خدمات الکترونیک در ایران - قسمت دوم
خدمات الکترونیک در ایران
قسمت دوم
درگاه الکترونیک در دیگر کشورها
نزدیک به یک سال است که درگاه خدمات الکترونیک ایران به نشانی iran.ir راه اندازی شده است که در بخش بعدی این مطلب به آن می‌پردازیم. اما دسترسی به خدمات الکترونیک از طریق درگاه الکترونیک در دیگر کشورها به چه صورت است؟
ابتدا درگاه الکترونیک ایالات متحده آمریکا به نشانی usa.gov بررسی می‌کنیم. به طور کلی در درگاه الکترونیک آمریکا امکان دسترسی به بیش از 100 سرویس آنلاین وجود دارد. در صفحه اصلی این سایت سرویس‌ها و اطلاعات در موضوعات مختلف مانند خانواده، کار و تحصیل، سلامت، انرژی، علم و فناوری، سفر و ... دسته بندی شده‌اند. برای نمونه به تعدادی از سرویس‌های آن لاین درگاه الکترونیک آمریکا اشاره می‌کنیم: اطلاع تغییر آدرس منزل، خرید از دولت، پیداکردن انواع مراکز آموزشی، فروشگاه‌ها و کلینیک‌های نزدیک منزل، ثبت کپی رایت برای محصول، اطلاع از مشکلات محیطی، درخواست انواع وام، پیداکردن و درخواست شغل‌های دولتی، انواع اطلاعات و فرم‌های گذرنامه و مهاجرت، اطلاعات و فرم‌های خدمات پستی، پیداکردن کد پستی، انواع اطلاعات و فرم‌های مالیات و ... فهرست سرویس‌های آنلاین به طور مداوم به روز رسانی می‌شود.
خدماتی که در بالا به آن‌ها به عنوان نمونه اشاره شد تنها مربوط به بخش خدمات شهروندان است. در بخش‌های دیگر مانند بخش خدمات تجارتی نیز سرویس‌های آنلاین مختلفی قرار دارد. برای نمونه به قسمت کار و تحصیل می‌رویم. در اینجا اطلاعات مختلف مربوط به کار و تحصیل مانند دانشگاه‌ها، موزه‌ها، کتابخانه‌ها، وام‌های دانشجویی و... قابل دسترسی است. برای نمونه به بخش College Students (دانشجویان دانشگاه) می‌رویم. در این بخش همه اطلاعاتی که دانشجویان به آن نیاز دارند، از مقررات تحصیل گرفته تا امکان تحصیل آنلاین و پیداکردن مرکز آموزشی مناسب جمع آوری شده است. به بخش پیدا کردن مرکز آموزشی می‌رویم و در قسمت نام ایالت، کالیفرنیا را وارد کرده و سپس در کالیفرنیا، لس‌آنجلس را انتخاب می کنیم (امکان دقیق‌تر کردن جستجو با مواردی نظیر محل دقیق، هزینه تحصیل، نوع رشته و... نیز وجود دارد). نتیجه جستجوی ما، 153 دانشگاه و مرکز آموزشی است که هرکدام دارای بخش اختصاصی هستند. در بخش اختصاصی هر مرکز، امکان مشاهده اطلاعات مختلف نظیر نشانی، تلفن، نقشه مرکز، هزینه تحصیل، ارتباط با اساتید و مسوولان و ... وجود دارد و در بخش‌های بعدی می‌توان به طور آنلاین مواردی نظیر درخواست ثبت نام در مرکز را انجام داد.
این در حالی است که در کشورمان برای مدارس و مراکز آموزشی هنوز یک شبکه منسجم دسترسی متقاضیان به اطلاعات مختلف وجود ندارد. به سراغ درگاه الکترونیک کانادا به نشانی canada.gc.ca می‌رویم. در صفحه اصلی اخبار مربوط به دولت قرار دارد. به بخش خدمات الکترونیک می‌رویم. طبق آمار در این بخش از درگاه الکترونیک کانادا حدود 130 سرویس آن لاین به متقاضیان ارائه می شود (در حالی که وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات ایران اعلام که درگاه الکترونیک ایران 150 مورد خدمت الکترونیک آن لاین را ارائه داده است!)؛ بنابراین عجیب نیست که انواع خدمات برای کانادایی‌ها و کسانی که قصد مهاجرت یا گرفتن ویزای کانادا را دارند، در این بخش فراهم شده باشد. در درگاه الکترونیک دانمارک به نشانی denmark.dk علاوه بر خدمات الکترونیک به جنبه‌های توریستی این کشور نیز توجه ویژه ای شده و در بخش Visit Denmark به سایت visitdenmark.com هدایت می‌شوید که اطلاعات فراوان و جامعی از جاذبه‌های این کشور به چندین زبان دنیا در آن قرار دارد.
