مثبت 50

همه ی ما عکس ها و فیلم هایی از خانه های قدیمی دیده ایم و یا ممکن است خود این خانه ها را دیده باشیم و زمانی در آن ها زندگی می کردیم. وقتی به نمای این خانه ها،  سقف  و گچبری اتاق ها نگاه می کنیم که پر است از نقوشی که با ما حرف می زنند و هر کدام معنا و مفهومی دارد گاهی دلمان برای زندگی در این خانه ها تنگ می شود و گاهی جای خالی آن ها را در خانه های امروزمان احساس می کنیم. در این مقاله به معرفی این نمادها و نقوش قدیمی خواهیم پرداخت.

قوم و خویش هستند. پدر بزرگ و مادربزرگ، نوه ها و نتیجه ها که با جامه های متنوع دور هم بر روی نمای دیوار یا سقف خانه ها نشسته و زیبایی جمعشان را به رخ رهگذران کوچه و خیابان و ساکنین خانه می کشند. برخی از آن ها جامه های آبی و برخی پوششی از شیشه های رنگی یا آینه های شفاف گرانقیمت به تن کرده اند. اما برخی دیگر سادگی را دوست داشته و عبایی از خشت و گل و گچ را انتخاب کرده اند. این قوم و خویش ها؛ وقتی که در کنار هم هستند؛ دورهم نشینی زیبایی را می آفرینند. دیگر جزیی از ساکنین خانه به شمار می روند. خاطرات زیادی از اتفاقات خوب و اتفاقات ناخوشایند رخ داده در خانه را؛ با چشمان خود دیده اند. همگی شباهت هایی به یکدیگر دارند. اجدادشان یعنی دایره و مربع و مثلث؛ خاندان های متفاوتی را تشکیل داده اند. هر خاندان اسم و لقبی دارد.

خاندان مربع: سه خاندان متفاوت یعنی موج ؛ پیلی و سینه باز متولد شدند. دو خاندان موج و پیلی نیز؛ خاندانهای موج آسیایی؛ موج کشیده و پیلی ترنج سرخود؛ را تشکیل داده اند. چهره ی هر کدام از آنها در تصاویر شماره ی 1؛ 2 و 3؛ معرفی شده است.

تصویر شماره ی 1- خاندان موج

                                         موج                                                                         موج آسیایی

موج کشیده

تصویر شماره ی 2- خاندان پیلی

                                                      پیلی                                                 پیلی ترنج سرخود

تصویر شماره ی 3- خاندان سینه باز

سینه باز

خاندان دایره : نسلی دیگر از اجداد دایره ای شکلشان متولد شده اند. پنج خاندان این نسل؛ شامل سکِرون ها؛ طبل ها؛ خاندان گیوه و سرمه دان؛ شمسه ها؛ شش تند و پنج تند؛ عروسک؛ بازوبندی و شاهپرک می باشند

برخی از اینها؛ تا نسل های بعدی هم تشکیل خانواده داده اند.

نسل بعدی سکِرون ها؛ سکِرون کُند شل و سکِرون هشت زهره هستند. چهرهایشان در تصویر شماره ی 4 نمایش داده شده است.

تصویر شماره ی 4- خاندان سکِرون

سکِرون کُند شل

سکِرون هشت زهره

نسل طبل ها؛ شامل طبل چالدار؛ ملقب به طبل دولنگی است و از وصلت بین خاندان طبلی ها و گیوه ها؛ طبل پاگیوه ها متولد شده اند. چهره ی افراد این خاندان نیز در تصاویر شماره ی 5 و 6؛ معرفی شده است.

تصویر شماره ی 5- خاندان طبل

                                                   طبل کند                                       طبل چالدار (طبل دو لنگی)

طبل پا گیوه

تصویر شماره ی 6- خاندان گیوه

گیوه

شمسه ها؛ زاد و ولد زیادی داشته و خاندان بزرگی را تشکیل داده اند. به گونه ای که تنها خود شمسه ها؛ شش خاندان اصلی را تشکیل می دهند. این شش خاندان شامل: 1- شمسه دَه تُند 2- شمسه نُه 3- شمسه دوازده 4- شمسه هشت کُند؛ ملقب به چهارلنگه یا شمسه هشت 5- شمسه هشت و تیز ( چهار ِسلی یا بازوبندی) 6- شش ضلعی منتظم؛ می باشند .برای شناسایی هویت افراد خاندان شمسه ها می توانید از تصاویر شماره ی 7؛ استفاده کنید.

تصویر شماره ی 7- خاندان شمسه ها

                                                    شمسه دَه تُند                                         شمسه نُه

                                             شمسه دوازده                             شمسه هشت کُند (چهارلنگه یا شمسه هشت)

                         شمسه هشت و تیز  ( چهار ِسلی یا بازوبندی)                   شش ضلعی منتظم

از طرف دیگر سه خاندان از شمسه ها؛ یعنی شمسه دَه تُند؛ شمسه هشت تیز و شش ضلعی منتظم؛ نسل های دیگری را ایجاد کرده اند . مشخصات چهره ی افراد این نسل را می توانید در تصویر شماره ی 8؛ ببینید.

