خدمات الکترونیک در ایران

قسمت اول

خدمات الکترونیک در ایران هنوز جوان هستند و شهروندان با شک و تردید به آن‌ها نگاه می‌کنند. سازمان‌های دولتی در پی کم کردن مراجعین و تسریع کار با استفاده از خدمات الکترونیک هستند و شهروندان از این که بتوانند بدون مراجعه حضوری و پرکردن دستی فرم‌های مختلف از سرویسی با امنیت کامل استفاده کنند، استقبال می‌کنند. به گفته کارشناسان، حدود 5 درصد از مبادلات و خرید و فروش‌ها در بازار ایران را خرید اینترنتی تشکیل می‌دهد (این در حالی است که 30 تا 40 درصد خرید و فروش‌ها در اروپا و امریکا با اینترنت انجام می‌شود.). با امکان دسترسی حدود 18میلیون نفر به اینترنت در ایران، فرصت مناسبی است که با گسترش خدمات الکترونیک، در وقت و کاهش هزینه‌ها صرفه جویی کرد. در این مطلب وضعیت کلی خدمات الکترونیک در ایران را بررسی می‌کنیم، سپس آن را با کشورهای دیگر مقایسه کرده و به درگاه خدمات الکترونیک ایران نگاه ویژه‌ای می‌اندازیم.

خدمات الکترونیک در ایران

آیا سازمان‌های دولتی در ایران به سمت الکترونیکی شدن خدمات رفته اند؟ جواب مثبت است. در حال حاضر شما با استفاده از اینترنت می‌توانید به خدمات مختلفی دسترسی داشته باشید. با استفاده از خدمات بانک‌های مختلف نظیر بانک سامان، پارسیان و ... می‌توانید کارت اعتباری داشته باشید و بلیت هواپیما، قطار، سینما یا کنسرت موسیقی بخرید یا هتل رزرو کنید. قبض‌های مختلف را پرداخت کنید یا در آزمون‌های علمی مختلف ثبت نام کنید. کتاب، فیلم یا آلبوم موسیقی بخرید و با پست تحویل بگیرید و... این‌ها شاید برای ما خدمات جدیدی باشد ولی این روش‌ها سال‌هاست که در دیگر کشورها جا افتاده‌اند. خدمات الکترونیک به قدری مزیت دارد که روز به روز استقبال بیشتری از آن می‌شود.

نمونه موفق

سایت سازمان سنجش آموزش کشور را می‌توان نمونه‌ای موفق در ارائه خدمات الکترونیک دانست. این سازمان برای ده‌ها آزمون متنوعی که در طول سال برگزار می‌کند، روش ثبت نام و ارائه کارنامه از طریق اینترنت را در نظر گرفته است. با این روش ضمن صرفه جویی و افزایش سرعت در روند فعالیت‌های سازمان، کار برای داوطلبان آزمون‌های مختلف این سازمان نیز راحت شده است. دکتر ابراهیم خدایی، معاون فنی سازمان سنجش، درباره اینترنتی شدن ثبت نام و ارائه کارنامه داوطلبان گفت: «سازمان در بحث اینترنتی کردن آزمون‌ها چندین هدف را دنبال می‌کرد که اکثراً محقق شدند؛ ایجاد ارتباط آن لاین با بچه‌ها، جلوگیری از اشتباهات معمول، کم کردن سفرهای درون شهری، جلوگیری از گردش اطلاعات شخصی دانش آموزان و در آخر، بیان این مطلب که می‌توان به سیستم مجازی اعتماد کرد.» وی افزود: «ثبت نام اینترنتی برای ما یک جور صرفه جویی بود و من به جرأت می‌گویم اگر این صرفه جویی نبود، ما سال گذشته نمی‌توانستیم آزمون برگزار کنیم. چون ثبت نام آزمون سراسری ما 5-4 سال است که تغییری نکرده است. بودجه ای هم برای سرمایه گذاری نداریم. اما ما از محل صرفه جویی‌های‌مان توانستیم بحث سخت افزاری و نرم افزاری ثبت نام اینترنتی را حل کرده و به خوبی آن را اعمال کنیم. به هر حال کار سختی است و در ایران بی سابقه؛ که ثبت نام و تعیین رشته بیش از یک میلیون آدم با اینترنت انجام شود. کمترین اعتراض را هم داشتیم. هیچ کس جرأت ورود به این وادی را نداشت. خصوصاً که ما یک مشکل فرهنگی هم داشتیم؛ عدم اعتماد به دنیای مجازی! چون ما با فرهنگی سر و کار داریم که تا مدرک دست کسی ندهید، اعتماد نمی‌کنند. الان کار به جایی رسیده که فرد می‌خواهد تراکتور ثبت نام کند می‌گوید اینترنتی! »

