مراقب قلب خود باشيد

قلب، عضوي عضلاني و تو خالي است که در قسمت پايين قفسه سينه، در پشت و سمت چپ استخوان جناغ سينه قرار گرفته است. اندازه ي قلب هر فردي به اندازه ي مُشت دست اوست.

اين عضو قوي و پُرکار، خون را به همه بخش‌هاي بدن اعم از سلول‌ها، عضلات، استخوان‌ها و اعضا پمپ مي‌کند.

از ديدگاه يک متخصص قلب، قلب چه تعريفي دارد؟

در تمام طول زندگي، قلب با سرعتي حدود يک بار در ثانيه مي‌تپد و حين فعاليت بدني اين سرعت به ميزان قابل‌توجهي افزايش مي‌يابد.

وزن قلب حدود 500 گرم است، با اين حال در هر دقيقه حدود پنج ليتر خون يا بيشتر را پمپ مي‌کند. قلب روزانه 7500 ليتر خون را به داخل دستگاه گردش خون پمپ مي‌کند. خوني که به وسيله قلب جريان مي‌يابد، نيازهاي غذايي و اکسيژن سلول‌ها را تامين مي‌کند.

دستگاه گردش خون که خون در داخل آن جريان مي‌يابد از دو نوع رگ اصلي تشکيل شده است:

1-سرخرگ‌ها : خون اکسيژن‌دار را از قلب خارج کرده و به تمام بافت‌هاي بدن مي‌رسانند.

2-سياهرگ‌ها : خون حاوي مواد زايد مانند دي‌اکسيد کربن را به قلب بازمي‌گردانند تا پس از آن به ريه‌ها برود. ريه‌ها دي‌اکسيد کربن را خارج کرده و اکسيژن تازه را جايگزين آن مي‌کنند.

اگر عمل پمپاژ قلب و گردش خون ناشي از آن تنها چند دقيقه از حرکت باز ايستد، زندگي خاتمه مي‌يابد. در حقيقت، اغلب اوقات مرگ اولين علامت بيماري قلب و عروق است.

علت اصلي اينکه تا اين حد روي پيشگيري از بيماري‌هاي قلبي عروقي تاکيد مي‌شود نيز همين موضوع است.

چه عواملي مي‌توانند سلامت قلب‌مان را تهديد کنند؟

عوامل خطرزاي بيماري قلبي‌عروقي هم شامل مواردي است که شما نمي‌توانيد در طول زندگي آنها را کنترل کنيد، مانند جنس، سن و ارث و هم شامل جنبه‌هايي از زندگي شماست که قادر به کنترل آنها هستيد مانند مصرف سيگار، اضافه وزن، فعاليت بدني، ميزان کلسترول خون، فشار خون بالا و قند خون بالا.

همچنين در نظر داشته باشيد که خطر به معني احتمال و شانس است، و نه به معني حتمي بودن وقوع يک رويداد.

در بين صحبت‌هايتان به اضافه وزن اشاره کرديد. در اين باره نيز بيشتر توضيح دهيد؟

هنگامي که وزن شما افزايش مي‌يابد، بيشترين چيزي که به دست مي‌آوريد بافت چربي است. درست مانند ساير قسمت‌هاي بدن، اين بافت نيز به اکسيژن و مواد مغذي خون نياز دارد. با افزايش نياز به اکسيژن و مواد مغذي، مقدار خون گردشي در بدنتان نيز ناگزير افزايش مي يابد. در نتيجه چاقي خطر ابتلا به فشار خون بالا را بيشتر مي‌کند. چربي‌ اضافه همچنين با افزايش سطح کلسترول بد و تري گليسريد و کاهش سطح کلسترول خوب همراه است.

با گذشت زمان تغييرات چربي خون در توليد رسوبات چربي در سرخرگ‌ها که به آن تصلب شرايين (آترواسکلروز) گفته مي‌شود، مشارکت مي‌کند. آترواسکلروز،سرخرگ شما را در معرض خطر بيماري سرخرگ کرونر و سکته مغزي قرار مي‌دهد.

