اسراف و چشم و هم‌چشمی در عزاداری امام حسین علیه‌السلام

از جمله امور مرتبط با خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) مسئله عزاداری در مصائب آنان است؛ به ويژه سوگواری در شهادت مظلومانه امام حسين (علیه السلام) و ياران باوفای ایشان است. اين امر که در آغاز محدود بود، به تدريج از دايره خانواده و بازماندگان آن حضرت و ديگر شهدا فراتر رفت و در ميان مسلمانان رواج يافت و به يک سنت اسلامی و بخشی از فرهنگ دينی مسلمانان تبديل شد.
مراسم با بركت عزاداری حسينی نيز مانند هر پديده مردمی ديگر، دستخوش آفاتی شده که به یکی از آنها اشاره می کنیم.

دانشگاه عاشورا

فرهنگ عاشورا که زيربنای عقيدتی و فكری آن در امام حسين و شهدای كربلا و اسرای اهل بيت متجلی است، حاوی پیام های نابی است که همواره سرمشق انسانیت می باشد؛ از جمله:
مقابله با تحريف دينی، مبارزه با ستم طاغوت ها، عزت و شرافت انسان، ترويج مرگ سرخ بر زندگی ذلت بار، عمل به تكليف به خاطر رضای خدا، تكليف گرايی چه به صورت فتح يا كشته شدن، فداشدن انسان ها در راه ارزش ها و...
امام حسين عليه السلام خون خود را در راه خدا اهدا كرد، تا بندگان خدا را از بندگي غير خدا نجات بخشد: «وَ بَذَلَ‏ مُهْجَتَهُ‏ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ»(1)
بدون شک برای یاد گرفتن درس های مکتب عاشورا باید در کلاس درس آن نشست و معارف را آموخت. بدین جهت است که سفارش های فراوانی از معصومین جهت برپایی مجلس عزاداری و اشک بر اباعبدالله صادر شده است.
اين مراسم با بركت از دير باز نقشی فعال در رشد باورهای مذهبی و فضايل و كرامت های انسانی و فراموش نشدن خاطره سلحشوران عاشورا ايفا كرده است.
اقامه عزای حسينی بزرگداشت شعائر الهی و نمايش جلوه تام و تمام تولّی و تبرّی است.
هدف امامان اهل بيت عليهم السلام از اين همه پافشاری بر زنده نگهداشتن نام و ياد و خاطره مقاومت بزرگ حامی حق، امام حسين عليه السلام احيای اهداف و مقاصد والای آن حضرت و ابلاغ مظلوميت آل علي عليه السلام به گوش تاريخ بوده است. هر جمعيتی كه از فداكاران و شخصيت های خدوم خويش تكريم نكند، محكوم به زوال و نابودی است.
واضح است که برای بهره گیری از این معارف باید مخلصانه در این کلاس انسان ساز حاضر شد و از هوای نفس دوری کرد.

