خودسرانه بچه‌ها را معالجه نكنید
خودسرانه بچه‌ها را معالجه نكنید
علاوه بر باورهای غلط والدین كه فكر می‌كنند، هر كودكی كه تب می‌كند یا آبریزش بینی دارد و زیاد عطسه می‌كند، سرماخورده است، مشكل اساسی‌تر این است كه هنوز بسیاری از والدین و به خصوص مادران نمی‌دانند كه بهترین عكس‌العمل در هنگام سرماخوردگی كودك چیست؛ هنوز بسیاری از مادران سرماخوردگی را با خیلی از بیماری‌های عفونی اشتباه می‌گیرند و اقدام به درمان های خودسرانه می‌كنند؛ هنوز خیلی از والدین نمی‌دانند كی باید كودكشان را نزد پزشك ببرند؛ و بالاخره این كه حتی نمی‌دانند كدام دارو برای فرزندشان مفید است و كدام نیست.
نمونه بارز آن استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها و شربت‌های سرماخوردگی در كودكان است. همین چند هفته قبل، اداره نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریكا اعلام كرد مصرف داروهای سرماخوردگی و ضد‌سرفه به خصوص آنتی‌هیستامین‌ها با نسخه پزشك یا بدون آن، در كودكان كم سن به ویژه در كودكان زیر 2 سال می‌تواند منجر به عوارض مرگبار شود.
آقای دكتر، چرا بچه‌ها سرما می‌خورند؟
وقتی كودك سرما می‌خورد، تصور مادر این است كه كودكش حتماً ضعیف شده كه مبتلا به سرماخوردگی شده است. بنابراین در كودكی كه چند‌بار دچار سرماخوردگی می‌شود، مادر نگران است كه شاید كودك دچار بیماری نقص سیستم ایمنی شده باشد.
چرا می‌گویید مادرش فكر می‌كند؟ یعنی می‌خواهید بگویید سرماخوردگی اصلا ربطی به تضعیف سیستم ایمنی بدن ندارد؟
خیر، به هیچ‌وجه. ببینید حدود 10 تا 15 درصد از كودكان زیر 3 سال، سالانه حدود 10 تا 12 بار می‌توانند دچار سرماخوردگی شوند و 80 درصد از آنها حداقل سالانه 6 تا 8 بار این بیماری را تجربه می‌كنند. بنابراین تعداد دفعات زیاد سرماخوردگی، به معنای نقص در سیستم ایمنی بدن كودك نیست.
این روند تا چه سنی قرار است ادامه داشته باشد؟
این روند تا قبل از 3 سالگی است. اما بعد از 3 سالگی تعداد دفعات سرماخوردگی كودك تا 4 بار در سال کاهش می یابد.
در مورد آلرژی چطور؟ چون اغلب والدین با طولانی شدن علائم این بیماری، آن را با سرماخوردگی اشتباه می‌گیرند.
دقیقاً همین‌طور است. در حالی‌كه هر كدام از این بیماری‌ها درمان خاص خود را دارند، مادر با این تصور كه كودكش سرماخورده، از داروهای سرماخوردگی برای كودكش استفاده می‌كند و همین امر منجر می‌شود كه علاوه بر بهبود نیافتن كودك، مادر از داروهای دیگر با دوزهای شدیدتر استفاده كند كه در نهایت تداخل دارویی و بدتر شدن وخامت بیماری را به همراه خواهد داشت.
كیپ شدن بینی یكی از شایع ترین علائم این بیماری است و خیلی از مادران برای باز كردن راه بینی مسدود شده كودك خود از قطره‌های بینی بزرگسالان مثل فنیل‌افرین استفاده می‌كنند. این قطره‌ها تأثیری در باز شدن راه تنفسی كودك دارند؟
خیر، در این مواقع علاوه بر قطره فنیل افرین، مادر فكر می‌كند كه راه بینی كودك را با هر چیزی می‌تواند باز كند؛ مثلا بعضی از مادران شیر خود را داخل بینی كودك می‌ریزند، در حالی‌كه شیر چربی دارد و وقتی كودك نفس می‌كشد، این قطرات شیر وارد ریه می شوند و ذات‌الریه ایجاد می‌كنند. علاوه بر این، شیر محیط مناسبی برای رشد میكروب است، درحالی‌كه بینی هم پُر از میكروب بوده و در این حالت زمینه برای تكثیر میكروب ها فراهم می‌شود. فنیل‌افرین هم عوارض زیادی برای كودك دارد كه ما به هیچ‌وجه استفاده از آنها را توصیه نمی‌كنیم.