نگاهی به درگاه الکترونیک ایران
درگاه الکترونیک ایران به نشانی iran.ir از شهریور 86 راه اندازی شده و محلی برای دسترسی به اطلاعات و امکانات سایتهای دولتی است. به طور کلی درگاه الکترونیک ایران از نظر طراحی تقریبا مناسب است؛ هرچند وجود تعدادی زیادی پیوند (لینک) در صفحه اصلی سایت ممکن است کاربر مبتدی را کمی گیج کند؛ به ویژه که بخش «نقشه سایت» (Site Map یاSite Index) هم وجود ندارد. درگاه دیگر کشورها در مقایسه با درگاه ایران ظاهر رسمی‌تر و ساده‌تری دارند. بخشی از طراحی و کدنویسی صفحه اصلی با استفاده از فناوری ای جکس (AJAX) انجام شده، به عنوان مثال سمت چپ صفحه با یک کلیک می‌توانید اوقات شرعی شهر خود را ببینید یا به فهرست رادیوها (با قابلیت پخش زنده) دسترسی داشته باشید. در بالای صفحه امکان انتخاب اندازه متن وجود دارد که احتمالا از درگاه الکترونیک آمریکا الهام گرفته شده است. وقتی نشانی سایت را در مرورگرتان وارد می‌کنید به دایرکتوری web منتقل می‌شوید که این کار چندان حرفه ای نیست. بخش «اخبار درگاه ایران» چندان کامل نیست؛ در عنوان صفحه هم از کلمه «پورتال» استفاده شده که باید به «درگاه» تغییر کند. همچنین طراحی این بخش شکل ساده‌تری نسبت به دیگر بخش‌های سایت دارد که در ظاهر سایت دوگانگی ایجاد می کند. همچنین قرارگرفتن این بخش در دایرکتوری cms هم چندان حرفه‌ای نیست. اما در مورد محتوای این بخش باید گفت علی رغم به روز رسانی نسبتا مناسب، اخبار خود سایت چندان به روز نیست. اشکال دیگر این که موتور جستجوی این بخش، فقط در اخبار جستجو می‌کند و سایت اصلی را در برنمی‌گیرد. موتور جستجوی موجود در صفحه اصلی نیز بخش اخبار را در نمی‌گیرد! و این یعنی در موتورهای جستجوی سایت یکپارچگی وجود ندارد.
گفته می‌شود در ساخت این سایت از سیستم مدیریت محتوای جوملا (Joomla) استفاده شده است. نشانی برخی صفحات هم مشابه نوع نشانی این سیستم است، به عنوان مثال صفحه «تماس با ما» یک نشانی طولانی دارد، در حالی که بهتر است از یک نشانی کوتاه استفاده شود، مثلا در یک دایرکتوری با نام contact قرار گیرد. در این صفحه، هدف از راه اندازی درگاه ایران، این چنین عنوان شده است: «هدف اولیه، فراهم آوردن محیطی جهت متمرکزسازی سرویس‌های دولتی و حتی غیردولتی است که مورد نیاز مردم است. در انتهای این مرحله انتظار می‌رود مردم ایران بتوانند از طریق این درگاه، خدمات و اطلاعات مورد نیاز را جستجو و استفاده کنند. جهت سهولت موضوع، درگاه خدمات الکترونیکی ایران علاوه بر بهره‌گیری از یک موتور جستجوی قدرتمند، از سرویس‌های اطلاعاتی غنی «فهرست خدمات الکترونیکی» و «فهرست پایگاه‌ها» بهره‌مند شده است.» بیشتر بخش‌های درگاه الکترونیک ایران به اطلاعات کلی یا سایتهای وزارت خانه‌ها و... ختم می‌شود و امکانات خود درگاه بیشتر محدود به بخش خدمات الکترونیک است که امکاناتی نظیر اعلام کد پستی از روی شماره تلفن و... را ارائه می‌کند.
