چرا جنگ عليه ايران شروع شد؟

يکي از مسايل مهم سياسي و نظامي پس از انقلاب، تحرکات و تحريکات عراق در مرزهاي غرب و جنوب کشور بود. ايران و عراق از ديرباز، با هم اختلافات و مناقشاتي داشتند که در يک مقطع در سال 1353، با پادرمياني حواري بومدين، رئيس جمهور وقت الجزاير، به انعقاد پيمان و قرارداد بين ايران و عراق در 1975 در الجزاير گرديد. پس از پيروزي انقلاب ايران، دولت عراق با حاکميت حزب ناسيوناليست بعث به هر دليل، تحريکاتي را عليه ايران آغاز کرد که به طور روزافزوني در سال هاي 1358 و 1359، ادامه يافت و بارها درگيري هاي نظامي در مرزهاي دو کشور روي داد؛ اما از اوايل سال 1359، تهاجمات عراق فزوني گرفت.

حتي در 22 فروردين ماه 1359، اعلام شد که «رئيس جمهور حالت فوق العاده ي جنگي در کشور اعلام کرد.» از اين رو عراق و حاکميت حزب بعث و مسايل مربوط به آن، در مطبوعات، مورد بحث و گفت و گو قرار گرفت. روزنامه ي کيهان در 25 فروردين ماه 1359، در مورد «ماهيت صدام حسين و رژيم بعثي عراق» از گروه هاي مختلف نظرخواهي کرد. نهضت آزادي در اين نظرخواهي شرکت کرد و گفت:

«دولت عراق به دليل آن که در مواقع مختلف جهت گيري هاي مختلف سياسي داشته دقيقاً خط مشي آن مشخص نيست، ولي آنچه مسلم است دولت صدام حسين از نيرو و پشتيباني توده ي مردم عراق برخوردار نيست و يک دولت تحميلي به ملت عراق مي باشد...

از طرف ديگر، شخص صدام حسين تکريتي، خصلتاً بدذات و فرصت طلب است و مي داند پيروزي انقلاب اسلامي ايران به طور قطع به ضرر شخص او و دولت بعثي عراق است؛ زيرا ملت مسلمان و برادر ما – عراق – آمادگي بيشتر از همسايگان براي پذيرش صدور انقلاب ما را دارند؛ لذا از ابتداي پيروزي انقلاب، شروع به تحريک در خاک ايران را نموده است.»

به هر تقدير روند منازعات ايران و عراق به آغاز جنگ انجاميد که در 31 شهريور 1359، با تهاجم هوايي و زميني گسترده ي عراق به خاک ايران آغاز شد. البته در 27 شهريور ماه 1359 اعلام شد:

«صدام حسين، قرارداد تعيين حدودي مرزي ايران و عراق را ملغي کرد.»

* در اين که چرا عراق به ايران حمله کرد، يک نکته مسلم به نظر مي رسد و آن اين است که انقلاب ايران، نگراني هاي عميقي در کشورهاي عربي منطقه و به ويژه در همسايگان ايران، پديد آورد. چرا که از يک طرف در ايران شعار صدور انقلاب داده مي شد و به طور خاص کشورهاي عربي منطقه، امپرياليستي و مرتجع و شايسته ي سقوط و زوال معرفي مي شدند و از طرف ديگر، انقلاب طرفداران زيادي در ميان مسلمانان – و به طور خاص جريان هاي سياسي – اسلامي منطقه و جهان – پيدا کرده بود. در واقع انقلاب اسلامي ايران، عامل تحرک تازه اي در جنبش هاي اسلامي شده بود و طرفداران اين جنبش ها را بر ضد دولت ها و قدرت هاي جهاني و منطقه اي، تشويق مي کرد. از اين رو، اقدامات و تحرکات تازه اي در غالب کشورهاي اسلامي، بر ضد منافع آمريکا و ديگر دولت هاي مقتدر و سلطه جوي غربي و رژيم هاي دست نشانده ي آنها، صورت گرفت. از جمله، پس از اشغال سفارت آمريکا در تهران، در برخي از کشورهاي اسلامي منطقه، حملاتي به سفارت خانه هاي آمريکا انجام شد.

در اين ميان کشورهايي که مستقيماً همسايه ي ايران بودند، و به ويژه شيعيان در آن کشورها، اکثريت و يا اقليت قوي و نيرومندي بودند، قطعاً بيش از ديگران احساس خطر مي کردند. عراق، از اين نظر وضعيت ويژه اي داشت. از يک طرف اکثريت – هر چند اکثريت ضعيف – عراق را جمعيت شيعه تشکيل مي داد و از طرف ديگر و مهم تر اين که شيعيان غالباً ايراني و ايراني تبار بودند و به طور سنتي گرايشي و تمايلي به ايران داشتند.

* حوزه هاي علميه ي نجف و کربلا و سامرا نيز، از ادوار گذشته، کانون قدرت هاي ديني و اجتماعي بوده و علماي شيعه و غالباً ايران و ايراني تبار نيز از منزلت هاي سياسي و اجتماعي مهمي برخوردار بودند؛ و لذا در جنبش هاي ضد استعماري نقش مهمي ايفا کرده اند .

*رهبر انقلاب ايران نيز حدود 13 سال در عراق ساکن بود و طبعاًت طرفداراني در آن کشور پيدا کرده بود. مهم تر از همه، هم زمان با اوجگيري انقلاب ايران، جنبش بارها سرکوب شده ي شيعيان عراق، با رهبري روحانيون برجسته اي چون آيت الله سيدمحمدباقر صدر، آغاز شد و به طور جدي رژيم سرکوبگر بعثي را تهديد کرد.

اين شرايط خاص عراق را وادار کرد تا ابتدا جنبش و شورش «حزب الدعوة الاسلاميه» عراق را به رهبري سيدمحمدباقر صد، سرکوب کند و رهبر نامدار آن را به شهادت برساند و آنگاه در انديشه ي مقابله با کانون خطر – ايران انقلابي و شيعي – برخيزد.

به هر حال هر چه بود، عراق جنگ را در 31 شهريور ماه 1359 (22 سپتامبر 1980 ميلادي)، عليه ايران آغاز کرد و با شتاب و برنامه ريزي دقيق و حساب شده به پيشروي خود ادامه داد.