از لحاظ استاندارد طراحی، صفحه اخبار سایت سازمان سنجش آموزش کشور، 43 مشکل از نظر HTML دارد ولی از نظر CSS بدون اشکال است. این سایت در مرورگر فایرفاکس با اندکی بی نظمی مشاهده می‌شود. در حال حاضر امکانی به وجود آمده که داوطلبان با استفاده از خدمات الکترونیک بانک‌هایی نظیر بانک سامان بتوانند کارت ثبت نام آزمون‌های مختلف سازمان سنجش را نیز به صورت اینترنتی خریداری کنند؛ بنابراین نیازی به تهیه آن از مراکز پستی نخواهند داشت.

سایت‌های برتر دولتی؟

چندی پیش اعلام شده بود که به منظور تشویق سازمان‌های دولتی به ارائه خدمات الکترونیک، سایت‌های برتر دولتی انتخاب و معرفی می‌شوند. البته انتظار می‌رفت که کار سختی باشد، زیرا سایت‌های دولتی ایران به طور کلی نتوانسته‌اند انتظارات را به نحوی برآورده کنند که بتوان از میان آن‌ها، «برترین‌ها» را انتخاب کرد. به هر حال، اوایل مردادماه، پس از چندین ماه وقفه، نام سایت‌های برتر دولتی اعلام و درطرح ارزیابی و داوری برترین جایگاه‌های دولتی، وب سایت شهرداری تهران حائز رتبه اول شد. طرح ارزیابی و داوری برترین جایگاه که مهر ماه سال گذشته و در کنار جشنواره تولید محتوای الکترونیکی برگزار شد، دوم مرداد ماه اسامی برندگان خود را در پنج بخش اعلام کرد. در بخش طراحی، مرکز گسترش فناوری اطلاعات (magfa.com)، بانک صنعت و معدن (bim.ir) و مجلس شورای اسلامی (majlis.ir) رتبه‌های برتر را به دست آوردند.

در بخش محتوا، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور (gsi.ir)، راه آهن جمهوری اسلامی ایران (rajatrains.com) و مجلس شورای اسلامی (majlis.ir) برترین‌ها بودند.

در بخش کاربر پسندی، در حالی که هیچ سازمانی موفق به کسب رتبه دوم نشد، راه آهن جمهوری اسلامی ایران (rajatrains.com) رتبه اول و سازمان امور اقتصادی آذربایجان شرقی(ag-daraii.gov.ir و ) و یزد (yazd-mefa.gov.ir) به طور مشترک رتبه سوم را کسب کردند.

در بخش خدمات، شرکت پست جمهوری اسلامی ایران (post.ir) رتبه اول را کسب کرد و مخابرات استان خراسان شمالی (tci-khn.ir) و مخابرات استان سمنان (semnantelecom.ir) قابل تقدیر شناخته شدند.

در بخش فناوری، بنیاد شهید و امور ایثارگران (isaar.ir)، بانک مرکزی (cbi.ir) و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (idro.org) رتبه‌های برتر بودند. در بخش تعامل نیز هیچ یک از پایگاه‌های دولتی حائز رتبه نشدند ولیکن سازمان سرمایه گذاری و کمک‌های اقتصادی، سازمان امور اقتصادی و دارایی استان کرمان و سازمان آب و فاضلاب استان تهران، قابل تقدیر شناخته شدند. که این موضوع نشان از ضعف سایت‌های دولتی در خدمات دولت الکترونیک دارد. اما نکته جالب این که در زمان نگارش این مطلب، سایت‌های سازمان امور اقتصادی آذربایجان شرقی و سازمان امور اقتصادی یزد در دسترس نبودند!