آفت اسراف

یکی از آفاتی که به عزاداری آسیب جدی وارد می کند، اسراف می باشد. اسراف یعنی زیاده روی و تجاوز که معنای مقابل آن قصد و میانه روی است. راغب اصفهانی در معنای اسراف می‌گوید: «هر کار و عملی را که انسان انجام می‌ دهد و از حد و اندازه خود تجاوز و زیاده روی کند آن اسراف است.»(2)
بنابراین می‌توان این گونه بیان داشت که اسراف هرگونه عمل بیهوده و زیاده روی و تجاوز از حد طبیعی، چه در کیفیت و چه در کمیت می‌باشد. از این بیان معلوم می‌شود که اسراف تنها مربوط به خوردنی ها و نوشیدنی‌ها و یا در امور اقتصادی نبوده، بلکه اسراف معنایی جامع تر و وسیع تر را در برمی گیرد. در حقیقت می‌ توان گفت: اسراف هرگونه تجاوز از حد یا افراط و تندروی و یا وضعیت نامناسب حالات نفسانی و روحیات و صفات غیر معتدل اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی افراد در جامعه می‌باشد.
متاسفانه در برپایی مراسم عزاداری سالار شهیدان شاهد اسراف و چشم و هم چشمی از سوی برخی صاحبان مجالس می باشیم. از باب مثال مشاهده می شود که رقابت هایی در ترتیب دادن دسته عزاداری با این ویژگی که بلندترین و طولانی ترین دسته شهر است ، و یا اینکه تعداد طبل زن هایش بیشتر است! همچنین افتخار می شود که یک صف بیست و پنج، سی نفره، طبل زن و سنج زن دارد. بعضی از طبل هایش را فقط دو نفر حمل می کنند.
یا اینکه عظمت هیئت به علم و چهل چراغش می باشد، جلوی دسته عَلَم و چهل چراغ بلند می شود به طوری که برای بلند کردن آنها باید چند جوان پهلوان و فیل تن زیر آن بروند و بلند کنند.
بروز و رشد عادت و اخلاق ناپسند چشم و هم چشمی در بین دسته جات و هیئات عزاداری حسینی موضوع عجیبی است که به هیچ وجه قابل توجیه و تفسیر نیست. موضوعی که از اساس با روح عزاداری حسینی و نیز انقلاب عاشورایی سید الشهداء (علیه السلام) در تضاد است.
عزاداری حضرت امام حسین (علیه السلام) در کنار تلاش برای زنده نگه داشتن یاد آن امام بزرگ، فرصتی برای درک و شناخت فلسفه قیام عاشورا و آموختن درس ها و نکات آن و به کار بردن این نکته ها در زندگی امروز است؛ اما این چشم و هم چشمی ها که این روزها دامنه اش از رنگ و اندازه بنر و پوستر تبلیغاتی تا تعداد تیغه های علامت، قطر طبل، طول دسته عزاداری، تعداد قربانی ها و ... کشیده شده، سبب می شود کمتر به اصل موضوع که همان بررسی قیام عاشوراست، پرداخته شود.
یکی دیگر از مصادیق اسراف در امر عزاداری این است که گفته می شود: کلاس هیئت به مداح هیئت است، لذا افرادی را دعوت به این مجالس می شوند که مبلغی کلان و نجومی مطالبه می کنند.
بعضى از مداحان که اشعار موهن و کفرآمیز زیادى را خوانده ‏اند و سنت‏ هاى خطرناکى را در عزادارى ‏ها به ‏وجود آورده ‏اند، با صرف پول‏ هاى زیادى، نوارهاى ویدئویى و لوح ‏هاى فشرده مجالس خود را به رایگان و در سطح وسیعى در کشور توزیع مى‏ کنند. وجود چنین افرادى، یک مصیبت بزرگ براى مجالس سوگوارى حقیقى و یک عامل بزرگ در مظلوم ‏تر شدن امام حسین «علیه ‏السلام» و مجالس او است.
در نتیجه برپایی این گونه مجالس، دیگر مهم نیست که كيفيت و هدف عزاداری چگونه بايد باشد و چرا اهل بيت امر به برپايی عزاداری كرده اند و عزاداری چه خواص و آثاری بايد ايجاد كند. اين حالت موجب می شود تا عزاداری به جای اين كه حركت آفرين، تكامل بخش و رشد دهنده باشد، غفلت زا، كند كننده و بازدارنده شود، و به جای اين كه وسيله باشد به هدف تبديل مي شود. بنابراين در چنين نگرشی عزاداری يك ثواب و عبادت و يك هدف مهم ارزشی ارزيابی می شود هرچند توأم با انواع دروغ ها، تحريف ها، گناهان و اختلافات بوده، و به نماز و يا ساير واجبات لطمه وارد سازد.
لذا با چنين روحيه ای اگر در ساير وظايف واجب، اعم از حق الله و حق الناس كوتاهي كنند، همين كه در دستگاه امام حسين مشغول به كار هستند كافی است و كار در دستگاه اهل بيت و امام حسين(علیهم السلام) هر چند با اهداف و ارزش های مورد نظر آن بزرگواران سازگار نباشد، پوشش و مجوز هر نوع كم كاری، كاهلی و كم توجهی نسبت به ساير وظايف الهی و انسانی را به ما مي دهد و در نتيجه دستگاه امام حسين انسان را از هرگونه ملامت و توبيخ به خاطر تقصير در ساير واجبات معاف مي كند.

کلام آخر

تاکید و البته تلاش همه عاشقان حسینی در زمینه برپایی پرشور و با ابهت مجالس حسینی، مسئله صحیحی است، اما باید مراقب بود که این موضوع به آفت هایی که این مناسک عظیم را خالی از روح و اخلاص نماید، آلوده و آغشته نشود.

پی نوشت ها:
1- مفاتيح الجنان، زيارت امام حسين در روز اربعين
2- مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه "سرف"

---