حذف 1

اهداف یادگیری:

- آشنایی با حذف برخی از ارکان جمله

- آشنایی با نمونه های حذف بر روی مثال ها

شرح درس

در این طرح دانش آموزان با پدیده ی حذف در جمله آشنا شده و نمونه های آن را فرا خواهند گرفت.

گاهی یکی از ارکان اصلی یا اجزایی که باعث تبدیل جمله ی کوتاه به جمله ی بلند می شوند، حذف می گردد که اینک درباره ی هریک بحث می کنیم:

حذف مسندالیه: گاهی مسندالیه از جمله حذف می شود، مخصوصا وقتی فعل ربطی اول شخص یا دوم شخص باشد؛ مانند:

خوبم ( به جای من خوبم )، خوبی ( به جای تو خوبی )، خوبیم ( به جای ما خوبیم )، خوبید ( به جای شما خوبید ).

و گاهی هم در غیر اول شخص و دوم شخص مسندالیه حذف می شود؛ مانند:

زندگی ماست که پر از نشیب و فراز است ( زندگی ما مسند است برای مسند الیه محذوف یعنی « این » ).
با سر آستین که احیانا خون آلود است ( خون آلود مسند است برای مسند الیه محذوف یعنی « آن »).
از آب رودخانه که غالبا در جوی های سرباز جاری بوده استفاده می کردند ( جاری، مسند است برای مسندالیه محذوف یعنی « آن آب » ).

در دو مثال اخیر مسندالیه جمله ی پیرو، تشریحی حذف شده است و مسندالیه آنها همان است که در جمله ی اصلی - پایه - ،مفعول باواسطه یا متمم است.

از متقاضیان واجد شرایط، خواهشمند است... ( خواهشمند، مسند است برای مسندالیه محذوف یعنی « این جانب » ).

تذکر:

گاهی به خاطر کوچک جلوه دادن خود برای ضمیر اول شخص محذوف، فعل سوم شخص استعمال می شود.

- فعل دعایی نیز معمولا بدون ذکر مسندالیه است ؛ مثلا وقتی شما به مجلس شادی می روید و می گویید: مبارک باد ( یعنی جشن شما مبارک باد ).

حذف مسند: گاهی مسند به قرینه ی کلام حذف می شود ولی این امر بسیار نادر است و اغلب حذف آن با حذف رابطه همراه است و به واسطه ی همین ندرت حذف است که حرف اضافه و مفعول باواسطه را تا بتوانند به جای مسند محسوب می دارند.

در هر حال گاهی مسند هم حذف می شودولی باید قرینه ای واضح در جمله باشد ؛ مانند:

هم حسن مریض است هم تقی ( یعنی « هم تقی مریض است » ).

حذف مضاف : گاهی مضاف را حذف می کنند و مضاف الیه را باقی می گذارند؛ مانند:

سنگ بد گوهر اگر کاسه ی زرین بشکست قیمت سنگ نیفزاید و زر کم نشود

( یعنی قیمت زر کم نشود )

حذف مضاف الیه: گاهی مضاف الیه را به قرینه حذف می کنند؛ مانند:

با دل رنجور در این تنگ جای مونس من حب رسول است و آل

( یعنی آل رسول )

حذف رابطه: اغلب رابطه به قرینه حذف می شود و گاهی حذف آن، حذف مسند را هم سبب می شود، مانند مثال بالا .

حذف رابطه به تنهایی مانند:

تقی مریض است و حسن سالم ( یعنی « حسن سالم است » ).
با بدان بد باش و با نیکان نکو ( یعنی « نکو باش» ).

و گاهی هم رابطه و مسندالیه باهم حذف می شوند و این امر بسیار زیاد است و اغلب عنوانهای کتب و مقالات و اماکن و امثال آن ها از این مقوله است مانند:

کتاب نوروزنامه ( که مسندالیه آن یعنی « این » و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).
فرامین موجود در موزه ی جلفا ( که مسندالیه آن « اینها » و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).
دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی ( که مسندالیه آن یعنی « اینجا» و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).

گاهی هم مسند الیه و هم مسند و هم رابطه حذف می شود و فقط مضاف الیه مسند باقی می ماند؛ مانند:

جمله و جمله سازی( یعنی « این کتاب جمله و جمله سازی است » ).

حذف فاعل: در اغلب جمله ها فاعل به قرینه حذف می شود یا ضمیر متصل به فعل « شناسه » جانشین آن است ( و این در مورد اول شخص و دوم شخص صادق است مثل: « گفتم، گفتیم، گفتی،گفتید » که فاعل آنها را می توان از فعل درک کرد یعنی فاعل آنها به ترتیب عبارتند از: « من ، ما، تو، شما » ) و یا قرینه ای در جمله وجود دارد که فاعل را مشخص می کند مثل:

تقی به خانه ی ما آمد و آن نامه را آورد ( فعل « آورد » فاعلش همان تقی است که به قرینه ی جمله ی قبلی حذف شده است ).
شاه از شنیدن این سخنان پراندیشه گشت که چگونه بی پر بر هوا پرواز کند ( فاعل « پرواز کند » همان شاه است که به قرینه ی جمله ی قبلی حذف شده است ).

در جمله های امری غالبا فاعل حذف می شود :

از این جا بروید ( یعنی شما از اینجا بروید ).

حذف مفعول بیواسطه: مفعول بی واسطه نیز گاهی به قرینه از جمله حذف می شود:

او از این کاغذها دارد ( در این جمله مفعول بیواسطه یعنی « کاغذی » یا « چند برگ کاغذ » حذف شده است ).
من روی آن کاغذها نوشتم ( در این جمله مفعول بیواسطه یعنی « مطلبی یا نوشته ای ... » حذف شده است ).

تست:

گزینه ی نادرست را انتخاب کنید:

الف) تقی مریض است و حسن سالم، از نوع حذف مضاف الیه است.

ب) من روی آن کاغذها نوشتم، از نوع حذف مفعول بیواسطه است.

ج) جمله و جمله سازی، از نوع حذف رابطه و مسندالیه است.

د) تقی به خانه ی ما آمد و آن نامه را آورد، از نوع حذف فاعل است.