چاقي چند اثر مضر ديگر نيز دارد:

عامل اصلي ديابت نوع 2 و سنگ صفرا، چاقي است و مي‌تواند قطع تنفس حين خواب و بيماري آرتروز مفاصل را نيز بدتر کند. چند نوع سرطان نيز با اضافه وزن همراه‌اند. در زنان اين سرطان‌ها شامل سرطان پستان ، رحم، روده بزرگ و کيسه صفراست. مردان مبتلا به اضافه وزن در معرض خطر بيشتر ابتلا به سرطان روده بزرگ و پروستات هستند.

اگر چاق هستيد کاهش تنها 10 درصد از وزن کنوني شما مي‌تواند اثر مثبتي روي سلامتي ‌تان داشته باشد. کم کردن آهسته و پيوسته ي وزن به ميزان نيم تا يک کيلوگرم در هفته، بي‌خطرترين راه کاهش وزن است.

زندگي شهري امروز موجب شده است که کمتر فعاليت بدني کنيم و در نتيجه چاق شويم. درباره ورزش کردن نيز اظهار نظر بفرماييد؟

ورزش نکردن يک عامل خطرزاي جدي براي بيماران قلبي عروقي است. اين عامل همچنين با ساير عوامل خطر از قبيل چاقي، ديابت، فشار خون بالا و سطح پايين کلسترول خوب همکاري مي‌کند.

نداشتن فعاليت بدني، خطر بيماري سرخرگ کرونر را تقريبا دو برابر مي‌کند و با خطر کلسترول بالا، فشار خون بالا يا مصرف سيگار قابل مقايسه است.

علاوه بر اين افراد کم تحرک 30 تا 50 درصد بيش از ديگران در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند.

اگر همين امروز تصميم بگيريم و شروع به ورزش کنيم چه اتفاقي مي‌افتد؟

ورزش منظم و متوسط تا شديد نقش بسيار مهمي در پيشگيري از بيماري‌هاي قلبي‌عروقي دارد. حتي ميزان نسبتا کم فعاليت بدن، اگر به صورت منظم و به مدت طولاني انجام شود، سودمند خواهد بود.

فعاليت بدني روزانه مي‌تواند خطر بيماري قلبي‌عروقي را کاهش دهد. اين عمل، ميزان کلسترول خوب شما را بالا مي‌برد، سطح کلسترول بد و تري گليسريد را کاهش مي‌دهد و فشار خون را کم مي‌کند. کارايي عضله قلب را بهبود مي‌بخشد و در کنترل وزن به شما کمک مي‌کند. ورزش منظم قادر است خطر حمله قلبي بعدي و مرگ را نيز کاهش دهد.

فعاليت جسمي علاوه بر مزايايي که روي قلب و عروق خوني دارد، براي ساير قسمت‌هاي بدن نيز سودمند است. فعاليت بدني موجب ساخت استخوان‌ها، عضلات و مفاصل سالم مي‌شود و خطر سرطان روده را کاهش مي‌دهد.

همچنين فوايد رواني نيز دارد. احساس افسردگي و اضطراب را کاهش داده و خلق را بهتر کرده و احساس خوب بودن را تقويت مي‌کند.

اغلب موارد، واژه بيماري قلبي عروقي با بيماري قلبي اشتباه گرفته مي‌شود. اين دو بيماري چه تفاوت‌هايي با يکديگر دارند؟

بيماري قلبي‌عروقي و بيماري قلبي اغلب به جاي هم به کار مي‌روند، اما "قلبي‌عروقي" اصطلاح گسترده‌تري نسبت به "قلبي" است زيرا نه تنها قلب، بلکه همه سرخرگ‌ها، مويرگ‌ها و سياهرگ‌هايي را که مستقيم يا غير مستقيم با قلب ارتباط دارند، در بر مي‌گيرد.

به اين ترتيب بيماري قلبي‌عروقي، نه تنها بيماري‌هاي قلب، بلکه بيماري‌هاي عروق خوني مانند سکته مغزي را نيز شامل مي‌شود.

دکتر ارشميدس صنعتي- فوق ‌تخصص قلب و عروق

استاد دانشگاه علوم پزشکي تهران

مصاحبه: دکتر مجيد سلطاني