حجت الاسلام سعید سالاریان، معاون شورای عالی اطلاع رسانی در این مراسم با اشاره به این که بسیاری از سفرهای درون شهری و برون شهری مردم برای خدمت گیری از دولت و دستیابی به اطلاعات موردنیاز صورت می‌گیرد، گفت: دبیرخانه شورا با هدف تشویق و ترغیب دستگاه‌های دولتی به عرضه اطلاعات و خدمات به مردم از طریق وب برای طراحی جایزه بزرگ وب اقدام کرده و این گامی کوچک ولی نوآورانه در راستای تشویق برای رسیدن به این آمادگی است.

وی ادامه داد: جایزه بزرگ وب در ایران دارای سابقه چندانی نیست، اختصاص این جایزه به دولتی‌ها از آن جهت ضروری به نظر رسید که خدمات رسانی به مردم از اولویت‌های یک حکومت مردم سالار و از ملاک‌های اصلی ارزیابی دولت است. او با اشاره به این که این طرح نخستین بار به همت دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، ستاد تبصره 13 و با پشتیبانی علمی دانشگاه تهران انجام پذیرفته، گفت: در این طرح 186 سازمان دولتی کشور در شش معیار شامل محتوا، تعاملی بودن، خدمات، تکنولوژی، طراحی و کاربرپسندی به صورت مستقل مورد ارزیابی قرار گرفتند و نهایتا سه دستگاه برتر در هر بخش مشخص شدند. در این بین تعدادی از وبگاه‌های کارا و موثر نیز وجود داشت که به رغم توانمندی‌هایی که در بخش‌های مختلف داشتند در بین سه وبگاه برتر قرار نگرفتند و رتبه‌ای پایین تر کسب کردند.

در همین مراسم، دکتر سعید رضا عاملی، سرپرست تیم ارزیابی وبگاه‌های دولتی با اشاره به اینکه اولین جایزه web award در دنیا سال 1998 برگزار شده، گفت:" با توجه به ساده انگاشته شدن ارتقای وبگاه دستگاه‌های دولتی، متاسفانه در کشورمان با فاصله 9 سال این جایزه داده می‌شود. "

او ادامه داد: "درصددیم تا در پایان این همایش به خروجی ایجاد استاندارد و شاخص‌های وب‌های دولتی ایران، ارائه راه‌کارهای خدماتی به منظور توسعه دولت الکترونیکی و ایجاد انسجام ملی در عرصه مجازی، دست یابیم."

به گفته وی، وضعیت آدرس دهی وب سایت‌های دولتی نظم خاصی نداشته و مانند جزایر جدا افتاده‌ای از هم است که به دلیل تعریف نشدن استاندارد، از انسجام ملی مجازی برخوردار نیست.

وی با اشاره به اینکه در ساختار مجازی سازی که مبنایی برای ارزیابی‌ها قرار گرفته، سه مقوله ما را از فضای فیزیکی جدا می‌کند، گفت: "زمان مجازی و کار مجازی که اگر مجموع آنها را درنظر بگیریم، با انرژی مجازی مواجه هستیم، مقوله‌های جداسازی ما از فضای فیزیکی را دربرمی‌گیرد."

عاملی با بیان این که دو شاخص مهم انرژی و اقتصاد که سوددهی فضای مجازی را نشان می‌دهد در این حوزه قابل بررسی است، گفت: "انرژی در فضای مجازی بر خلاف محیط فیزیکی ماندگار است و در فرآیند تبدیل، امر فیزیکی به دیجیتال تبدیل می‌شود و ظرفیتی بنیادین پیدا می‌کند."

وی در پایان با اشاره به این که زمان مجازی هندسی است و در آن زمان گذشته، حال و آینده معنا ندارد، تصریح کرد: "در کار مکانیکی با تولید انبوه مواجهیم، اما در کار مجازی، با یک تولید و بی‌نهایت مصرف مواجه خواهیم بود."

در قسمت بعدی به درگاه الکترونیک در دیگر کشورها نگاهی می‌اندازیم و به بررسی درگاه الکترونیک ایران به نشانی iran.irمی‌پردازیم.

نویسنده: بابک هزاوه