سرویس پست الکترونیک که از 28 مهر 86 راه اندازی شده، برای مدیران دولتی و افراد واجد شرایط قابل استفاده است. یک پیام رسان (messenger) هم طراحی شده که دارندگان پست الکترونیک درگاه ایران می‌توانند از آن استفاده کنند. بخشی هم با نام it.iran.ir وجود دارد که به مباحث مربوط به فناوری اطلاعات می‌پردازد و طراحی این بخش نیز با طراحی اصلی سایت کاملا متفاوت است که این کار چندان حرفه‌ای نیست. یکی دیگر از خدمات آن لاین ارائه شده، دستیابی به آخرین شاخص‌های اصلی بازار بورس اوراق بهادار است. این اقدام که در راستای ارائه اطلاعات لحظه‌ای بورس به متقاضیان صورت می گیرد، زمانی قابل استفاده است که بازار بورس تهران نیز به فعالیت مشغول باشد.
برای امتحان بخش دایرکتوری لینک‌ها، به بخش «ورزش» می‌رویم و «فوتبال» را انتخاب می‌کنیم. در صفحه باز شده، نزدیک به 40 لینک بدون نظم خاصی قرار دارد. لینک تعدادی از باشگاه‌های کشور، چند سایت ورزشی و... که بهتر بود در اینجا نیز دسته بندی صورت می‌گرفت و با توجه به این که در بخش دیگری از سایت از فناوری ای جکس استفاده شده، در اینجا نیز با انتخاب دسته بندی، لینک‌های مربوط بدون نیاز به رفتن به صفحه‌ای دیگر، نمایش داده می‌شد.
استانداردهای طراحی
درگاه خدمات الکترونیکی ایران (iran.ir) و وزارتخانه‌های کشور را از نظر استانداردهای طراحی و کدنویسی CSS و HTML ارزیابی کرده و با درگاه‌های الکترونیک کشورهای آمریکا (usa.gov)، کانادا (canada.gc.ca) و دانمارک (denmark.dk) مقایسه کردیم. درگاه الکترونیک کشورهای آمریکا، کانادا و آمریکا به ترتیب 16، 7 و 47 خطا دارند که اعداد قابل قبولی محسوب می‌شوند. درگاه الکترونیک ایران در مجموع 84 خطا دارد. به سراغ سایت وزارتخانه‌های کشور رفتیم. از میان 20 سایت وزارتخانه های کشور که لینک آن‌ها در سایت درگاه الکترونیک ایران درج شده، سایت وزارت دفاع در حال بازسازی و سایت وزارت صنایع و معادن از طریق ضدویروس کامپیوتر، ناامن تشخیص داده شد! در میان دیگر وزارتخانه ها، سایت 6 وزارت خانه دارای بیش از 300 اشکال هستند که از میان آن‌ها سایت وزارت راه و ترابری با مجموعا 578 اشکال رکورددار است! و در میان کم مشکل ترین ها، سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با 32 اشکال قرار دارد. لازم به ذکر است که سایت وزارت خانه های «کار و امور اجتماعی» و «امور خارجه» از نظر CSS بدون اشکال هستند و همه اشکالات آنان مربوط به HTML می شود. طراحی یکسان و به طور کلی استاندارد خاصی در طراحی سایتهای رسمی سازمان های دولتی کشور دیده نمی‌شود. بیشتر این سایت‌ها بخش مهمی را در صفحه اول به اخبار اختصاص داده‌اند که می‌توان با خلاصه‌ترکردن این بخش، خدمات الکترونیک سازمان را بیشتر مطرح کرد و همچنین سرعت دسترسی به خدمات را بالا برد.
حال وقتی نگاهی به فهرست سایتهای برتر دولتی می اندازیم، می‌بینیم که گویا «استانداردهای طراحی» چندان مدنظر داوران نبوده و به طور کلی در این زمینه توجهی به ساختمان (Structure) سایت‌ها نشده است.
جمع بندی
هرچند در سال‌های اخیر گسترش خدمات الکترونیک از سوی سازمان‌های دولتی در ایران سرعت بیشتری به خود گرفته، ولی هنوز با استانداردهای جهانی فاصله داریم. لازم است با توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر در این زمینه، ضمن صرفه‌جویی در وقت و کاهش هزینه‌ها به سمت ارائه خدمات بهتر به شهروندان پیش برویم.
نویسنده: بابک هزاوه