معنای اصطلاح «اصطناع معروف» که در روایات آمده چه چیزی است؟

پرسش :
معنای اصطلاح «اصطناع معروف» که در روایات آمده چه چیزی است؟

پاسخ اجمالی:
عبارت «اصطناع معروف» یعنی «قرض الحسنه» که يكى از مهمترين كارهاى عاطفى در جامعه بشرى است و در روایات اسلامی از صدقه هم برتر و مهم تر شمرده شده است؛ به همين جهت در روايتى وارد شده است كه صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد. زیرا قرض الحسنه نخست نياز نيازمندى را برطرف مى كند، از سوی دیگر آبروى افراد نيازمند را نیز حفظ مى كند، بنابراين هم رفع نياز مى كند و هم حفظ آبرو.

پاسخ تفصیلی:
منظور قرض الحسنه است(1) كه يكى از مهمترين كارهاى عاطفى در جامعه بشرى است؛ بلكه از صدقه هم برتر و مهم تر است، به همين جهت در روايتى وارد شده است كه صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد.(2) و شايد دليلش اين باشد كه قرض الحسنه دو كار مى كند:
نخست اينكه نياز نيازمندى را برطرف مى كند كه اين بين صدقه و قرض الحسنه مشترك است.
دوم اينكه آبروى افراد نيازمند آبرومندى كه براى حفظ آبروى خويش، حاضر به قبول صدقه نيستند را حفظ مى كند، بنابراين هم رفع نياز مى كند و هم حفظ آبرو.

و امّا اختصاص عدد مذكور شايد بدين جهت باشد كه هر كار خيرى، به مضمون «مَنْ جاءَ بِالحَسَنةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها» 10 حسنه دارد(3) و چون قرض دهنده دو كار خير كرده است (رفع نياز و حفظ آبرو) بنابراين استحقاق بيست حسنه دارد ولى چون پول وام به او باز مى گردد، دو حسنه از آن كم مى شود، لذا قرض الحسنه 18 حسنه دارد و صدقه 10 حسنه، چون در صدقه يك كار خير بيشتر انجام نشده است.(دقّت فرماييد)(4)


پی نوشت:
(1). همانطور كه در روايت محمد بن سنان در من لا يحضره الفقيه‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ دوم‏، ج ‏3، ص 566، باب (معرفة الكبائر التي أوعد الله عز و جل عليها النار) اين معنا آمده است كه امام رضا(عليه السلام) فرمودند: «وَ تَرَكِهِمُ الْقَرْضَ وَ الْقَرْضُ صَنائِعُ الْمَعْرُوفِ»
(2). قسمت اخير اين روايت، در كتاب ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، دار الشريف الرضي، قم‏، 1406 قمری‏، چاپ دوم‏، ص 138 آمده است. طبق اين روايت، امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «اَلْقَرْضُ الْواحِدُ بِثَمانيَةِ عَشَرَ وَ اِنْ ماتَ حَسِبْتَها مِنَ الزَّكاة»؛ (قرض الحسنه 18 حسنه دارد و اگر صاحب پول از دنيا برود همان قرض الحسنه از زكات كفايت مى كند)؛ ولى مضمون ذكر شده در متن، به طور كامل در روايتى از روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ابوالفتوح رازى، حسين بن على، تحقيق: ياحقى، محمد جعفر، ناصی، محمد مهدى، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1408 قمری، ج ‏3، ص 342 چنين آمده است كه پيامبر گرامى اسلام فرمودند: «رَأيْتُ مَكْتُوباً عَلى بابِ الْجَنّةِ: اَلصَّدَقَةُ بِعَشَرَةِ وَ الْقَرْضُ بِثَمانيَةِ عَشَرَ، فَقُلْتُ: يا جَبْرئيلَ وَلِمَ ذلِك، وَالَّذى يَتَصَدَّقُ لا يُريدُ الرُّجُوعَ وَ الَّذى يُقْرِضُ يُعْطي لاَنْ يُرْجِعَهُ؟ فَقالَ: نَعَمْ هُوَ كَذلَكَ وَلكَنْ ما كُلُّ مَنْ يَأخُذُ الصَّدَقَةَ لَهُ بِها حاجَةٌ وَ الَّذى يَسْتَقْرِضُ لايَكُونُ الاّ عَنْ حاجَة فَالَصَّدَقَةُ قَدْ تَصِلُ الى غَيْرِ الْمُسْتَحِقِّ وَ الْقَرْضُ لايَصِلُ اِلاّ إلى الْمُستَحِقِّ وَ لذا صارَ الْقَرْضُ اَفْضَلَ مِنَ الصَّدَقَةِ»؛ (بر روى درب بهشت اين جمله را ديدم: صدقه 10 حسنه و قرض 18 حسنه دارد، از جبرئيل سؤال كردم علت اين امر چيست؟ در حالى كه صدقه دهنده پول خود را بازپس نمى گيرد ولى قرض دهنده بازپس مى گيرد، جبرئيل عرض كرد: آرى همين طور است، ولى تمام صدقات به مستحقين حقيقى نمى رسد، ولى كسى كه قرض مى گيرد واقعاً مستحق است و احتياج دارد، به همين جهت ثواب قرض الحسنه از صدقه بيشتر است.)
(3). سوره انعام، آيه 160.
(4).گردآوری از کتاب: ربا و بانكدارى اسلامى‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: عليان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 38.



منبع: وبسایت آیت الله مکارم شیرازی