تصویر شماره ی 8- خاندان شمسه ها – نسل شمسه دَه تُند

                                                         دانه تند                                         ته بریده

                                                     پنج ته بریده                                      پنج پری کُند شُل

                                                      برگ چنار                                                     ماکو

ترقه

تصویر شماره ی 9- خاندان شمسه ها – نسل شش ضلعی منتظم

                                   شش ضلعی کشیده                                               سه لنگه شش

شمسه موج

تصویر شماره ی 10- خاندان سرمه دان

سرمه دان

تصویر شماره ی 11- خاندان شش تند

شش تُند

تصویر شماره ی 12- خاندان پنج کُند

                                                           ترنج تُند                                       ترنج کُند

تصویر شماره ی 13- خاندان عروسک

عروسک

تصویر شماره ی 14- خاندان شاهپرک

شاهپرک

تصویر شماره ی 15- خاندان بازوبندی

بازوبندی

خاندان مثلث : اجداد مثلثی؛ خاندان های شش کُند؛ سِلی ها و تکه ها را به وجود آورده اند .چهره هایشان در تصاویر شماره ی 16 تا 18 ؛ آمده است:

جدول شماره ی 16- خاندان تکه

تکه

تصویر شماره ی 17- خاندان سِلی

سِلی

تصویر شماره ی 18- خاندان شش کُند هشت و چهارلنگه

شش کُند هشت

حال شاید بخواهید با اعضای هر یک از این خاندان ها دیدار داشته باشید. به این منظور در ادامه؛ عکس های خانوادگی آنها به همراه نشانی محل سکونت شان در بناهای مختلف؛ نشان داده شده است.

تصویر شماره ی 4 خاندان موج آسیایی ها را نشان می دهد که در بخش بیرونی میل مناره ی مدرسه ی سلطان حسین بایقرا؛ در هرات ( افغانستان کنونی) از سال 873 هجری قمری تا به امروز سکونت دارند.

در تصویر شماره ی 5؛ می توانید خاندان سینه بازها را ببینید که در بناهای شهر شوش؛ ساکن شده اند.

تصویر شماره ی 6؛ یک از اعضاء خاندان طبل کندها را با لباسی از جنس کاشی؛ نشان می دهد که از قرن چهارم هجری قمری؛ در مسجد جامع اصفهان زندگی می کند.

در تصویر شماره 7؛ می توانید خاندان سِلی ها را در حالی که دست در دست هم داده اند را مشاهده کنید. این تصویر از محل سکونتشان در تاج محل؛ در اگرا ی هند؛ گرفته شده است. آنها از قرن 11 هجری قمری؛ در این محل زندگی می کنند.

تصاویر شماره ی 8 و9 ؛ تصاویر دسته جمعی از اعضای خاندان های مختلف؛ را در محل سکونتشان نشان می دهد. به طور مثال تصاویر شماره ی 8 تا 9؛ جمع خاندان های شمسه دَه تُند؛ شش تُند؛ پنج کُندها شامل ترنج تُند و ترنج کُند؛ سه پری یا همان قمی ها و طبل ها را می توانید ببینید که با لباسهای شیشه ای رنگی در چهارچوب در و پنجره های خانه های قدیمی جمع شده و زندگی می کنند.

مدت هاست که معماران ما دورهم نشینی این خاندان های ایرانی – اسلامی را فراموش کرده اند. متاسفانه بناهایی را طراحی می کنند که هویتی بیگانه دارند. این در حالیست که در معماری پایدار ؛ بر احیای معماری بومی و عناصر فراموش شده در معماریی گذشته ی هر کشور؛ تاکید می شود.

پس باید دست بکار شویم و دوباره از گردهمایی این خاندان ها استفاده کنیم و آنها را به نشستن بر روی نمای خانه هایمان دعوت کنیم. معماران ما می توانند خلاقانه؛ با وصلت بین نسل های متفاوتی که در این مقاله از آنها نام برده شد؛ به تولید نسل جدیدی از آنها؛ کمک کنند. حتی می توانند با پوشاندن جامه ای نوآورانه از کامپوزیت ها و مواد جدیدی که در معماری امروزه ی ما وجود دارد؛ در جهت خلق فرم های جدید در تزیینات معماری اقدام کنند.

ریحانه صانعی

کارشناس ارشد طراحی صنعتی

بخش محیط خانه تبیان

منابع

1- ماهر النقش؛ محمود، ماهر النقش؛ حسن، نیک طلب؛ بابک، نگاهی به کاشیکاری ایرانی، 6831 ، کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان

2- السعید؛ عصام، پارمان؛ عایشه، رجب نیا؛ مسعود، نقشهای هندسی در هنر اسلامی، 6831 ، سروش

3- دولتشاهی؛ علی، نقش و نگارهای ایرانی، 6831 ، سروش

4-سیف؛ هادی، دریچه هایی رو به بهشت، 6831 ، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

مطالب مرتبط:

سازگاری از نوع معماری

عنصر فراموش شده