سازگاری از نوع معماری

صبحگاه خورشید مهربان از پشت کوه بیرون می آید و از فراز پشت بام ها عبور می کند تا هدایایش؛ یعنی انوار آفتاب را بین خانه ها تقسیم کند. خانه ها خوشحال هستند. چشمشان به خورشید است تا از روزنه ها و پنجره ها به آنها صبح به خیر بگوید. وقتی اهالی خانه هدیه شان را از خورشید می گیرند فعالیت و کار روزانه شان را آغاز می کنند.

خورشید کم کم از گوشه ی پنجره به داخل اتاق سرک کشیده و با گلهای قالی همنشین می شود ؛ گلهای قالی با پوشیدن هدایایشان یعنی انوار آفتاب؛ چهره شان درخشان شده و رنگ و لعاب تازه ای پیدا می کنند.

گرد و غبار های معلق در هوا به محض دیدن خورشید و گرفتن هدیه شان؛ به جنب و جوش درآمده و به رقص و پایکوبی مشغول می شوند. گرد و غبار هایی که در پیشگاه شیشه های رنگی هستند؛ از خورشید لباسهایی رنگی هدیه می گیرند و جشن رنگ به پا می کنند. شیشه های رنگی با هدایایشان؛ بر روی دیوار اتاق؛ تصاویر رنگی زیبایی خلق می کنند.

نورگیری از سقف برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب به برخی از فضا ها است. افزون بر این؛ نوع نورگیری همراه با رنگ ملایم دیوار و سقف اتاقها آرامش خوبی را بوجود می آورد .

فضاهایی مانند مطبخ که پنجره نداشته و به خورشید دسترسی ندارند؛ از هدایای خورشید مهربان بی نصیب نمی مانند. زیرا آجرهای سقف در کنار هم به گونه ای می نشینند تا هدایای خورشید از لابلای جمعیتشان به درون خانه راه پیدا کنند. آنها با هدایایشان؛ نقطه ها و نقوش نورانی زیبایی را بر روی دیوار به تصویر می کشند.

از طرفی شامگاه که خورشید به خواب می رود؛ نوبت ماه و ستارگان مهربان؛ این همنشینان صبور است تا هدایایشان را سخاوتمندانه به اهالی خانه سرازیر کنند. هدیه ی ماه؛ یعنی انوار ماهتاب؛ از درون پنجره و روزنه های سقف؛ به اهالی خانه؛ گردو غبارها و گلهای قالی تقدیم می شود. آجرها با همکاری انوار مهتاب نیز تصاویر نورانی زیبایی را بر روی دیوار اتاق می آفرینند. برخی از ستارگان از لابلای جمعیت آجرهای نشسته بر سقف؛ با اهالی خانه همصحبت می شوند.

از آنجایی که اتاقها در معماری ایرانی اسلامی بر اساس نسبت های طلایی1 طراحی می شدند؛ نور گیری اتاقها نیز بسته به نوع آن متفاوت بوده است. اتاقهایی که از عرض (ضلع کوچکتر) نور می گرفتند؛ بر اساس نصف تناسبات طلایی طراحی و ساخته می شدند و اتاق هایی که از طرف طول (ضلع بلند) نور می گرفتند؛ از کل تناسبات طلایی در طراحی شان استفاده شده که در نهایت شکلی متناسب و زیبا بدست آمده است.

اما امروزه ساختمان های بلند با هم سر جنگ دارند. هر کدام بر روی دیگری سایه می اندازد و نمی گذارد خورشید هدایایش را به دست رقیبان برساند. معماران ساختمانهایشان را بی توجه به شادی و انرژی که از سرک کشیدن خورشید صبحگاهی یا نور ماهتاب شامگاهی در اهالی خانه به وجود می آید؛ می سازند. ژنراتورها خسته هستند. آنها ملتمسانه از ما می خواهند که تا می توانیم برای روشنایی بخشیدن به خانه هایمان؛ به جای استفاده از چراغها و نورهای مصنوعی؛ از هدایای سخاوتمندانه ی خورشید استفاده کنیم.

اما هستند معمارانی که با خورشید و ماه همکاری صمیمانه ای را برقرار کرده اند. "تادائو آندو" از جمله معمارانی است که در بیشتر کارهای خود از هدایت نور طبیعی به درون بناهایش بهره برده است. کلیسای نور، توسط وی در سال 1989 در شهر ایباکی در اوزاکای ژاپن ساخته شده‌است. وی بر دیوار شرقی این کلیسا نورگیری به شکل صلیب طراحی کرده است که به هنگام صبح با عبور نورخورشید روشن می‌شود

خانه ی کوشینو آ‌(Koshino House) نیز از دیگر نمونه کارهای وی است که بر اساس جهات و چگونگی عبور نور طبیعی به درون ساختمان؛ طراحی و ساخته شده است

از دیگر نمونه ی بناهایی که طراح آن از نور طبیعی حداکثر استفاده را برده است؛ می توان به موزه ی لیل متروپل (Lille Metropoleآ‌) اشاره کرد. این بنا توسط مانوئل گاترند (Gautrand Manuelleآ‌) طراحی شده است .

امروزه در جنبش طراحی آرام (Slow design)آ‌؛ یکی از زیرمجموعه های معماری طرفدار محیط زیست یا همان معماری پایدار2(Sustainable design)؛ بازآفرینی ویژگی های معماری سنتی کشورها و افزایش تعامل بیشتر افراد با طبیعت مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر؛ با توجه به موارد گفته شده؛ می توان گفت که در معماری سنتی ایرانی؛ بر استفاده از نور طبیعی خورشید تاکید شده است. در نتیجه بازافرینی این الگوها و استفاده ی هر چه بیشتر نور خورشید در معماری امروزه می تواند در کاهش مصرف انرژی در ساختمانهایمان تاثیر گذار بوده و موجب افزایش تعامل افراد خانه با طبیعت اطرافشان شود.

در نتیجه باید گفت هدایت نور طبیعی با استفاده از الگوهای نورپردازی موجود در معماری سنتی ایرانی؛ مانند نورگیری از سقف و الهام از شیشه های رنگی به شکل جدید و خلاقانه می تواند به عنوان راهی در جهت رسیدن به اهداف معماری سازگار با محیط زیست به شمار رود.

پی نوشت:

1-تناسبات طلایی: عدد طلایی یا عدد فی در ریاضیات و هنر هنگامی که نسبت بخش بزرگتر به بخش کوچکتر؛ برابر با نسبت کل به بخش بزرگتر باشد.

2-معماری پایدار: اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی وآلودگی محیط زیست در معماری، مبحثی به نام معماری پایدار را به وجود آورده است . یکی از موارد معماری پایدار شامل استفاده از ویژگی های معماری بومی و سنتی می باشد.

ریحانه صانعی

کارشناس ارشد طراحی صنعتی

بخش محیط زیست تبیان

فهرست منابع:

پیرنیا؛ محمد کریم، معماریان؛ غلامحسین، 1392؛ آشنایی با معماری اسلامی ایران "ساختمانهای درون شهری و برون شهری"، موسسه فرهنگی سروش دانش

http://www.dezeen.com/2010/10/07/lille-metropole-musee-extension-by-manuelle-gautrand/

http://www.archdaily.com/161522/ad -classics-koshino-house-tadao-ando/koshino13

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Golden_Rectangle_Construction.svg?uselang=f