خب اگر از قطره‌های آنتی‌هیستامین مثل فنیل‌افرین استفاده نكنند، پیشنهاد شما برای برطرف شدن این مشكل چیست؟
در مدت سرماخوردگی ما باید راه بینی كودك را با استفاده از قطره بینی كلرورسدیم باز كنیم، چون قطره‌های دیگر وابستگی به دارو ایجاد می‌كنند و ممكن است كه حتی بعد از مصرف، بینی كودك بیشتر كیپ شود.
می‌گویید از آنتی‌هیستامین‌ها نباید برای نوزادان استفاده كرد. شربت‌های سرماخوردگی بچه‌ها هم آنتی‌هیستامین دارند. پس برای چه این شربت‌ها را درست می‌كنند؟
ببینید، محدودیت داروها به سن بچه بر می‌گردد.
این داروها چه عوارضی را می‌توانند در این دوران داشته باشند؟
بررسی‌های مختلف نشان داده كه مصرف آنتی‌هیستامین در كودكان در این سنین هم منجر به بی‌قراری می‌شود و هم گاهی باعث می‌شود كه كودك تشنج كند. علاوه بر این آنتی‌هیستامین ضربان قلب را بالا می‌برد و خواب‌آلودگی ایجاد می‌كند. حتی دیده شده برای كودكان زیر 2 سال شربت سرماخوردگی و آنتی‌هیستامین اصلا اثر ندارد.
خیلی از خانواده‌ها حتی از این داروها به‌عنوان ضد‌سرفه استفاده می‌كنند. در این مورد هم منع مصرف وجود دارد؟
بله. صددرصد. اصلا ما نباید سرفه را در كودك از بین ببریم. چون سرفه یك مكانیزم دفاعی است كه ترشحات ریه را بالا می‌آورد و كودك دچار ذات‌الریه نمی‌شود، اما اگر ما با استفاده از این داروها، سرفه را در كودك از بین ببریم، این ترشحات داخل ریه باقی مانده و ماندگاری بیماری را بیشتر می‌كند.
یعنی شما می‌گویید شربت‌های ضد سرفه بیشتر ضرر دارند تا منفعت؟
نه! ما فقط شربت ضد‌سرفه را زمانی به كودك می‌دهیم كه سرفه در خواب و غذا‌خوردن كودك اختلال ایجاد كند. چون خاصیت آنتی‌هیستامین این است كه ترشحات ریه را غلیظ می‌كند و همین غلظت، فرد را دچار بیماری ذات‌الریه می‌كند. پس آنتی‌هیستامین‌هایی مثل دیفن‌هیدرامین، پرومتازین و هیدروكسیزین باید بالای 2 سال و فوق‌العاده با احتیاط مصرف شوند، چون هر لحظه انتظار عوارض این داروها را باید كشید.
پس اجازه دهید یك بار داروهای مجاز برای كودك مثلا یك ساله را مرور كنیم.
بله، بیشترین تجویز ما قطره كلرورسدیم است كه روزی 3 تا 4 بار و نیم ساعت قبل از شیر‌دهی باید استفاده شود تا راه بینی كودك باز بماند. در ضمن اگر كودك تب شدیدی نداشت و بی‌قرار نبود، از تب‌بر استفاده نمی‌كنیم، ولی اگر تب كودك شدید بود، در فواصل 4 تا 6 ساعت یك‌بار از قطره استامینوفن استفاده می‌كنیم.
اگر هم كودك واقعاً به شربت سرماخوردگی نیاز دارد، روزی 3 نوبت با فواصل 8 ساعت می‌تواند استفاده شود.
دكتر علی‌اصغر حلیمی- متخصص اطفال
استاد‌یار دانشكده پزشكی دانشگاه شهید بهشتی و معاون آموزشی بیمارستان شهدای تجریش
* مطالب مرتبط:
سرماخوردگی و مكمل های تغذیه ای