زندگي در کوير

معماران چيره دست يزدي طي قرنها با احداث آب انبارهايي زيبا ، " آب " اين مايه حيات را در قلب كوير ايران به كام تشنگان خسته و گرمازده گوارا كرده‌اند. در گذشته شدت گرما توام با كمبود شديد آب اين هنرمندان را بر آن داشت تا در دل زمين به ايجاد محلي براي ذخيره آب بپردازند. مردمان اين ديار در زبان محلي از آب انبار با عنوان " امبار "(ombar?) ياد مي‌كنند. اكنون اين آب انبارها يكي از شاخص‌ترين نمادهاي معماري يزد و جلوه‌گر نبوغ و توانمندي معماران اين خطه كويري است.

آب آب انبارها از طريق هدايت آبهاي باران و برف تامين مي‌شده و امروزه اين آب انبارهاي تاريخي كه روزگاري محل اصلي تامين آب اهالي بوده به فراموشي سپرده شده و مخازن آنها از آب خالي شده است.

خنك بودن اين اماكن در قديم باعث شده بود تا از آن بعنوان يخچال نيز استفاده شود و از طريق نصب ميخ‌هايي بر روي ديوارها مواد غذايي خود را در آن نگهداري كنند.

از آب اين اماكن براي آشاميدن استفاده مي‌شده ‌است ولي در كتاب تاريخ يزد از منابع آبي با عنوان " چاههاي آب سرد" نيز ياد شده كه براي شستشو و رفع ديگر نيازها كاربرد داشته است.

معماران يزدي، خشت و آجر به همراه ملات " ساروج " ( مخلوط خاكستر ، آهك و ماسه) را در كنار هم قرار داده و به شكل زيبايي آب انبارها را احداث كرده‌اند.

آب انبارها يا " خانگي " بودند كه توسط اهل خانه ساخته مي‌شد و جنبه شخصي داشت و يا "عمومي" كه براي استفاده اهالي محل و شهر احداث مي‌شدند.

ورود به آب انبارها از طريق پله‌هاي زيبا و طولاني است كه به آن "راچينه" گفته مي‌شود و نظر هر بيننده‌اي را جلب مي‌كند و او را به تامل در اين نوع معماري وا مي‌دارد.

رطوبت دلكش و بوي نم در راه‌پله‌هاي آب انبارها به انسان آرامش مي‌دهد و خستگي را در دل‌مردمان گرمازده كوير برطرف مي‌كند و طراوت و شادابي مي‌بخشد.

آب انبارها داراي قسمت‌هاي مختلفي هستند كه خزينه استوانه‌اي شكل از قسمت‌هاي اصلي آن و محل ذخيره‌سازي آب است.

" گنبد " پوشش نيم كره‌اي شكل كه به منظور حفاظت از آب ، جلوگيري از آلودگي‌و خنك نگه داشتن، روي خزينه احداث مي‌شود نماد بيروني اب انبارهاست.

سقف اين‌اماكن به صورت نيم دايره ساخته شده كه در اصطلاح محلي به آن "طاق ضربي " گفته مي‌شود.

اين طاق‌ها با محاسبات دقيق و بدون استفاده از آهن و تيرآلات ساخته شده و خلق آن از توان معماران امروزي خارج است.

همه آب انبارها داراي راه‌پله است كه اولين پله آن از سطح زمين آغاز شده و به طرف درون زمين ادامه مي‌يابد و راه دسترسي ورودي به " پاشير" است.

سقف و راچينه (پله) ،آب انبارها از آجرهاي باريك ولي مقاوم ساخته مي‌شده كه هنوز هم پابرجاست.

بيشتر آب انبارها داراي يك ورودي و پاشير هستند اما بعضي از آنها به لحاظ موقعيت شهرسازي و نحوه استقرار در بافت شهري داراي دو يا سه ورودي مي باشد.

يکي از اين آب انبارها در بلوار بسيج در شهر يزد واقع است. آب انبار رستم گيو داراي خزينه بزرگ استوانه اي شکل با عمق 15 متر و قطر دهانه 14 متر است و در حدود 2300 متر مکعب کنجايش آب دارد و آب انبار محله دستوران و آب انبار محله گودال شهرياري انشعابي متصل به خزينه آب انبار رستم گيو دارند.طراح و معمار آب انبار مذکور استاد حاجي ابراهيم خرمشاهي بوده است.و هزينه ساخت وساز آن توسط رستم گيو توسط يکي از نيکوکاران زرتشتي تامين شده است و اکنون جزو موقوفات زرتشتيان است.

اين آب انبار داراي چهار بادگير دو طرفه سردر ورودي مقرنس کاري وکادر بندي شده با آجر گنبد زيبا با طرح سرو با ترکيب آجر خفته راسته فرش ميباشد.

گفتني است در استان يزد 400 اب انبار وجود دارد که 85 مورد آن در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

منبع:

نماي ايران