم زده چون ياران در ياران پيچ در پيچ چنان زلفک عياران
ازقطران تبريزي
- هميشه ترسد ازاو خصم ملک و دشمن و دين چنانکه مردم غماز ترسد از عيار ( غمازي يا سخن چيني يکي از بزرگترين گناهان در ميان عياران بوده تا جايي که اگر تنها دو صفت براي خود مي خواستند يکي بي شک راز داري بوده است . افشاي سر نزد عياران گناهي نا بخشودني بوده است.)
ازفخرالدين اسعد گرگاني
- جهان آسوده گشت از دزد و طرار زکرد و لور و از ره گير و عيار
ازناصر خسرو
- گرچه طراري و عيار جهان از تو عالم الغيب کجا خواهد طراري
- گرهمي اين به عقل خويش کند هوشيارانند و جلد و عيار
- بيچاره شود به دستان مستان در هوشيار اگرچه هست عياري
ازمسعود سعد سلمان
- محبوس چرا شدم، نميدانم دانم که نه دزدم و نه عيارم
از حکيم سوزني
- مگر آن يخ و آن ميوه سکزيان خوردند که همچو ايشان من شير مرد و عيارم
ازحکيم خاقاني
- برفلک شو ز تيغ صبح نترس که نترسد زتيغ و سر عيار
- سوي زلفش رفتم و ديدم که در بند دل است جزمن شبرو کي داند مکر آن عيار را
ازحافظ شيرازي
- اي نسيم سحر ارامگه يار کجاست منزل آن مهً عاشق کش عيار کجاست
- خيال زلف تو پختن نه کار هر خاميست که زير سلسله رفتن طريق عياريست
- چه عذر بخت خود گويم که آن عيار شهر آشوب به تلخي کشت حافظ را و شکر در دهان دارد
- کدام آهن دلکش آموخت اين آيين عياري کز اول چون برون آمد ره شب زنده داران زد
- زان طرهً هر پيچ و خم سهل است اگر بينم ستم از بند و زنجيرش چه غم آنکس که عياري کند
- خامي و ساده دلي شيوهً جانبازان است خبري از بر آن دلبر عيار بيار
- تکيه بر اختر شبگرد مکن کاين عيار تاج کابوس ربود و کمر کيخسرو
از صائب
- دل زمردم بردن و خود را به خواب انداختن شيوهً مژگان عيار و شعار چشم تست
از صبوحي
- در جهان عيشي ندارم بي رخت ايدوست دوست جز تو در عالم نخواهم اي بت عيار يار
ازعراقي
- تا هست زنيک و بد در کيسه من نقدي در کوي جوانمردان هشيار نخواهم شد
ازمصلح الدين سهدي شيرازي
- اگر زمين تو بوسد که خاگ پاي تو ام مباش غره که بازيت ميدهد عيار
- هرگه که برمن آن بت عيار بگذرد صد کاروان زعالم اسرار بگذرد
- مرا در سپاهان يکي يار بود که جنگ آور و شوخ و عيار بود
- عشق را عقل نمي خواست که بيند ليکن هيچ عيار نباشد که به زندان نرود
- اگر آن يار شهر آشوب وقتي حال ما پرسد بگو خوابش نمي گيرد به شب از دست عياران
- سعدي سر سوداي تو دارد نه سرجان هر جامه که عيار بپوشد کفن است آن
- گر تيغ مي زني سپر اينک وجود من عيار مدعي کند از کشتن احتريز
- سعدي چو پايبند شوي بار غم بکش عيار دست بسته نباشد مگر حمول
- دل عيار به بردي ناگهان از دست من دزد در شب ره زند تو روز روشن مي بري
ازعطار نيشاپوري
- چون کنم معشوقه عيار آمدست دشنهً برکف به بازار آمدست
- بر سر کوي نفس در غم تو رهزن خويش گشته عياران
- اندر ره نايبان نا معلوم گاهي عوريم و گاه عياريم
- مردانه به کوي يار در شو از خنجر هر عيار منديش
- سرفداکردن و چون عياران جان به کف بر در جانان رفتن
- چو عياران بي جامه ميان جمع درويشان در اين وادي بي پايان يکي عيار بنمائيد
- چو بربساط دلبري شطرنج عشقم مي بري گشتم زجان و دل بري اي يار عيار آمده
- چو عالم ذره ايست اينجا از عالم چند باشي تو که در پيش چنين کاري کمر بندي به عياري
- مي سزد در شهر اگر مستي کند هر که او خود بد دل و عيار شد
ازجلال الدين محمد بلخي (مولوي)
- کتاب مکر و عياري شما را عتاب دلبر عيار ما را
- اي يار ما، عيار ما، دام دل خمار ما با وامکش از کار ما بستان سرود ستار ما
- اي يار شگرف در همه کار عياري و عاشق و ستمکار
- به جان جملهً مستان که مستم بگير اي دلبر عيار دستم
- هرچند که عياري پر حيله و طراري اين محنت و بيماري برمن مپسند اي يار
- فغاني ماه شبگرد تو شب از عين عياري گذر در چشم بي خواب و دل بيدار مي آرد
- در دل پرزخم مجروحان پيکان خورده ات مي برد هردم شبيخوني زهي عيار مشک
ازپروين اعتصامي
- نهفته در پس اين لاجورد گون خيمه هزار شعبده بازي هزار عياريست
از مطالعه و خوانش بيت هاي ياد شده که به گونهً مثال ياد کرده آمد، ميتوان به اين پيامد و خلاصه رسيد که عيار در شعر شاعران به معنا هاي چون زيبايي، خوبرويي، شجاع، دزد و طرارجلد و هوشيار، شيرمرد، مشهور و معروف، جوانمرد، چالاک، مرد، مفتون و شيدا، با مکر و حيله، پردل، تند رو، ناداشت و بي همه چيز، شبرو و شبگرد، شب زنده دار، جانباز و فدايي، از رنگي به رنگي درآمدن و شعبده باز بکار رفته است.
دراينجا سوالي به ميان مي آيد که چرا اين کلمه در زبان ادب دري داراي اين همه معنا هاي گوناگون و در عين حال متفاوت است؟
در اينمورد ميتوان گفت که علتش درآنست که عياران مردمي بودند همه کاره و از اصناف و طبقات مختلف اجتماعي که داراي آداب و راه و روش زندگي ويژهً خود بودند، آنها براي بدست آوردن هدف و مقصد خود از هر راه و طريقي که مي بود، مي کوشيدند و حتي از دستبرد به مال و ثروت ثروتمندان ستمگر و ظالم دريغ نمي کردند مگر يک اصل را هميشه بخاطر داشتند که آنهم کمک و ياري به محتاجان و درماندگان و حفظ نام و ننگ شان بود و به همين دليل است که هر عيار بايد از اوصاف و خصوصيت ويژهً که در آيين عياري معمول و مروج بوده است،برخوردار باشد و ما در بخشي ديگر پيرامون صفات و خصوصيات برجسته آنها به استناد اسناد کتبي ادبي و تاريخي مثال هايي ارايه خواهيم کرد